WŁADYSŁAW SYRKOMLA „Wybór poezji”

WSTĘP BN: Wacław Kubacki

1. Przyczyny powstania krajowej literatury postępowej między powstaniem listopadowym a styczniowym:

• Rozpad systemu feudalnego, pojawienie się w gospodarce rolnej form kapitalistycznych

• Ruch ideowy, mający związek ze społecznymi i politycznymi ruchami lat 1839 -1861

• Wyzwolenie się kraju spod przewodnictwa Wielkiej Emigracji

• Przejęcie przez piśmiennictwo funkcji oświatowych i kulturalnych

2. Literatura stała się jednym z wielu nowych i pożytecznych zawodów

3. Dyletantyzm, bo brak ludzi przygotowanych do poszczególnych zadań, a także brak zróżnicowania funkcji społecznych

WALKA KLASYKÓW Z ROMANTYKAMI

4. 4 i 5 dziesięciolecie XIX wieku = dwie poetyki:

1. pseudoklasyczny epigonizm

2. schyłkowy romantyzm

- bojowe czasy:

1. romantyzm: hasła rewolucji francuskiej mieszczańskiej, pochwała młodości, moralny postęp ludzkości, ukierunkowanie na postęp, kluczowi filozofowie: Kant, Schiller, Hegel;

sztuka = owoc poznania świata, a także tajemna wiedza o absolucie (Hegel)

2. romantyzm po powstaniu listopadowym => krytyka literatury, poparcie dla haseł pseudoklasycyzmu, np.: twórczości Michała Grafowskiego; sprzeciw wobec czystości gatunków, hierarchii rodzajów literackich, postępowych pisarzy polskich; wieszcz narodowy to nie Mickiewicz, ale Kraszewski

- najważniejszy cel sztuki: metafizyczne medytacje, moralne dramaty, historycznozoficzne poematy, np. Król duch J. Słowackiego

- romantyzm -> symbol postępu, uwłaszczenia chłopów, zbrojnej walki o niepodległość

- po powstaniu => poezja romantyczna skazana na przymusową emigrację; panuje romantyzm schyłkowy, połączony z poetyką pseudoklasyczną (antyrealizm, antydemokracja)

3) rozwój dramaturgii: od pseudoklasycznej tragedii, do prób historycznego dramatu i do komedii o tematyce współczesnej

WŁADYSŁAW SYRKOMLA (1823 -1862)

• prawdziwe nazwisko = Ludwik Kondratowicz

• twórca doby późnego romantyzmu (drugi przełom romantyczny w krajowej literaturze)

• obrońca chłopów, popierający narodowe tradycje szlacheckie

• pochodził z drobnej szlachty, ale nie odstępował od określenia „chudego literata”

• skromne, ledwo domowe wykształcenie

• zamieszkały prowincję białorusko-litewską, w ciężkich warunkach materialnych, o lichym zdrowiu

• cechuje go: żywa i plastyczna wyobraźnia, prawdziwy talent, nie wysilony dowcip

• „sentymentalista” -> upomina się o pamięci o krzywdzi pańszczyźnianego chłopa

• tworzył między poetyką pseudoklasyczną, a estetyka heglowską

• urodzony moralista, parodysta, satyryk, humorysta

• dostrzega wady i błędy ustroju danej Polski, przechodzi od przeszłości do zagadnień aktualnych

• czynna postawa wobec świata

• mało pisze o sobie

• rewolucjonista, który bierze w obronę chłopa

TWÓRCZOŚĆ :

• tematyka utworów: dawne obyczaje, satyryczne spojrzenie na życie ziemiaństwa kresowego, ludowość

• utwory stylizowane na gawędy lub pieśni

• autor licznych gawęd, dłuższych opowieści, poematów, wierszowanych dramatów historycznych, wierszowanych komedii, obrazów scenicznych, librett i kantat

• wydał: kilka tomików przekładów poetów polsko-łacińskich; tłumaczył m.in.: Puszkina, Szewczenkę, Niekrasowa, Rylejewa

