Zakaukazie i Region Egejski

Zakaukazie

W latach 20. XX wieku tereny obecnej Gruzji, Armenii i Azerbejdżanu zostały częścią Związku Radzieckiego i aż do jego upadku tworzyły Zakaukaską Federacyjną SRR lub jako Gruzińska, Armeńska i Azerbejdżańska SRR były bezpośrednimi członkami ZSRR. Rozpad sowieckiego imperium uruchomił szereg procesów związanych głównie z silnym pobudzeniem tożsamości narodowej tamtejszych ludów, które to procesy doprowadziły do szeregu konfliktów, istniejących w dużej mierze do dnia dzisiejszego.

Gruzja

Wraz ze słabnięciem władzy radzieckiej rozpoczęły się starania o uzyskanie niezależności zarówno przez Gruzję, jak i jej poszczególne części (Abchazja, Osetia Południowa, Adżaria).

18 marca 1989 r. Narodowe Forum Abchazji uchwaliło apel do władz ZSRR o przywrócenie statusu sprzed 1931 r. (czyli republiki związkowej). 15 lipca 1989 r. w Suchumi miały miejsce zamieszki, podczas których zginęło dziewięciu Gruzinów i pięciu Abchazów. W lutym 1992 r. gruzińska Rada Wojskowa anulowała konstytucję radzieckiej Gruzji z 1978 r. i przywróciła konstytucję Gruzińskiej Republiki Demokratycznej z 1921 r. Z kolei 23 lipca 1992 r. abchaska Rada Najwyższa, kierowana przez Władisława Ardzinbę i zdominowana przez zwolenników suwerenności Abchazji, anulowała konstytucję Abchaskiej ASRR z 1979 r. i uchwaliła powrót do konstytucji Abchaskiej SRR z 1925 r. 14 sierpnia 1992 r. wojska gruzińskie wkroczyły do Abchazji. Rozpoczęła się wojna, która trwała ponad rok. We wrześniu 1993 r. siły abchaskie (wspomagane rosyjskim uzbrojeniem) zdobyły ostatecznie Suchumi i Gali, przejmując kontrolę nad republika (z wyjątkiem górnych partii Wąwozu Kodorskiego). W wyniku wojny republikę opuściła niemal cała ludność gruzińska. Od września 1993 r. Abchazja jest de facto niepodległa: ma parlament i prezydenta 12 października 1999 r. abchaski parlament przyjął akt o niepodległości. Republika nie została jednak uznana przez społeczność międzynarodową.

W czasach ZSRR Osetia Południowa miała status obwodu autonomicznego w składzie Gruzińskiej SRR. W grudniu 1990 r. przewodniczący gruzińskiej Rady Najwyższej, późniejszy prezydent niepodległej Gruzji Zwiad Gamsachurdia, pozbawił ją autonomii, co stało się jedną z przyczyn wojny. Po zwycięstwie Osetyjczyków Osetia Południowa stała się de facto niepodległą republiką, nieuznaną przez społeczność międzynarodową. 25 czerwca 1992 r. przywódcy Gruzji i Federacji Rosyjskiej, Eduard Szewardnadze i Borys Jelcyn podpisali w Dagomysie porozumienie o zawieszeniu broni, które było przestrzegane do bieżącego roku. Tbilisi uważa ziemie Osetii za część Gruzji właściwej (nieautonomicznej) i określa je mianem „powiatu cchinwalskiego”. Separatystyczne władze w Cchinwali kontrolują niemal cały obszar byłego obwodu, do 2008 roku z wyjątkiem kilku gruzińskich enklaw.

Innym rejonem Gruzji, który uzyskał szeroką autonomię była Adżaria. Scenariusz wydarzeń był podobny do abchaskiego i osetyńskiego, jednak na fali entuzjazmu, wywołanego `rewolucją róż' w Gruzji, czyli odsunięciem od władzy Szewarnadzego na rzecz Saakaszwilego, doszło do przywrócenia kontroli Gruzji nad tym terenem (2004 r.)

