Wzrok jest chyba najważniejszym zmysłem człowieka, dającym około ¾ wrażeń odbieranych przez organizm z otoczenia. Narządem pozwalającym na odbiór bodźców wzrokowych jest oko. Jest to niesamowicie złożony mechanizm, dzięki któremu możemy widzieć nie tylko natężenie światła, kształty i całą gamę kolorów, ale także odległości. Oznacza to, że nasze widzenie pozwala odróżniać bryły od płaszczyzn, położenie przedmiotów względem siebie i odbiór wszystkich obrazów w trójwymiarze.
Ograniczenia wynikające z utraty wzroku
Utrata wzroku bądź jego poważne ograniczenie wpływa przede wszystkim na możliwości poznawcze. Według szacunków, 85% pozawerbalnych informacji człowiek uzyskuje przy pomocy wzroku. Utrata tego zmysłu musi ograniczająco wpływać również na możliwości wykonawcze. Zakres tych trudności i ograniczeń jest rozległy i obejmuje czynności: samoobsługowe, prowadzenie gospodarstwa domowego, samodzielne orientowanie się i poruszanie w przestrzeni, czynności zawodowe i wiele innych.
Trudności poznawcze wynikają przede wszystkim z ograniczenia wzrokowej obserwacji, ograniczenia możliwości czytania, pisania technikami powszechnie stosowanymi, korzystania z rysunków, filmów itp. U niewidomych funkcje poznawcze przejmują w znacznej mierze słuch i dotyk. Jednak wykorzystanie nawet wszystkich zmysłów nie jest w stanie w pełni zastąpić wzroku. Nie oznacza to, że ograniczenia niewidomego muszą być tak wielkie, jak wynikałoby to z roli pełnionej przez wzrok.
Kompensacja utraty wzroku przez pozostałe zmysły jest znaczna. Niewidomy sprawny umysłowo może w znacznej mierze zrekompensować ograniczenia wynikające z utraty wzroku. Ważne jest jednak wszechstronne przeszkolenie rehabilitacyjne i w trudniejszych sytuacjach zapewnienie pomocy innych osób. Zastosowanie odpowiedniego sprzętu rehabilitacyjnego może również znacznie złagodzić skutki utraty wzroku.
Jednym z najpoważniejszych problemów jest negatywny wpływ utraty wzroku na psychikę człowieka. Ograniczenia występujące w sferze poznawczej i wykonawczej mogą powodować zaburzenia funkcjonowania całego organizmu, w tym i psychiczne. Trudności te, występujące wraz z trudnościami przystosowania społecznego, mogą spowodować poważne wzmocnienie
Trudności i ograniczenia niewidomych nie przekreślają jednak ich możliwości życiowych. Zadaniem rehabilitacji jest stworzenie warunków wykorzystania sprawności, jakie pozostały jednostce poszkodowanej dla jej pełnej samorealizacji.
Rehabilitacja podstawowa
Rehabilitacja podstawowa (elementarna) polega na przywróceniu samodzielności w wykonywaniu podstawowych czynności życiowych, na przywróceniu utraconych sprawności, umiejętności i możliwości w różnych dziedzinach życia. Po utracie wzroku wykonywanie najprostszych czynności staje się bardzo trudne. Techniki stosowane w dotychczasowym życiu okazują się nieprzydatne. Trzeba się wszystkiego uczyć od nowa. Ważne jest przywrócenie umiejętności wykonywania czynności samoobsługowych i związanych z utrzymaniem higieny ciała, odzieży, pomieszczeń itp.
Dla kobiet, chociaż nie wyłącznie, duże znaczenie ma dobry makijaż, estetyczny ubiór. Ociemniałe kobiety mogą się tego nauczyć. Ważna jest też umiejętność sporządzania chociażby tylko prostych posiłków i innych czynności związanych z prowadzeniem gospodarstwa domowego. Tego również można się nauczyć.
