OCHRONA TAJEMNICY PAŃSTWOWEJ

I SŁUŻBOWEJ

10.1. Pojęcie tajemnicy państwowej

Tajemnicą państwową jest informacja niejawna określona w wykazie rodzajów in­formacji niejawnych (stanowi załącznik nr l do ustawy o ochronie informacji niejawnych z dnia 22 stycznia 1999 r.), której nieuprawnione ujawnienie może spowodować istotne zagrożenie dla podstawowych interesów Rzeczypospolitej Polskiej, a w szczególności dla niepodległości lub nienaruszalności terytorium, interesów obronności, bezpieczeń­stwa państwa i obywateli, albo narazić te interesy na co najmniej znaczną szkodę.

Zgodnie z art. 23 ustawy o ochronie informacji niejawnych informacje niejawne zakwalifikowane jako stanowiące tajemnicę państwową oznacza się:

1) klauzulą ściśle tajne w przypadku, gdy ich nieuprawnione ujawnienie mogłoby
spowodować istotne zagrożenie dla:

• niepodległości, nienaruszalności terytorium,

• polityki zagranicznej,

• stosunków międzynarodowych Rzeczypospolitej Polskiej,

• interesów obronności, bezpieczeństwa państwa i obywateli,

• innych istotnych interesów państwa, które mogą być narażone na szkodę w wielkich
  rozmiarach;

2) klauzulą tajne w przypadku, gdy ich nieuprawnione ujawnienie mogłoby spowodować
zagrożenie dla międzynarodowej pozycji państwa, interesów obronności, bezpieczeń­
stwa państwa i obywateli, innych istotnych interesów państwa, albo narazić je na
znaczną szkodę.

Dołączony do ustawy załącznik nr l określa wykaz rodzajów informacji niejawnych stanowiących tajemnicę państwową. Wykaz ten podzielony jest na trzy części. W pierw­szej - liczącej 30 pozycji - wymienione są informacje niejawne, które oznaczone powinny

l 32 Blok ogólny

być klauzulą ściśle tajne. Są to między innymi: informacje dotyczące zagrożeń zewnętrz­nych bezpieczeństwa państwa o charakterze militarnym, plany i prognozowanie obronne oraz wynikające z nich decyzje i zadania; struktura, organizacja i funkcjonowanie systemu kierowania państwem oraz dowodzenia Siłami Zbrojnymi w czasie zagrożenia państwa i w czasie wojny; lokalizacja, wyposażenie, właściwości ochronne i organizacja obrony stanowisk kierowania państwem i stanowisk dowodzenia Siłami Zbrojnymi w czasie za­grożenia i wojny; centralny program mobilizacji gospodarki; szczegółowa struktura Sił Zbrojnych oraz okręgów wojskowych i rodzajów Sił Zbrojnych na czas wojny; planowa­nie, realizacja, wyniki badań naukowych i prac badawczo - rozwojowych o szczególnie ważnym znaczeniu dla obronności i bezpieczeństwa państwa; systemy łączności plano­wane, organizowane i utrzymywane przez służbę łączności podlegającą właściwym mini­strom do spraw wewnętrznych, administracji publicznej, Ministrowi Obrony Narodowej oraz Szefowi Urzędu Ochrony Państwa; organizacja, formy i metody pracy operacyj­nej organów, służb i instytucji państwowych uprawnionych do wykonywania czynności operacyjno - rozpoznawczych; szczegółowe kierunki pracy operacyjnej i zainteresowań służb ochrony państwa; informacje niejawne wymieniane przez Rzeczpospolitą Polską z Organizacją Traktatu Północnoatlantyckiego, Unią Europejską, Unią Zachodnioeuro­pejską oraz z innymi organizacjami i państwami, oznaczone klauzulą TOP SECRET lub równorzędną.

W części drugiej załącznika wymienione są informacje niejawne oznaczone klauzu­lą tajne ze względu na obronność i bezpieczeństwo państwa oraz porządek publiczny (40 pozycji). Stanowią ją m.in.: planowanie, rozmieszczenie rezerw państwowych; re­sortowe i wojewódzkie programy mobilizacji gospodarki; plany obrony cywilnej pań­stwa oraz plany obrony cywilnej województw; założenia systemu finansowego państwa w czasie podwyższonej gotowości obronnej i wojny; szczegółowa struktura Sił Zbroj­nych oraz okręgów wojskowych i rodzajów Sił Zbrojnych; wojskowe mapy specjal­ne i fotodokumenty przedstawiające obiekty inżynieryjnej rozbudowy terenu progno­zowanych rejonów i kierunków działań wojennych; informacje dotyczące przygotowa­nia, organizacji oraz wykorzystania transportu kolejowego, drogowego i wodnego oraz ochrony obiektów komunikacyjnych w czasie podwyższonej gotowości obronnej państwa i wojny.

