(9.1)

Czysty monopol - skrajna odwrotność sytuacji przedsiębiorstwa działającego w warunkach konkurencji doskonałej.

MONOPOLISTA to jedyny lub potencjalnie jedyny sprzedawca danego towaru (usługi), któremu nawet w długim okresie nie zagraża konkurencja. W rzeczywistości gospodarczej występuje on rzadko, ale jest ważnym elementem analizy ekonomicznej.

Monopol naturalny (jednozakładowy, sieciowy) - monopol w tych dziedzinach produkcji gdzie korzyści skali są tak duże, że może przetrwać tylko jedno przedsiębiorstwo.

(9.2)

Monopol: gałąź = przedsiębiorstwo

Oligopol - gałąź, w której działa niewielu producentów. Każdy z nich stwierdza, że osiągana przez niego cena zależy nie tylko od wielkości jego własnej produkcji, lecz także od działań konkurentów z tej gałęzi. (9.3)

Producent działający w warunkach niedoskonałej konkurencji nie może sprzedawać po bieżącej cenie tyle, ile chce towaru. Musi pogodzić się z tym, że popyt na jego wyroby maleje ze wzrostem ceny, zaś cena zależy od ilości wytwarzanych i sprzedawanych produktów.

Zmowa - jawne lub tajne porozumienie pomiędzy przedsiębiorstwami, które ma na celu uniknięcie wzajemnej konkurencji w gałęzi. Kiedy zmowa lub współdziałanie przedsiębiorstw jest prawnie dozwolone porozumienia te nazywane są kartelami.

(9.4)

Utarg i cena monopolisty

Cena	Popyt	Utarg całkowity	Utarg krańcowy
40	0	0	40
35	1	35	35
30	2	60	25
25	3	75	15
20	4	80	5
15	5	75	-5
10	6	60	-15
5	7	35	-25

(9.5)

(9.6)

Dodatkowa produkcja monopolu obniża przychód z poprzednio wytworzonych jednostek - cena spada gdy wędrujemy w dół po krzywej popytu.

Maksymalizacja zysku: MR=MC, ale monopolista jest dawcą ceny!

Wobec tego:

Warunki krańcowe			Warunki przeciętne
						Krótki okres		Długi okres
MR>MC	MR=MC	MR<MC	P>=SAVC	P<SAVC	P>=LAC	P<SAVC
Zwiększyć produkcję	Wielkość optymalna	Zmniejszyć produkcję	Produkować	Zamknąć firmę	Pozostać w gałęzi	Opuścić daną gałąź

(9.7)

Istotne cechy monopolu:

1. Tylko jeden dostawca danego dobra lub usługi

2. Monopolista nie jest zainteresowany obniżeniem kosztów oraz jakością towarów - nie ma żadnych konkurentów

3. Monopolista może określić cenę swojego produktu albo wpłynąć na wielkość sprzedaży. Jednak nie może kontrolować tych dwóch czynników jednocześnie.

(9.8)

Równowaga monopolisty

Zysk monopolisty: Q₁ x (P₁-AC₁)

(9.9)

Zyski nadzwyczajne są to czyste zyski tj. zyski po odjęciu wszystkich kosztów, łącznie z kosztem alternatywnym czasu i pieniędzy właściciela.

Porównanie rynku doskonałej konkurencji z monopolem

Cecha	Rynek konkurencyjny	Monopol
Ilość firm	Wielu dostawców	Jeden dostawca
Cena produktu	Firmy musza uwzględniać ceny konkurentów	Monopolista określa cenę lub wielkość produkcji
Koszty produkcji	Produkcja na małą skalę, wysokie koszty przeciętne	Duże firmy, ekonomia skali, niskie koszty przeciętne
Wejście nowych firm	Brak barier wejścia	Bariery wejścia
Wybór konsumenta	Różnorodność produktów	Ograniczony asortyment
Bodźce do zwiększenia efektywności	Konkurencja motywuje do zwiększenia efektywności	Brak konkurencji prowadzi do nieefektywności

(9.10)

Społeczny koszt monopolu: cena jest wyższa od kosztu krańcowego produkcji w związku z tym produkowane (i konsumowane) jest mniej dobra niż w porównywalnej sytuacji wolnego rynku. W Polsce zjawiskom tym ma przeciwdziałać Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

W przypadku monopolisty nie ma ścisłej zależności między ceną a kosztem, a więc nie istnieje jedna, zdeterminowana przez koszty krzywa podaży. Monopolista nie dostosowuje się do kształtowanej przez rynek ceny lecz aktywnie wpływa na poziom ceny w celu maksymalizacji zysku.

(9.11)

Monopol różnicujący ceny (dyskryminujący) jest w stanie narzucać różne ceny różnym nabywcom. W warunkach doskonałego różnicowania cen krzywa popytu pokrywa się z krzywą utargu krańcowego.

Najczęściej taka sytuacja występuje w sektorze usług.

Monopol a postęp techniczny: Hipoteza Schumpetera - w dłuższej perspektywie monopol ma większe możliwości przeznaczenia zysków na badania i rozwój (R&D) a w związku z tym monopolista powinien mieć niższe koszty.(?)

(9.12)

Przyczyny powstawania monopoli:

• Przyznanie przez państwo wyłącznego prawa produkcji danego towaru lub świadczenia usługi (np. alkohol)

• patenty i prawa autorskie (np. Xerox)

• struktura własności zasobów koniecznych do produkcji

• monopole naturalne

• lokalizacja producenta; dostawcy przy odbiorcy

Miara siły monopolu:

• cena/koszty zmienne

• stopień koncentracji rynku (5,10 największych firm lub indeksy)

(9.13) Zadanie

2 grupy klientów telefonii: biznes i indywidualni.

Popyt biznesemenów Qb = 800 - 20 Pb (dzwonią w godzinach 9-17)

Popyt indywidualnych Qz = 100 - 2Pz (dzwonią w pozostałych godzinach)

Gdzie: Q - ilość godzin, P - cena godziny rozmowy (odpowiednio biznes bądź indywidualni)

Koszt interconnectu 16 zł/godzinę. Brak kosztów stałych.

Pytanie: jakie opłaty za godzinę przyjąć dla biznesu i pozostałych?

(9.14) Rozwiązanie:

Funkcja popytu biznesmenów: Pb = (40 - Qb/20).

Utarg całkowity to Pb x Qb czyli Utarg = (40-Qb/20)*Qb

Utarg krańcowy to pochodna funkcji utargu: Ut' = 40 - Qb/10.

Warunek krańcowy: utarg krańcowy zrówna się z kosztem krańcowym, wynoszącym w naszym przypadku 16 (koszt interconnectu za godzinę).

Czyli: 16 = 40 - Qb/10. Stąd Qb = 240, a cena Pz = 28.

Analogicznie dla klientów indywidualnych - Qz = 34, zaś Pz = 33.

---