Mariola Zioło
Rola rodziny w wychowaniu moralnym .
Dziecko przychodzi na świat w rodzinie, która jest naturalnym środowiskiem rozwoju człowieka. Wychowanie dziecka winno zatem mieć miejsce przede wszystkim w rodzinie. Rodzina jest pierwszym i niezastąpionym środowiskiem wychowawczym przekazującym wartości, zwłaszcza wiary i zasad życia religijnego. Zachodzące przemiany socjokulturowe, szybki postęp naukowo - techniczny, unowocześnienie środków przekazu przyczyniło się do wymiany kulturowej na szeroką skalę, zrewolucjonizowania świata i stylu życia, co z kolei wpłynęło na zmianę modelu rodziny we współczesnym świecie. Osłabienie więzi międzyludzkich, zwiększyło poczucie wyizolowania człowieka i atomizacji życia społecznego. Niekorzystne zmiany przeniosły się na relacje wewnątrzrodzinne, powodując osłabienie więzi pomiędzy poszczególnymi członkami rodzin, przyczyniając się do indywidualizacji życia. Pojawienia się niebezpieczeństwa egoizmu w realizacji raczej celów osobistych, niż wspólnotowych rodziny.
Naczelnym celem rodziny staje się nie jej trwałość, lecz jakość życia w jej ramach. Przekształca się tradycyjny model rodziny na „nuklearny”, rodziny wielopokoleniowe gromadzące całą wspólnotę przechodzą do przeszłości, pojawia się zjawisko małej dzietności. Charakterystyczną cechą staje się zmiana stosunku wobec wcześniej przestrzeganych norm życia społecznego. Zmianom ulega również socjalizacyjno - wychowawcza funkcja rodziny, poprzez narastającą tendencję do powierzania troski o wychowanie dzieci instytucjom wychowawczym i zespołom specjalistów, oraz wymuszane przez zwiększenia wymagań edukacyjnych zmienione warunki społeczne młodego pokolenia.
Niepokojące zmiany we współczesnej rodzinie nie ujmują jej roli, a wręcz przeciwnie sprawiają, iż pojawia się społeczna świadomość konieczności powrotu do tradycyjnych wartości życia rodzinnego, opartych na miłości silnych więzi osobowych, jednoczących poszczególnych członków. Jedynie w rodzinie dziecko może mieć zaspokojoną prawidłowo potrzebę miłości, akceptacji i bezpieczeństwa. Może zyskać solidny fundament na drogę swego życia. Dlatego też Jan Paweł II wskazuje na konieczność wychowania integralnego. Wychowanie bowiem to proces długofalowy zmierzający do harmonijnego rozwoju człowieka jako osoby ludzkiej we wszystkich dziedzinach jego życia i działalności, w kierunku jej celu ostatecznego, jak również dla dobra społeczności w której żyje. To niesienie pomocy człowiekowi w budowaniu jego człowieczeństwa, kształtowanie postawy odpowiedzialności poprzez przede wszystkim właściwą formację sumienia i rozwój ocen wartości moralnych. Ojciec święty naucza, że kształtowanie sumienia moralnego, które uzdalnia każdego człowieka do sądzenia i do rozpoznania właściwych sposobów urzeczywistniania siebie wedle swej pierwotnej prawdy, staje się wymaganiem nieodzownym i pierwszoplanowym (FC 8). Podkreśla jednocześnie prawo i obowiązek rodziców do wychowania moralnego, nazywa rodzinę pierwszą szkołą cnót społecznych, miejscem w którym dziecko może doświadczyć autentycznej i dojrzałej komunii osób.
W rodzinie jako naturalnym środowisku wychowawczym przekazywane są określone wzorce zachowań, wiara, wartości i postawy moralne. Normą takich zasad jest rodzina, a szczególnie więź łącząca małżonków, która istotnie oddziałuje i ukierunkowuje całą ich działalność wychowawczą. Wzbogacając poprzez miłość, bezinteresowną służbę i ofiarę, świadectwo życia prawdziwie chrześcijańskiego. Wychowanie moralne powinno ukazywać dziecku istotne wartości ludzkiego życia, uczyć właściwej postawy wobec dóbr materialnych, kształtowania postawy spostrzegania człowieka poprzez to, kim jest, a nie przez to co ma. Zaowocuje takie działanie rozwojem poczucia sprawiedliwości, prawdziwej miłości, jak również poszanowania godności każdego człowieka.