Saakaszwili rozpoczął procesy modernizacyjne w kraju, chcąc uzyskać obraz atrakcyjnego partnera w oczach Abchazji i Osetii Płd., proponował przywrócenie szerokiej autonomii, jednak rozmowy pokojowe nie przynosiły oczekiwanych rezultatów. Jednocześnie Gruzja wspierała marionetkowe rządy w niewielkich częściach obu republik, na które miała wpływ (Wąwóz Kodorski, wioski gruzińskie w Osetii). Abchazja i Osetia Płd. wolały jednak protektorat Moskwy. Na granicy zwaśnionych stron dochodziło do eskalacji zbrojnych incydentów. Na początku sierpnia 2008 roku siły gruzińskie wtargnęły do Osetii, jednak zostały wkrótce wyparte przez wojska rosyjskie, stacjonujące tam w ramach misji pokojowej. Jednocześnie Gruzini zostali wyparci z Wąwozu Kodorskiego. Konflikt zbrojny wygasł po mediacji prezydenta Francji. Rosja oraz Nikaragua uznały niepodległość Abchazji i Osetii Południowej. Gruzja zaś dąży do akcesji do NATO.

Projekt Nabucco.

Zamiar budowy gazociągu biegnącego od Turcji do Austrii ogłoszono już w 2002 roku, jednak dopiero teraz Unia Europejska postanowiła na poważnie włączyć się w ten projekt. Bogatsza w doświadczenia pierwszej połowy stycznia tego roku, ukraińsko- rosyjskiego konfliktu gazowego, zdecydowała przeznaczyć na budowę gazociągu 250 mln euro. Budowa gazociągu planowana jest na 2010 rok i zakończyć się w 2013 roku. Ma pokryć od 5 do 10% zapotrzebowania państw Unii Europejskiej.

Konflikty Azerbejdżanu i Armenii

Dzieje konfliktu Ormian z ludami tureckimi (w tym z Azerami, którzy są spokrewnieni z Turkami) datuje się od XIX w., kiedy rozwijający się ruch nacjonalistyczny w Turcji zderzył się z armeńską konspiracją niepodległościową. Ziemie armeńskie były wtedy podzielone między Rosję (wschodnia część) oraz Imperium Osmańskie (zachodnia). Na podbitych terenach żyło około 2,6 miliona Ormian. Ówczesny konflikt w końcu znalazł swoje apogeum w pogromach Ormian w Imperium Osmańskim w końcu XIX i na początku XX w., największy miał miejsce w 1915- 1917 r., kiedy zginęło ok. 1,5 mln Ormian . Od wiele lat obszarem spornym między tymi państwami jest obszar Górnego Karabachu. W świetle prawa międzynarodowego, Górski Karabach jest "ormiańską enklawą na terytorium Republiki Azerbejdżanu". O takiej przynależności terytorialnej tych ziem zadecydowali najpierw po pierwszej wojnie światowej alianci ostatecznie w 1920 r bolszewicy. Stało się tak mimo, że Ormianie stanowili w tamtym czasie około 94% populacji tego regionu. W lutym 1988 roku mieszkańcy Karabachu rozpoczęli starania o przyłączenie swojego obwodu do Armenii, spotkali się jednak z gwałtowną reakcją Azerów. W Sumgaicie, azerskim mieście nieopodal Baku, doszło do krwawych pogromów ludności ormiańskiej. Regularne walki ormiańsko-azerskie rozpoczęły się w styczniu 1992 r., ostatecznie Ormianie wojnę wygrali, przejmując kontrolę nad większą częścią obwodu i opanowując także część Azerbejdżanu właściwego (rejon laczyński, co umożliwiło lądowe połączenie z Armenią, a także rejony agdamski i fizuliński, w sumie ok 14%). 12 maja 1994 r. podpisano rozejm między Azerbejdżanem, Górnym Karabachem i Armenią (mimo, że ostatnia formalnie nie uczestniczyła w wojnie), w obecności przedstawicieli Rosji i Mińskiej Grupy KBWE. 10 sierpnia 1995 r. przewodniczący OBWE (Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie) powołał osobistego przedstawiciela ds. uregulowania konfliktu (został nim ambasador Andrzej Kasprzyk). Na szczycie OBWE w Lizbonie w 1996 r. uznano zasadę integralności terytorialnej Azerbejdżanu jako podstawę do rokowań w kwestii karabaskiej. Prowadzone od kwietnia 1999 rozmowy między przedstawicielami władz dwóch skłóconych państw nie przyniosły innego rezultatu niż niedopuszczenie do wznowienia działań zbrojnych. Przedłużanie się nierozwiązanego konfliktu rzutuje na sytuację ekonomiczną regionu: blokada granic armeńsko-azerbejdżańskiej i armeńsko-tureckiej hamuje handel. Konflikt zwiększa także ryzyko inwestycyjne i obniża atrakcyjność inwestowania na całym Kaukazie Południowym. Powoduje wzmocnienie autorytaryzmu i wywołuje dodatkowo szereg innych negatywnych zjawisk, m.in. umożliwia rozwój przestępczości w regionie. Obecnie Górny Karabach jest de facto państwem niepodległym, aczkolwiek nie uznanym przez żaden inny kraj (łącznie z Armenią) ani organizację międzynarodową. Ma własne siły zbrojne (jego armia uchodzi za najsilniejszą na Kaukazie Południowym), policję, prezydenta i parlament. Rok 2008 przyniósł zmiany w podejściu dwóch zwaśnionych sąsiadów - Armenii i Azerbejdżanu. W listopadzie br prezydenci Alijew i Sarkisjan (prezydent Armenii) spotkali się w Moskwie z prezydentem Rosji, Dmitrijem Miedwiediewem. Zaowocowało to podpisaniem 2 listopada 2008 roku dwustronnego porozumienia z udziałem rosyjskiego prezydenta w sprawie Górskiego Karabachu. Tym samym zapoczątkowane zostały rozmowy na temat rozwiązania konfliktu o GK trwającego od 15 lat.