W części trzeciej załącznika (liczącej 26 pozycji) wymieniono informacje niejawne oznaczone klauzulą tajne ze względu na ważny interes państwa, są to m.in.: materiały dla Rady Ministrów dotyczące potencjału strategicznego państwa oraz strategicznych zamó­wień rządowych i ich realizacji; system zabezpieczenia wartości pieniężnych w bankach państwowych i w przedsiębiorstwach produkujących znaki pieniężne; informacje o orga­nizacji i zabezpieczeniu transportów wartości pieniężnych przekraczających równowar­tość kwoty 500 tyś. EURO organizowanych przez banki państwowe oraz przedsiębiorstwa produkujące znaki pieniężne; plany, zasady i systemy organizacji ochrony oraz zabez­pieczenia banków państwowych; informacje niejawne wymieniane przez Rzeczpospolitą Polską z Organizacją Traktatu Północnoatlantyckiego, Unią Europejską oraz z innymi organizacjami międzynarodowymi i państwami, oznaczone klauzulą SECRET lub rów­norzędną.

Ustawa wprowadza także okresy ochrony informacji, których długość zależy od kategorii tajemnicy. Informacje niejawne stanowiące tajemnicę państwową podlegają

Ochrona tajemnicy państwowej i służbowej 133

ochronie przez okres 50 lat od daty ich wytworzenia. Bez względu na upływ czasu pozostają chronione:

/

1) dane identyfikujące funkcjonariuszy i żołnierzy służb ochrony państwa wykonujących

czynności operacyjno-rozpoznawcze,

2. dane identyfikujące osoby, które udzieliły pomocy w zakresie czynności operacyjno-
   rozpoznawczych organom, służbom i instytucjom państwowym uprawnionym do ich
   wykonywania,

3. informacje niejawne uzyskane od innych państw lub organizacji międzynarodowych,
   jeżeli taki był warunek ich udostępnienia.

Rada Ministrów w drodze rozporządzenia może określić, które spośród informacji niejawnych oznaczonych klauzulą tajne przestały stanowić tajemnicę państwową, jeżeli od ich powstania upłynęło co najmniej 20 lat (nie dotyczy to informacji chronionych bez względu na upływ czasu).

10.2. Pojęcie tajemnicy służbowej

Tajemnicą służbową jest informacja niejawna nie będąca tajemnicą państwową, uzyskana w związku z czynnościami służbowymi albo wykonywaniem prac zleconych, której nieuprawnione ujawnienie mogłoby narazić na szkodę interes państwa, interes publiczny lub prawnie chroniony interes obywateli albo jednostki organizacyjnej.

Informacje niejawne zaklasyfikowane jako stanowiące tajemnicę służbową oznacza się klauzylą:

1. poufne - w przypadku, gdy ich nieuprawnione ujawnienie powodowałoby szkodę dla
   interesów państwa, interesu publicznego lub prawnie chronionego interesu obywateli;

2. zastrzeżone - w przypadku, gdy ich nieuprawnione ujawnienie mogłoby spowodować
   szkodę dla prawnie chronionych interesów obywateli oraz jednostki organizacyjnej.

Pojęcie tajemnicy służbowej nie jest, w odróżnieniu od pojęcia tajemnicy państwowej, doprecyzowane żadnymi taksatywnie wyliczonymi przypadkami. W związku z tym okre­ślenie zakresu tajemnicy służbowej może sprawić poważne problemy. Należy pamiętać, że obecnie poza tajemnicą służbową występują także takie pojęcia, jak tajemnica przed­siębiorstwa, tajemnica bankowa i rożne rodzaje tajemnicy zawodowej, których zakresy pojęciowe krzyżują się z zakresem tajemnicy służbowej.

Informacje niejawne stanowiące tajemnicę służbową podlegają ochronie w sposób określony ustawą przez:

• 5 lat, gdy są oznaczone klauzulą poufne,

• 2 lata, gdy oznaczone są klauzulą zastrzeżone, o ile osoba dokonująca klasyfikacji
  nie określi terminu krótszego.

134 Blok ogólny

10.3. Zasady postępowania z dokumentami zawierającymi tajemnicę państwową i służbową

Ustawa kompleksowo reguluje ochronę informacji stanowiących tajemnicę państwową i służbową, poczynając od określenia zakresu kompetencyjnego organów odpowiedzial­nych za ochronę tych informacji, poprzez określenie zasad procedury sprawdzającej osoby dopuszczone do tajemnicy państwowej i służbowej, aż do określenia środków fizycznej i technicznej ochrony informacji niejawnych oraz zasad prowadzenia kancelarii tajnych i kontroli obiegu dokumentów.