Jednym z najważniejszych zadań rehabilitacji podstawowej jest opanowanie na nowo technik posługiwania się pismem. Umiejętność ta stwarza możliwości zdobywania wykształcenia, ułatwia wykonywanie pracy zawodowej, zdobywanie informacji itd. Obecnie niewidomi stosują kilka technik zapisu i odczytu słowa: pismo punktowe, pisanie na zwykłej maszynie, zapis na taśmie magnetofonowej, użycie komputera czy innego urządzenia elektronicznego. Niewidomy może być pod tym względem niemal samodzielny. Szczególnie duże możliwości stworzyło niewidomym zastosowanie mowy syntetycznej przy posługiwaniu się komputerem. Umożliwiło to szeroki dostęp do źródeł informacji, do prasy, literatury pięknej i naukowej, do nieprzebranych zasobów Internetu.
Bardzo ważnym zadaniem jest przywrócenie umiejętności samodzielnego poruszania się. Umiejętność ta jest ważnym elementem całościowej rehabilitacji niewidomych. Bez jej opanowania występują poważne ograniczenia we wszystkich dziedzinach życia. Nawet to, co jest w pełni dostępne, może być poważnie utrudnione, jeżeli niewidomy nie potrafi samodzielnie chodzić po ulicach, korzystać ze środków lokomocji, trafiać tam, gdzie potrzebuje. Przede wszystkim, niewidomy czy ociemniały musi zrozumieć potrzebę opanowania tej umiejętności, musi zrozumieć konieczność podjęcia wysiłku i przełamania uprzedzeń, skrępowania, obaw, strachu, lęku. Dobrze jest, jeżeli może przy tym liczyć na pomoc najbliższych. Mogą oni pomóc zaakceptować konieczność wysiłku prowadzącego do samodzielności. Samą naukę jednak należy powierzyć instruktorowi orientacji przestrzennej. Instruktorów takich można znaleźć w Polskim Związku Niewidomych. Kilkadziesiąt godzin nauki, przy odpowiedniej motywacji, wystarczy do opanowania podstaw samodzielnego poruszania się, technik posługiwania się białą laską, wykrywania punktów orientacyjnych, korzystania z pozostałych zmysłów, głównie dotyku i słuchu.
Wspaniałą pomocą w orientacji przestrzennej jest pies przewodnik. W przyszłości zapewne korzystać będzie można z elektronicznych aparatów do wykrywania przeszkód. Na razie najbardziej uniwersalną i niezawodną pomocą w orientacji przestrzennej jest biała laska. Opanowanie odpowiednich technik posługiwania się nią zapewnia znaczny stopień bezpieczeństwa, możliwość radzenia sobie w różnych sytuacjach, uzyskanie pomocy, wygodę i niezależność. Pozwala też unikać sytuacji krępujących i różnych ograniczeń.
Niezmiernie ważne jest ćwiczenie pozostałych zmysłów. Bez takiego ćwiczenia, bez opanowania umiejętności różnicowania bodźców w stopniu umożliwiającym orientację w otoczeniu, nie można osiągnąć dostatecznego stopnia samodzielności. Opanowanie umiejętności posługiwania się sprzętem rehabilitacyjnym może również ułatwić niewidomemu wykonywanie niektórych czynności, a inne umożliwić.
Wszystkiego można i trzeba się nauczyć. Są czynności, które każdy powinien sam wykonywać. Im mniej niewidomy potrafi, tym więcej potrzebuje pomocy, tym bardziej czuje się niesamodzielny, zależny od innych, bardziej czuje się inwalidą, człowiekiem nieprzydatnym, uciążliwym dla innych itd. Świadomość taka jest bardzo przykra - może być trudniejsza do zaakceptowania niż sama utrata wzroku.