• Poezje Syrkomla -> najpełniejsze wydanie liczy 10 tomów! (prócz tego proza : tłumaczenia, szkice podróżnicze, studia biograficzne, wstępy, roboty wydawnicze, redakcyjne i publicystyczne, przekład Historii rewolucji francuskiej Poujoulata) + listy, wspomnienia, rozmowy z autorem, które wydane były po śmierci Syrkomla przez jego przyjaciół, m.in.: J.I. Kraszewskiego, Juliana Horiana

• Syrkomla był autorem niezwykle poczytnym - wszystko, co napisał, było wydawane, a potem wykupywane przez wiernych czytelników

• Urodzony Jan Dęboróg => utwór, który przyniósł mu tytuł poety narodowego, do historii literatury przeszedł jako ARCYDZIEŁO

• Komedie i dramaty przez niego napisane, grywane były w Warszawie, Wilnie i Krakowie

• Tworzył również medytacje świąteczne, kantyczkowe śpiewki, teksty nabożne, a nawet układał napisy do świętych obrazków, sprzedawanych na odpustach

• Bardzo krytykowany, za pośpiech pracy, brak większych ambicji pisarskich i „łatwość pióra” ( jednakże „łatwość pióra” to obraza dla reguł pseudoklasycznych, dlatego nie jest to żądna obraźliwa uwaga pod adresem Syrkomla, chłopak dużo publikował, ale były to głownie „edytorskie drobiazgi”)

• Charakter twórczości: niewyszukane, ale doskonałe w celowości środki artystyczne; związek z życiem -> jakby reakcja na bieżące wydarzenia,; ludowość stylu, dowcip, ale niezbyt szeroki zakres tematyczny

• Cechy właściwe jego poezji:

1. Ideowy charakter

2. Prymat treści nad prostotą formy

3. Uczciwość

4. Poezja półimprowizowana/mówiona

5. Symbol ludowy -> lira dziada-pieśniarza

6. Narzędzie = potoczny język, wzbogacany elementami gwary i prowincjonalizmu

7. Wierność szczegółom

8. Współczucie dla krzywdy

9. Protest socjalny

10)Nawiązanie do codzienności

• W twórczości brak satyr i listów poetyckich w stylu Horacjusza, Krasickiego, ani bajek typu Ezop (on rozluźniał wyżej wymienione gatunki)

• Jak na romantyka przystało, Syrkomla mieszał style i gatunki w drobnej formie poetyckiej:

1. gawęda: duży ładunek realizmu obyczajowego, dużo fikcji, prostota języka, swoboda kompozycji

2. satyra: ostre akcenty społeczne, antyziemiańskie; upodobane dwie formy -> parodia i trawestacja

3. anegdota obyczajowa: przykład moralny, nasuwający się podczas swobodnej pogawędki, ale urozmaicony charakter

4. sielanka: jest to albo ironiczny podtytuł, będący realistycznym obrazkiem ludowym, albo to bolesna trawestacja staropolskiej pieśni o urokach żywota ziemiańskiego

5. poemat opisowo-dydaktyczny: opis i wyliczenie to rdzeń dzieła, o mocnych akcentach społecznych

• cecha moralnej gawędy -> mieszanina sarmatyzmu z ludowością; staropolska anegdota, a także ludowa gadka

• większość historycznych poematów i gramatyków, na plan pierwszy wysuwa problematykę moralną, pozostawiając w tle myśl polityczną

• cechy drobnych utworów Syrkomla:

1. duża obiektywizacja

2. hamowanie uczuciowości

3. panowanie nad wrażeniem

UTWORY

1. Urodzony Jan Dęboróg:

- wg J. Krzyżanowskiego => stosunek do Pana Tadeusza: uproszczenie do granic możliwości motywów mickiewiczowskich, prymitywnie przejęte schematy kompozycyjne (charakteryzacyjne lub sytuacyjne)

- idee: nawiązanie do tradycyjnej opowieści szlacheckiej -> obraz staropolskiego domu, wychowania, obyczajów (nie wyszło jednak) :

* ojciec bohatera to ciemny szlachcic starej daty, o chciwym sercu i przewrotnym sumieniu

* przeciwieństwem ojca jest ksiądz pleban, ewangeliczny demokrata, russowski pedagog; jego życiowa misja => nakłonienie ojca Dęboroga, do naprawienia krzywdy wyrządzonej Brochowiczom