Region Egejski

Turcja.

• Historia

Imperium Osmańskie trwało setki lat( 1299 - 1923) a pod jego panowaniem rozkwitała sztuka, kultura i nauka. W 1453r. Turkowie podbili Konstantynopol i stał się on stolicą całego Imperium. W latach 1400 - 1500 Imperium było władcą Morza śródziemnego. W roku 1870 ustanowiono konstytucję i państwo uzyskało parlament. Gdy wprowadzono reformy, było już na późno i władza wpadła w ręce Brytyjczyków, Francuzów i Niemców. Turcja była aliantem Niemiec podczas Pierwszej Wojny Światowej i przegrała wojnę. W 1923 Turcja uzyskała swoje obecne granice(Traktat z Lausanne), 29.10.1923 roku a Mustafa Kemal (Atatürk) został pierwszym prezydentem a Turcja została ogłoszona republiką Od Turcja członkiem Rady Europy (1949), członek NATO (1952),krajem stowarzyszonym z UE (1963) . W 1996 -Turcja zawarła umowę celną z UE i obecnie jest zaangażowana w prace mające na celu sprawienie, żeby Turcja stała się pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej

• Kwestia Kurdyjska:

Większość Kurdów mieszka w miejscach gdzie stanowią oni mniejszość (liczba Kurdów w Turcji wynosi ok.15-20 mln.). Ze względu na dużą migrację Kurdów do metropolii znaczna część Kurdów tureckich została zasymilowana. Stworzona w 1923 roku przez Kemala Ataturka Republika Turcji zdefiniowała naród turecki jako wspólnotę opartą na kulturze, języku tureckim i obywatelstwie. To wykluczyło możliwość funkcjonowania kurdyjskiej wspólnoty etnicznej. W ten sposób każdy mieszkaniec Turcji uznawany była za Turka. Zostało to zaakceptowane przez setki tysięcy Kurdów, a większość z nich nie popiera odłączenia się od Turcji. Znacznie skupienie Kurdów w regionie zwanym Kurdystanem spowodowało jednak wyodrębnienie tamtego regionu. Niemniej jednak tradycje militarne i autonomiczne góralskich społeczności kurdyjskich, rozwój ideologii narodowej oraz wsparcie z zewnątrz (np. ZSRR, Syria) sprawiły, że asymilacyjna polityka Turcji napotkała kurdyjski opór zbrojny o charakterze partyzanckim. Jeszcze przed II wojną światową armia turecka stłumiła wiele lokalnych powstań kurdyjskich. W latach 60-70 XX wieku nastąpił rozwój nacjonalizmu kurdyjskiego w Turcji. W 1978 roku powstała Partia Pracujących Kurdystanu (PKK), której dyktatorski przywódcą został Abdullah Ocalan. Działalność terrorystyczna PKK w 1984 roku przerodziła się w wojnę partyzancką. Armia i policja Turecka oraz PKK na masową skalę łamały prawa człowieka. Turcja radykalnie ograniczyła prawa Kurdów oraz wprowadziło ustawodawstwo antyterrorystyczne. W latach 1984-1991 funkcjonował zakaz używania języka kurdyjskiego w miejscach publicznych. W 1987 wprowadzono stan wyjątkowy w południowo-wschodniej Turcji. W 1990 roku powstało pierwsze kurdyjskie ugrupowanie polityczne powiązane z PKK, było ono już trzykrotnie delegalizowane, jego