Tym negatywnym skutkom utraty wzroku przeciwdziałać można przez uzyskanie możliwie wysokiego stopnia samodzielności. Najbardziej skuteczną pomocą w rehabilitacji jest przekonanie nowo ociemniałego lub niewidomego nie zrehabilitowanego o potrzebie szkolenia rehabilitacyjnego. Następnie należy załatwić skierowanie na odpowiedni kurs organizowany przez okręg Polskiego Związku Niewidomych, przez Ośrodek Rehabilitacji i Szkolenia PZN w Bydgoszczy lub przez inne stowarzyszenie. Bardzo ważne jest również, aby nie przeszkadzać ociemniałemu lub niewidomemu przez wyręczanie go we wszystkim, nawet w najprostszych czynnościach. Fachowa pomoc w zakładzie rehabilitacji, na kursie rehabilitacyjnym, w poradni rehabilitacyjnej może przyśpieszyć i ułatwić proces usamodzielniania się ociemniałego czy niewidomego.
Rehabilitacja podstawowa jest warunkiem powodzenia w innych dziedzinach - w pracy zawodowej, życiu towarzyskim i rodzinnym, rehabilitacji psychicznej i społecznej.
Rehabilitacja zawodowa
Rehabilitacja zawodowa jest to - w przypadku niewidomych i słabowidzących - przygotowanie do pracy technikami bezwzrokowymi oraz zatrudnienie zgodne z kwalifikacjami i uzdolnieniami. Niejednokrotnie zawód zdobyty przed utratą wzroku nie może być wykonywany po jego utracie. W niektórych przypadkach wystarczy opanowanie bezwzrokowych metod pracy. Z reguły niezbędna jest jednak zmiana zawodu.
Praca zawodowa ma zasadnicze znaczenie dla większości ludzi. W przypadku niewidomych i słabowidzących, z racji ograniczenia innych form aktywności, znaczenie to jest jeszcze większe. Zatrudnienie stwarza materialne podstawy egzystencji, daje poczucie przydatności społecznej. Bez możliwości zatrudnienia młodsi niewidomi nie mogą prawidłowo żyć, rozwijać swoich zdolności, założyć i utrzymać rodziny, uczestniczyć w życiu społecznym. Niestety, w ostatnich latach sytuacja na rynku pracy w Polsce radykalnie zmieniła się; kilka tysięcy niewidomych i słabowidzących utraciło pracę, a wskaźnik bezrobocia w tej grupie jest znacznie wyższy niż wśród osób pełnosprawnych.
Uzyskanie pracy i utrzymanie się w zatrudnieniu osób niepełnosprawnych wzrokowo zależy od wielu czynników, m.in. odpowiedniego do potrzeb rynku pracy kierunku wykształcenia i posiadanych umiejętności, odpowiedniego stopnia zrehabilitowania w zakresie rehabilitacji podstawowej, motywacji do podjęcia pracy, odpowiedniego wyposażenia i przystosowania stanowisk pracy, a jednocześnie sprzyjającego osobom niepełnosprawnym systemu prawnego, który kształtować będzie pozytywne nastawienie i zachęty dla pracodawców.
Obserwowaną tendencją w Polsce jest spadek zatrudnienia w spółdzielniach niewidomych i ogólnoiwalidzkich, a zwiększanie się zatrudnienia na otwartym rynku pracy. Wymaga to jednak od osób niepełnosprawnych wzrokowo wielkiego wysiłku, aby kształcić się w zawodach dających obecnie szanse zatrudnienia oraz zdobywać kwalifikacje i umiejętności pozwalające być konkurencyjnym wobec osób widzących. Uważa się, że osoby niewidome i słabowidzące mają dziś większe szanse uzyskania zatrudnienia w zawodach umysłowych i usługach.
Rehabilitacja psychiczna
Celem rehabilitacji psychicznej jest uznanie swojej niepełnosprawności. Uznanie to jednak nie może oznaczać godzenia się z jej skutkami. Niepełnosprawności najczęściej nie można usunąć, zlikwidować, pozbyć się. Skutki niepełnosprawności można natomiast w znacznym stopniu przezwyciężyć, złagodzić, wyeliminować.