Naczelne miejsce rodziny w procesie wychowania moralnego domaga się podjęcia przez rodziców trudu wychowania dziecka zgodnie z własnymi przekonaniami. W wychowaniu niezastąpiony jest przykład rodziców, ich wrażliwość na wszystko to, co dzieje się dookoła. Otaczając swe potomstwo ciepłem rodzicielskiej miłości, ukazując świadectwo swego chrześcijańskiego życia, mogą ochronić swe dziecko przed pustką duchową i demoralizacją proponowaną przez różne współczesne środowiska wychowawcze. Wychowanie dokonuje się poprzez słowo i przykład osobisty rodziców, dlatego tak istotne jest, by rodzice byli ze swoim dzieckiem, poświęcali mu czas i uwagę niezbędną do rozwoju wewnętrznego, by nie ulegli złudzeniu konieczności zapewnienia tym kosztem jak najlepszych warunków materialnych.
Obowiązkiem rodziców jest sumienne wychowanie w wierze chrześcijańskiej swojego dziecka, pomoc w jej osobistym rozwoju, przekazanie zasad postępowania, jak również wdrażanie do życia zgodnie z Ewangelią oraz wdrażanie do apostolstwa na każdym etapie rozwoju. Muszą wychować swe potomstwo do odpowiedzialności za własny rozwój, dobro najbliższej rodziny, ale również rozwój społeczny i państwowy i ogólnoludzki. To rodzice powinni zaszczepić w dziecku zainteresowanie sprawami ogólnymi, społecznością w której żyje, uwrażliwić na potrzeby innych, aby w przyszłości jako osoba dorosła, była świadoma konieczności aktywnego włączania się do życia, możliwości kształtowania jego oblicza, by nie stała się tylko biernym świadkiem. Życie społeczne istnieje w ścisłym związku z moralnością dotyczącą ludzkich czynów, oddziałujących na innych ludzi i ich dobro.
Spełnienie obowiązku wychowawczego wobec dzieci domaga się zgodnego współdziałania i konieczności obecności obojga rodziców, miłości ojcowskiej i macierzyńskiej kształtującej osobowość dziecka. Niczym nie może być zastąpiona rola matki, przewodniczki pierwszych kroków dziecka, podpory i punktu odniesienia w całym jego życiu. Osoby wznoszącej bogactwo wrażliwości, ofiarności i stałości wspomaganej przez ojca.
Współodpowiedzialność za wychowanie mężczyzny winna dokonywać się w ścisłej współpracy z kobietą, być wypełnieniem powołania Bożego. Przepojenie każdej dziedziny życia miłością umożliwia dziecku odkrycie siebie samego, wychowuje dziecko do prawdziwej i odpowiedzialnej miłości, jednocześnie ukazuje konieczność jej oddziaływania poza rodziną w szerszej wspólnocie ludzkiej. Sprawia, iż dziecko uczy się spostrzegania w drugim człowieku bliźniego, obrazu Boga.
Kształtując ludzi w miłości rodzina chrześcijańska przyczynia się przepojenia miłością całej wspólnoty ludzkiej, stanowiąc najskuteczniejsze narzędzie personalizacji społeczeństwa, humanizacji świata, budowania prawdziwej cywilizacji miłości. Niezmiernie pomocne w takim kształtowaniu dziecka będzie również istnienie szerszych więzów rodzinnych z rodzeństwem, dziadkami, krewnymi, przyczyniających się do harmonijnej równowagi dziecka, zachowania ciągłości pokoleń i przełamywania barier międzypokoleniowych. Dzięki takim relacjom dziecko uczy się codziennej ofiarności, służby innym, dzielenia się miłością, jak również cierpieniem. Dokonuje się wymiana wychowawcza polegająca na wzajemnym dawaniu i otrzymywaniu. Wychowując moralnie swoje dziecko, rodzice kształtują w nim pełnowartościowego człowieka, a jednocześnie sami się wychowują kształtując swoje wnętrze. W przyszłości zbiorą owoce swojej pracy, otrzymując za ofiarowane dobro miłość, szacunek, wsparcie we wszystkich przeciwnościach życia i w starości.
Istotna rola rodziny ukazuje niezbędność życia rodzinnego w procesie prawidłowego wychowania człowieka, kształtowania pełnowartościowego człowieka, uczestnika życia społecznego i państwowego.
Bibliografia:
R. Adrianek. Wychowanie moralne w nauczaniu Jana Pawła II. Kraków 2003 J.
J. Bagrowicz. Środowiska wychowania religijnego. W: Wychowanie religijne u progu trzeciego tysiąclecia chrzescijaństwa. R. Chałupiak. J. Kostorz. (red.) Opole 2001
Jan Paweł II. Adhortacja Apostolska Familiaris Consortio. W:Adhortacje Ojca Świętego Jana Pawła II. Kraków 1996 t. 1
4