obecna nazwa to Partia Demokratycznego Społeczeństwa (DTP nie przekroczyło 10% progu wyborczego). W drugiej połowie lat 90' ofensywy armii tureckiej poważnie osłabiły PKK w wyniku czego w 1998 doszło do zawieszenia broni. W kwietniu 1999 roku aresztowano Ocalana, który odbywa karę dożywotniego pozbawienia wolności w więzieniu o zaostrzonym rygorze. W 2005 roku z inicjatywy Lidera PKK przyjęto program „demokratycznej konfederacji kurdyjskiej”. Program ten zakłada utworzenie w Turcji, Iraku, Iranie i Syrii republik kurdyjskich funkcjonujących jako konfederacje. 1 czerwca 2004 roku PKK wycofała się z zawieszenia broni i doszło do intensywnego rozlewu krwi. Zaczęło również dochodzić do bijatyk ulicznych pomiędzy tureckimi i kurdyjskimi nacjonalistami. W wyniku radykalizacji PKK odłączyła się od niej organizacja Jastrzębie Wolności Kurdyjskiej (TAK) organizująca liczne zamachy terrorystyczne. 1 października 2006 roku PKK ogłosiła wstrzymanie ognia. Trwałe zakończenie konfliktu zbrojnego z kurdyjską partyzantką jest niemożliwe do osiągnięcia wyłącznie środkami militarnymi.

• Kwestia ormiańska

Spór dotyczy uznania przez Turcję deportacji i masakr Ormian dokonanych przez reżim Młodych Turków w trakcie I wojny światowej za ludobójstwo i braku stosunków dyplomatycznych między Turcją a Armenią. W 1987 roku PE uznał nieuznawanie masakry Ormian za ludobójstwo za przeszkodę w akcesji do Wspólnoty. Od 2001 roku w wyniku zwiększenia wolności słowa nad masakrą zaczęto dyskutować również w Turcji. Przeszkodą w nazwaniu mordu ludobójstwem stał się również kodeks karny Turcji podkreślający godność narodową i sankcjonujący ewentualne ataki na nią. Armenia jest jedynym sąsiadem Turcji, z którym ta nie utrzymuje kontaktów dyplomatycznych. Od 1993 roku utrzymuje się turecka blokada granicy z Armenią. Wynika to również z okupowania przez Ormian części Azerbejdżanu uważanego oficjalnie przez Turcję za drugie państwo narodu tureckiego. Turcy obawiają się jednocześnie ewentualnych rekompensat terytorialnych w wyniku uznania mordu Ormian za ludobójstwo a tu wraca syndrom Serves. Napięcia polityczne i żywa pamięć historycznych krzywd przekładają się na wzajemne uprzedzenia między Ormianami i Turkami.

• Turcja w UE:

W 1963r. EWG przyznała Turcji status członka stowarzyszonego. Traktat Luksemburski z 1997r. blokuje drogę do UE, ale 3.10.2005r. następuje wznowienie negocjacji. Kontrowersje wokół członkostwa Turcji w UE związane są m.in. z kryterium terytorialnym (jedynie 3% terytorium jest w Europie), słabo rozwiniętą gospodarką, obawą przed ułatwieniem rozprzestrzenienia się terrorystów islamskich w Europie Zachodniej, ale przede wszystkim z polityką Turcji wobec Kurdów, kwestią Cypru Północnego i nieuznawaniem ludobójstwa popełnionego przez Turcję na ludności Ormiańskiej.