Warunkiem rehabilitacji psychicznej jest rehabilitacja podstawowa, a dla osób młodszych, również rehabilitacja zawodowa. Niezależnie od uczestnictwa w odpowiednich kursach, korzystania z usług poradni rehabilitacyjnej, korzystania z pomocy psychologicznej, w rehabilitacji psychicznej ważne są obserwacje innych niewidomych, rozmowy z nimi, wymiana doświadczeń i poglądów.
Polski Związek Niewidomych stara się tworzyć warunki rehabilitacji psychicznej poprzez różnorodne formy działalności kulturalno-oświatowej, turystycznej, sportowej, czytelniczej prowadzonej przez okręgi i koła, działalność ośrodków leczniczo-rehabilitacyjnych i innych jednostek organizacyjnych, jak Biblioteka Centralna, Krajowe Centrum Kultury PZN, Centralna Przychodnia Leczniczo-Rehabilitacyjna i in.
Rehabilitacja społeczna
Rehabilitacja społeczna polega na przywróceniu umiejętności życia w grupie społecznej i pełnienia ról społecznych. Każdy z nas jest członkiem wielu grup społecznych i pełni w nich różne role. Grupy, do których należymy, mogą mieć charakter formalny (naród, organizacja, np. Polski Związek Niewidomych) i nieformalny np. grono kolegów. Pełnione role też mogą mieć formalny charakter, np. przewodniczący koła Polskiego Związku Niewidomych lub nieformalny - "dusza towarzystwa" na przyjęciu.
Po utracie wzroku mogą ulec zerwaniu więzi społeczne, pełnione role społeczne mogą ulegać zasadniczym zmianom. Osoba dominująca w kręgu towarzyskim, rodzinnym, zawodowym czy innym może stracić swą pozycję. Często sama się wycofuje na podrzędne miejsce. Zdarza się, że ociemniały zupełnie wypada ze wszystkich grup, w których uczestniczył, z rodziną włącznie.
Z tych i wielu innych względów rehabilitacja społeczna jest najtrudniejszym zadaniem dla każdego ociemniałego. Żeby jednak niewidomy mógł podjąć walkę o godne miejsce w grupie, musi być dla tej grupy pod jakimś względem atrakcyjnym partnerem. Warunkiem powodzenia jest jednak osiągnięcie dobrych wyników w rehabilitacji podstawowej, tak aby nie być dla innych osób uciążliwym towarzyszem. Młodszy niewidomy musi pracować zawodowo i mieć stałe dochody. Zawsze trzeba być człowiekiem zrównoważonym, bez kompleksów, reakcji nerwicowych, mechanizmów obronnych itd. Trzeba więc być zrehabilitowanym psychicznie.
Rehabilitacja społeczna jest ukoronowaniem wszelkich dążeń, planów i wysiłków rehabilitacyjnych. Jeżeli niewidomy osiągnie ją w zadowalającym stopniu, może mówić, że jest człowiekiem dobrze przygotowanym do życia, do współżycia z ludźmi, w zgodzie z samym sobą.
Skutki utraty wzroku można częściowo przezwyciężyć w długotrwałym, uciążliwym procesie rehabilitacji. Ważnym czynnikiem tego procesu jest wyposażenie niewidomych i słabowidzących w odpowiedni dla nich sprzęt rehabilitacyjny i nauczenie sprawnego posługiwania się nim. W znacznym stopniu minimalizuje to uciążliwość życia osobom z całkowitą bądź częściową utratą wzroku, pozwala na większą samodzielność, również osobom ze złożoną niepełnosprawnością. Specjalnie konstruowane pomoce i niektóre produkowane do powszechnego użytku ułatwiają, a niejednokrotnie wręcz umożliwiają podjęcie nauki, wykonywanie pracy zawodowej, korzystanie z dóbr kultury, zajmowanie się turystyką i sportem, zaangażowanie społeczne, prawidłowy odpoczynek.