* tryumf staropolskiej religijności

- wymowa: naprawa krzywdy pozorna, bo to tylko wybieg moralny, jak w Panu Tadeuszu

* Jan Dęboróg żeni się z młodą Brochowiczówną, dzięki czemu nieprawni dzierżyciele posiadłości zyskują cały majątek w prawny sposób

* szkoła klasztorna: nie że ważne, że nauka u jezuitów, i tak nie wiadomo na kogo wyrośnie młode pokolenie

- gawęda

2. Cupio Dissolvi:

- przypadek konwencjonalny => artystycznie martwego użycia formy monologu

- Tematyka religijno-ascetyczna

- nie jest to wyraz osobistych przeżyć poety, choć tak uznali badali, zaliczając go do jednego z najgłębszych dzieł Syrkomla

- nie utworzona myśl wiersza, ale zglossowana z cudzej myśli

- sparafrazowane tu znanej z pogańskich misterii i chrześcijańskiej mistyki koncepcja o ciele, jako więzach duszy

- tytuł z listu św. Pawła do Filipensów (Cupio dissolvi = pragnę być rozwiązany)

- monolog nie jest ani liryczny, ani obiektywny, stąd banalność i nieudolność pewnych strof

- „gwałt tematu” => skarga św. Pawła, przełożona na żal romantyka z powodu niemożliwości poznania świata pozazmysłowego (przemiana myśli religijno-mistycznej, w myśl świecką)

- skarga na miłość „cielesną”, nawiązanie do późnego, niemieckiego romantyzmu

- wiersz miał wyrażać pragnienie zniszczenia własnej cielesności

- obsesyjna myśl o rozkładzie ciała w mogile -> przewrotny przejaw kultu życia

3. Wyzwolenie włościan:

- monolog subiektywny (poeta przemawia bezpośrednio), w celu pokazania „świetnego okazy politycznej retoryki”

- retoryczny patos wiersza potwierdzony tradycjami romantycznej inwektywy politycznej

- pierwsze strofy => poeta kryje się przed patriotycznym gniewem, pozornie chwaląc rodaków za rozum i ludzkość

- w ostatniej strofie poeta zrzuca maskę i do głosu dochodzą jego prawdziwe myśli, w których dowiadujemy się, że Litwini to naród bezduszny, dlatego podmiot liryczny, nie chce być jednym z nich

4. Lalka. Gawęda dziecinna.:

- monolog obiektywny -> (forma twórczości ludowej, polegająca na tym, że wiersz jest pomyślany jako wypowiedź przedstawionej osoby, zwierzęcia, zjawiska przyrody, czy też martwego przedmiotu); pozwolił na ukazanie naiwności dziewczynki, co miało podkreślić ironiczny kontrast z rzeczywistością dorosłych

- pozorny dialog -> pierwiastki dramatyczne -> społeczna satyra

- wiersz oparty na psychologii dziecka

5. Sachar-Maroz:

- satyra polityczna

- wiersz niezwykle oryginalny, w mniemaniu badaczy

- ton liryczno-satyrycznej publicystyki Tuwima i Gałczyńskiego

- tematyka polityczna wyrażona w prosty sposób

- brak skomplikowanych konstrukcji

- V strof, cztery ostatnie kończy zwrot: Sachar-Maroz

- nie można zbyt łatwo uwierzyć we „wiosnę” panującą jedynie pozornie w Polsce

- trzeba spojrzeć prawdzie w oczy i zobaczyć, co naprawdę dzieje się w państwie

- podmiot liryczny zwraca się bezpośrednio do narodu polskiego, z prośba o trzeźwe spojrzenie na sprawę

6. Lirnik wioskowy:

- podtytuł: Sielanka

- podmiot liryczny opiewa uroki sielskiego życia

- użycie środków typowych dla twórczości ludowej

- forma gawędy, w której podmiot liryczny wyraża poparcie dla chłopów i szlachty zaściankowej

- pomimo podtytułu, utwór jest pieśnią

- utwór składa się z IV zwrotek, każda rozpoczyna się bezpośrednim zwrotem do liry

- często używany przez Syrkomla motyw liry dziada-pieśniarza (symbol ludowy)

---