Grecja

Po II wojnie światowej Grecja była areną wojny domowej (1944-1949) , w wyniku której zwyciężyły siły wspierane przez Wielką Brytanię i Stany Zjednoczone. Komuniści zostali wyparci i zmuszeni do kapitulacji, przywrócono monarchię. Lata 1967-1974 są określane jako rządy Czarnych Pułkowników(rządy junty wojskowej) i należą do najczarniejszych kart historii Grecji (cenzura, zakaz prowadzenia aktywności politycznej, represje i więzienie działaczy lewicowych). W 1974r. odbyły się demokratyczne wybory, a w referendum Grecy opowiedzieli się za zniesieniem monarchii i ustanowieniem republiki. W 1975r uchwalono konstytucję.

Głównym konfliktem międzynarodowym, w którym uczestniczy Grecja jest problem cypryjski.

Cypr do 1878 roku Cypr należał do Imperium Tureckiego. Następnie przeszedł pod panowanie brytyjskie, by w 1925 uzyskać status kolonii. Brytyjczycy starali się zapobiegać dążeniom tej niewielkiej wyspy do przyłączenia do Grecji, m.in. poprzez popieranie mniejszości tureckiej. Przełom nastąpił w 1950 r., gdy liderem kościoła na Cyprze został arcybiskup Makarios III. W 1952 utworzono organizację militarna Greków cypryjskich EOKA, która 1 kwietnia 1956 roku rozpoczęła działania zbrojne przeciw Brytyjczykom. Doprowadziło to do uzyskania przez Cypr niepodległości w 1960 roku. Konstytucja nowego państwa zakładała jego dwunarodowość - prezydentem miał zostać Grek, a wiceprezydentem Turek. Jednak nie udało się zachować pokoju na dłuższy okres, co doprowadziło do interwencji wojsk ONZ na wyspie. W 1974 roku, przy pełnym poparciu rządu greckiego EOKA przeprowadza zamach stanu. Turcja, pod pretekstem ochrony swych obywateli opanowuje północną część wyspy i ogłasza w 1975 powstanie Federacyjnego Państwa Tureckiego Cypru. W 1983 następuje proklamacja niepodległej Republiki Tureckiego Cypru Północnego (uznawana na świecie tylko przez Turcję). Rozpoczęcie negocjacji nad przystąpieniem do Unii Europejskiej dawało nadzieję na zjednoczenie wyspy. Jednak negatywny wynik referendum po stronie cypryjskich Greków doprowadził do tego, iż 1 maja 2004 roku do wspólnoty przystąpiła tylko grecka część wyspy (Republika Cypryjska).

Państwo

Ustrój

Największe narodowości

Ludność w mln

Powierzchnia w tys. km^2

PKB w USD

I

II

III

w mld $

per capita w tys. $

Turcja

R

82% Turcy

15% Kurdowie

2% Zaza

76,8

783,6

903,900

11,9

Grecja

R

94% Grecy

5% Albańczycy

0,5% Bułgarzy

10,7

131,9

343,800

32,1

Azerbejdżan

R

91% Azerowie

2% Lezgini

2%Rosjanie

8,24

86,6

77,790

9,5

Gruzja

R

84% Gruzini

6% Ormianie

2% Abchazi

4,615

69,7

21,568

4,7

Armenia

R

98% Ormianie

1% Rosjanie

<1% Grecy

2,967

29,7

18,810

6,3

Cypr

R

Grecy 78%

Turcy 18%

4% inne

0,796

9,25

22,760

21,3

Ogółem

104,118

1110,75

1388,628

Terytoria quasi-niepodległe

Abchazja	R	35-45% Abchazowie	20-35% Ormianie	20% Gruzini	0,15-0,25	8,6	?	?
Osetia Południowa	R	70-85% Osetyjczycy	10-20% Gruzini	2,5% Rosjanie	0,07-0,09	3,9	?	?

---