Potrzeby ludzkie są bardzo zróżnicowane, również potrzeby niewidomych i słabowidzących. Z tych względów zastosowanie odpowiedniego rodzaju sprzętu rehabilitacyjnego zależy między innymi od: płci, wieku, wykształcenia, wykonywanej pracy zawodowej, warunków życia, działalności społecznej, warunków rodzinnych, zainteresowań, stanu zdrowia, poziomu kultury.
Istnieją rodzaje sprzętu rehabilitacyjnego, które mogą ułatwić wykonywanie niektórych czynności bardzo nielicznej grupie niewidomych. Do takich urządzeń należą profesjonalne, elektroniczne przyrządy pomiarowe jak woltomierze, amperomierze, suwmiarki, śruby mikrometryczne itp. Urządzenia takie potrzebne są tylko osobom uczącym się i zatrudnionym w niektórych zawodach oraz hobbystom. Inne urządzenia, np: magnetofony, specjalne zegarki, białe laski, maszyny brajlowskie i czarnodrukowe, wskaźniki poziomu cieczy i wiele innych - potrzebne są niemal wszystkim osobom niewidomym.
Różnorodne pomoce optyczne: lupy, liniały optyczne, monookulary, powiększalniki telewizyjne itp. są przydatne dla słabowidzących.
Istnieje wiele rodzajów sprzętu rehabilitacyjnego produkowanego specjalnie dla osób z dysfunkcjami wzroku, sprzętu adaptowanego do ich potrzeb percepcyjnych oraz produkowanych do powszechnego użytku, które doskonale im służą.
Pomoce służące w orientacji przestrzennej
Do tej grupy pomocy zaliczyć należy przede wszystkim różnego rodzaju białe laski. Mogą to być laski sztywne i składane, teleskopowe, stożkowo-trzpieniowe i podpórcze. Każdy niewidomy, nawet jeżeli korzysta z innych pomocy ułatwiających samodzielne poruszanie się, jak psy-przewodniki czy elektroniczne wykrywacze przeszkód, musi posługiwać się białą laską. Laska bowiem, oprócz ułatwienia w wykrywaniu przeszkód, rozpoznawania rodzaju przeszkody, wyszukiwania możliwości przejścia, stanowi znak niewidomych. Ta jej funkcja jest niezwykle cenna. Ostrzega kierowców, że dany przechodzień nie widzi i należy na niego szczególnie uważać. W znacznej mierze chroni to niewidomych przed wypadkami drogowymi. Laska zwraca również uwagę przechodniów na niewidomego, co ułatwia uzyskanie informacji i pomocy. Z tych względów trudno jest przecenić znaczenie tej prostej pomocy w uzyskaniu przez niewidomych możliwie najwyższego stopnia samodzielności.
Urządzenia umożliwiające posługiwanie się pismem
Do tej grupy zaliczyć można: brajlowskie maszyny do pisania, zwykłe maszyny do pisania, tabliczki brajlowskie, rysiki, tabliczki umożliwiające ręczne pisanie ociemniałym, którzy czynność tę mieli doskonale opanowaną w okresie przed utratą wzroku, tabliczki ułatwiające składanie podpisów, elektroniczne urządzenia umożliwiające czytanie zwykłego pisma przez całkowicie niewidomych oraz słabowidzących, np. komputer wyposażony w mowę syntetyczną i skaner. Przywrócenie możliwości posługiwania się pismem jest ważnym czynnikiem całościowej rehabilitacji. Przywraca osobom z poważnymi dysfunkcjami wzroku możliwości zdobywania wykształcenia, podnoszenia kwalifikacji zawodowych, rozwijania zainteresowań, utrzymywanie kontaktów z innymi ludźmi, pracę zawodową i twórczą, ułatwia życie codzienne.
Urządzenia nagrywająco-odtwarzające dźwięki
Urządzenia takie jak dyktafony, magnetofony, radiomagnetofony, chociaż produkowane są do powszechnego użytku, mają dla osób z poważnymi dysfunkcjami wzroku wielkie, rehabilitacyjne znaczenie. Umożliwiają łatwe zapisywanie różnych tekstów, notatek, dyspozycji, planów opracowań i in. Możliwość taka ułatwia niewidomym i słabowidzącym wykonywanie pracy zawodowej oraz ma zastosowanie w życiu codziennym. Najważniejszą ich funkcją jest łatwość korzystania z różnorodnych informacji oraz z literatury nagranej na taśmie magnetofonowej. Możliwości te pozwalają niewidomym podnosić kwalifikacje zawodowe, rozwijać zainteresowania i zamiłowania, kulturalnie spędzać czas wolny. Urządzenia te stwarzają również możliwości łatwego dostępu do tak ważnej dziedziny sztuki, jaką jest muzyka. Jest ona w pełni dostępna dla niewidomych we wszystkich swych formach. Niewidomi mogą być twórcami muzyki, wykonawcami, nauczycielami i słuchaczami. W dziedzinie tej mogą znaleźć samorealizację.
Pomoce optyczne
Postęp techniki i technologii umożliwia wytwarzanie coraz doskonalszych pomocy optycznych: lup o dużych powiększeniach i zarazem dość dużych polach obserwacji, lunetek, liniałów optycznych, folii optycznych itp. Pozwala też na produkcję elektronicznych urządzeń powiększających obraz - powiększalników telewizyjnych. Urządzenia te mogą mieć zastosowanie w różnych warunkach i przy różnych wadach wzroku. Powiększalniki telewizyjne przydatne są do czytania tekstów, oglądania szkiców, rysunków, zdjęć; lunetki potrzebne są przy poruszaniu się po drogach publicznych, ulicach, korzystaniu ze środków lokomocji itp. Lupy stwarzają możliwość łatwego przenoszenia i oglądania mniejszych przedmiotów w różnych warunkach. Inne pomoce tego rodzaju mają zastosowane dla poszczególnych osób słabowidzących w zależności od charakteru ich wady wzroku lub od rodzaju wykonywanych czynności. I tak np. przy czytaniu tekstów przez osoby niewymagające zbyt dużych powiększeń dobre są liniały i folie optyczne. Dla innych lepsze są monookulary itp. Jest to stosunkowo tania i efektywna forma pomocy rehabilitacyjnej.
Sprzęt umożliwiający niewidomym dbałość o stan zdrowia
Niewidomi chorzy na cukrzycę zmuszeni są dokonywać częstych pomiarów cukru we krwi. Służą do tego celu specjalne aparaty - glukometry. Osoby te są zmuszone przyjmowaną insulinę przechowywać w specjalnych warunkach - w lodówkach. Dlatego lodówka dla nich ma o wiele większe znaczenie niż wyłacznie jako sprzęt gospodarstwa domowego. Osoby chorujące na nadciśnienie zmuszone są do częstych pomiarów ciśnienia. Muszą więc posiadać odpowiednio adaptowane ciśnieniomierze. W niektórych sytuacjach konieczne są udźwiękowione kroplomierze. Do pomiaru temperatury ciała służą brajlowskie i mówiące termometry. Mają one szczególne znaczenie dla osób niewidomych mieszkających samotnie, niewidomych matek wychowujących małe dzieci, małżeństw dwojga niewidomych.
Zegarki dostosowane do możliwości percepcyjnych niewidomych i słabowidzących
Wielkie praktyczne i psychologiczne znaczenie ma możliwość orientacji w czasie. Możliwości niewidomych są tu jednak ograniczone - muszą posługiwać się zegarkami specjalnie dostosowanymi do ich możliwości percepcyjnych. Mogą to być zegarki naręczne i kieszonkowe, budziki, minutniki, zegary ścienne czy inne, wszystkie jednak muszą być obrajlowione lub udźwiękowione. Zegarek taki daje orientację w czasie, umożliwia wysłuchanie określonych audycji radiowych, dzienników itp. bez ciągłego pytania o godzinę. Zegarek brajlowski jest pomocą, która w poważny sposób ułatwia nowoociemniałym podjęcie procesu rehabilitacji. Zegarek taki łatwo jest dostarczyć nowoociemniałemu już do szpitala, łatwo jest posługiwać się nim. Ociemniały łatwo więc przekonuje się, że niektóre czynności możliwe są w dalszym ciągu do wykonania. Przekonuje go to do podjęcia wysiłku w długim procesie rehabilitacji.
Inne urządzenia udźwiękowione i pomoce ułatwiające życie codzienne
Udźwiękowione wagi kuchenne i łazienkowe, wskaźniki poziomu cieczy, udźwiękowione wizjery, wyłączniki czasowo-sprężynowe, termometry łazienkowe i do pomiaru temperatury powietrza, igły brajlowskie i nawlekacze do igieł oraz inne podobne pomoce i urządzenia ułatwiają niewidomym życie codzienne. Ułatwiają prowadzenie gospodarstwa domowego, wykonywanie czynności samoobsługowych itd.
Sprzęt komputerowy i elektroniczny
Elektronika i informatyka stworzyły osobom z poważnymi dysfunkcjami wzroku, a nawet całkowicie niewidomym, niewyobrażalnie wielkie możliwości dostępu do informacji, wykonywania pracy twórczej i naukowej, pracy zawodowej, a także sprawnego funkcjonowania na co dzień. Komputer z zastosowaniem programu mowy syntetycznej czy monitora brajlowskiego umożliwia swobodne posługiwanie się tym sprzętem, korzystanie z baz danych, arkuszy kalkulacyjnych i innych programów użytecznych. Podobne znaczenie dla słabowidzących mają programy powiększające obraz na monitorze komputera. Techniki te dają również wielką swobodę pracy nad tekstem, czytania tekstów w zapisie cyfrowym, przetwarzania takich tekstów i tworzenia nowych. Znaczne możliwości niewidomym stwarzają elektroniczne notatniki brajlowskie. Są to stosunkowo małe urządzenia. Łatwo je przenosić i posługiwać się nimi w różnych warunkach. Następnie notatki sporządzone przy pomocy takiego notatnika mogą być skopiowane do komputera i przetwarzane bez żadnych trudności. Duże znaczenie mają mówiące elektroniczne słowniki. Zastosowanie skanera stwarza możliwości korzystania ze zwykłych tekstów. Są też specjalne urządzenia lektorskie, które umożliwiają łatwe czytanie druku zwykłego. Zastosowanie modemu umożliwia telefoniczne lub radiowe pozyskiwanie informacji nawet z wielkich odległości. Łatwość przeniesienia na papier opracowanych tekstów czy wyników obliczeń przy pomocy brajlowskiej lub zwykłej drukarki komputerowej stwarza łatwość pisemnego porozumiewania się z innymi ludźmi. Opracowano także wiele specjalnych, udźwiękowionych bądź powiększających programów, umożliwiających wykonywanie różnych czynności, z grą w szachy i brydża włącznie. Wymienić tu należy: bazy danych, arkusze kalkulacyjne, program operacyjny Foltyn Commander (udźwiękowiona nakładka na DOS podobna do Nortona Commandera), programy powiększające dla środowiska DOS i WINDOWS, program do optycznego rozpoznawania druku brajlowskiego, oprogramowanie do skanerów, programy do wykonywania grafiki brajlowskiej przy pomocy drukarek brajlowskich. Sprzęt komputerowy z odpowiednim oprogramowaniem służy rehabilitacji zawodowej - pozwala podnieść wydajność pracy niewidomych i słabowidzących, ułatwia zdobywanie i podwyższanie kwalifikacji zawodowych, zdobywanie wiedzy ogólnej, stwarza także możliwości korzystania z rozrywki, zabawy, prowadzenia korespondencji i in.
Telefon i inne środki łączności jako sprzęt rehabilitacyjny
Niewidomi mają ograniczone możliwości samodzielnego chodzenia i podróżowania. Wielu, zwłaszcza starszych, całkowicie niewidomych i niewidomych ze złożoną niepełnosprawnością, nie jest w stanie poruszać się nawet po najbliższym sąsiedztwie miejsca zamieszkania. Tymczasem, podobnie jak pozostali ludzie, muszą oni kontaktować się z innymi ludźmi, załatwiać wiele codziennych spraw. Z tych powodów tradycyjny telefon, a jeszcze bardziej telefon komórkowy, jest dla niewidomych i słabowidzących ważnym sprzętem rehabilitacyjnym. Umożliwia załatwianie wielu spraw bez konieczności wychodzenia z domu, chodzenia po mieście i podróżowania. Umożliwia załatwianie spraw urzędowych, uzyskanie informacji dotyczących interesujących ich towarów i lekarstw. Umożliwia również kontakt z lekarzem i osobami udzielającymi im pomocy. Jest to ważne dla wszystkich niewidomych, a szczególnie dla zamieszkujących samotnie, zwłaszcza chorych, starszych i ze złożoną niepełnosprawnością. Podobne funkcje spełniają inne środki łączności, jak: CB radio, krótkofalówki. Urządzenia te w pewnych okolicznościach i warunkach mogą zastąpić telefon kablowy i komórkowy. Niewidomy posiadający telefon czy inny środek łączności, umożliwiający kontaktowanie się z ludźźśmi, nie czuje się samotny, opuszczony, bezradny. Urządzenie to ma więc dla niego znaczenie zarówno praktyczne, jak i psychologiczne.
Inne pomoce rehabilitacyjne
Jak już wspomniano, sprzęt i pomoce rehabilitacyjne pełnią różne funkcje, a ich zastosowanie zależy od wielu czynników. Dlatego trudno jest wymienić wszystkie rodzaje sprzętu i pomocy. Wielu niewidomych i słabowidzących, oprócz utraty wzroku, posiada inne niepełnosprawności. Jeżeli np. niewidomy z powodu uszkodzeń kończyn dolnych nie może chodzić, niezbędny staje się dla niego wózek inwalidzki. Jeżeli natomiast jego słuch jest poważnie osłabiony - potrzebuje aparatu słuchowego. Głuchoniewidomi potrzebują specjalnych aparatów do porozumiewania się z ludźźśmi, wibracyjnych aparatów do wykrywania przeszkód i innych. Z tych względów w wielu przypadkach określenie, co jest, a co nie jest sprzętem rehabilitacyjnym, wymaga odniesienia do potrzeb konkretnej osoby niepełnosprawnej. Do pomocy dostosowanych do możliwości percepcyjnych osób niewidomych i słabowidzących należą też m.in. organizery , testery kolorów, detektory światła, przyrządy do kontroli poziomu nagrywania dźwięków, kontrolery zużycia baterii, przymiary do rozpoznawania nominałów banknotów, kasetki na bilon, obrajlowione pomoce szkolne (np. linijki, ekierki, kątomierze), kubarytmy służące do dokonywania pisemnych obliczeń, globusy i mapy, podstawki do książek, tabliczki do rysunków na folii, brajlowskie suwmiarki, obrajlowione miary, gry (np. obrajlowione karty do gry pasjansowe i brydżowe), układanka Ranżir, gra domino i szachy.
Bibliografia:
-Tadeusz Majewski „Psychologia niewidomych i niedowidzących”