Kancelarie tajne, kontrola dokumentów. Jednostka organizacyjna, w której są wy­twarzane, przetwarzane, przekazywane lub przechowywane dokumenty niejawne ozna­czone klauzulą poufne lub stanowiące tajemnicę państwową ma obowiązek zorganizowa­nia tajnej kancelarii. Stanowi ona wyodrębnioną komórkę podległą bezpośrednio pełno­mocnikowi ochrony, odpowiedzialną za właściwe rejestrowanie, przechowywanie, obieg i wydawanie takich dokumentów uprawnionym osobom. Kancelaria tajna powinna być zorganizowana w wyodrębnionym pomieszczeniu zabezpieczonym zgodnie z przepisami

0 środkach ochrony fizycznej informacji niejawnych i musi być obsługiwana przez pra­
cowników pionu ochrony. Organizacja pracy kancelarii tajnej musi, w każdych okoliczno­
ściach, zapewnić możliwość ustalenia, gdzie znajduje się poufny dokument pozostający
w dyspozycji jednostki organizacyjnej. Dokumenty oznaczone klauzulami: ściśle tajne

1 tajne mogą być wydawane poza kancelarię tajną jedynie w przypadku, gdy odbiorca za­
pewnia warunki ochrony takich dokumentów przed nieuprawnionym ujawnieniem. Fakt
zapoznania się przez osobę uprawnioną z dokumentem oznaczonym klauzulą ściśle tajne
podlega odnotowaniu w karcie zapoznania się z tym dokumentem.

Środki ochrony fizycznej i technicznej informacji niejawnych. Na jednostkach organizacyjnych, w których materiały zawierające informacje niejawne są wytwarzane, przetwarzane, przekazywane lub przechowywane ciąży obowiązek stosowania środków ochrony fizycznej w celu uniemożliwienia osobom nieupoważnionym dostępu do takich informacji. Zakres stosowania środków ochrony fizycznej musi odpowiadać klauzuli tajności i ilości informacji niejawnych, liczbie oraz poziomowi dostępu do takich informacji zatrudnionych lub pełniących służbę osób. Musi uwzględniać wskazania służb ochrony państwa dotyczące w szczególności ochrony przed zagrożeniami ze strony obcych służb specjalnych, także w stosunku do państwa sojuszniczego. W celu zapewnienia ochrony fizycznej należy w szczególności:

1. wydzielić części obiektów zwane strefami bezpieczeństwa, które poddane są szcze­
   gólnej kontroli wejść i wyjść oraz kontroli przebywania;

2. wydzielić wokół stref bezpieczeństwa strefy administracyjne służące do kontroli osób
   lub pojazdów;

3. wprowadzić system przepustek lub inny system określający uprawnienia do wejścia,
   przebywania i wyjścia ze strefy bezpieczeństwa, a także przechowywania kluczy
   do pomieszczeń chronionych, szaf pancernych i innych pojemników służących do
   przechowywania informacji niejawnych stanowiących tajemnicę państwową;

4. zapewnić kontrolę stref bezpieczeństwa i stref administracyjnych nadzorowanych
   przez przeszkolonych zgodnie z ustawą pracowników pionu ochrony;

Ochrona tajemnicy państwowej i służbowej 135

5) stosować certyfikowane wyposażenie i urządzenia służące ochronie informacji nie­jawnych, takich jak sejfy, zamki, szyby, kraty, drzwi, urządzenia i systemy antywła-maniowe, systemy alarmowe oraz urządzenia zabezpieczające przed podsłuchem lub podglądem.

Systemy i sieci telekomunikacyjne służące do wytwarzania, przechowywania, prze­twarzania lub przekazywania informacji niejawnych stanowiących tajemnicę państwo­wą podlegają szczególnej ochronie przed nieuprawnionym ujawnieniem tych informacji, a także przed możliwością przypadkowego lub świadomego narażenia ich bezpieczeń­stwa. Przekazywanie tych informacji za pośrednictwem systemów i sieci telekomunika­cyjnych może nastąpić pod warunkiem zastosowania kryptologicznych metod i środków ochrony dopuszczonych do eksploatacji na podstawie szczególnych wymagań bezpieczeń­stwa. Szczególne wymagania bezpieczeństwa opracowuje i przekazuje służbom ochrony państwa kierownik jednostki organizacyjnej, który jest także odpowiedzialny za eksplo­atację i bezpieczeństwo systemu lub sieci teleinformacyjnej. Jeżeli dotyczą one informacji stanowiących tajemnicę państwową, są w każdym przypadku indywidualnie zatwierdzane przez służby ochrony państwa w terminie 30 dni od dnia ich przekazania. Gdy zawierają tajemnicę służbową, powinny być przedstawione służbom ochrony państwa. Niewniesie-nie przez te służby zastrzeżeń w terminie 30 dni od daty ich przedstawienia, uprawnia do uruchomienia systemu lub sieci teleinformatycznej.

Postępowanie sprawdzające osoby dopuszczonej do informacji niejawnych. Z pew­nością najbardziej widoczną nowością ustawy jest wprowadzenie procedury sprawdzania osoby dopuszczonej do tajemnicy państwowej i służbowej. Postępowania sprawdzającego nie przeprowadza się wobec osób pełniących urzędy: Prezydenta RP, Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu. Postępowanie sprawdzające na wniosek Marszałka Sejmu lub Sena­tu prowadzone będzie wobec tych posłów i senatorów, których obowiązki parlamentarne wymagają dostępu do informacji niejawnych określonych klauzulą ściśle tajne. Postępo­wania sprawdzającego nie przeprowadza się wobec osób zajmujących stanowiska: Prezesa Rady Ministrów i członka Rady Ministrów, Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Pre­zesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prezesa Trybunału Konstytucyjnego, Prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prezesa NIK-u, Rzecznika Praw Obywatelskich, General­nego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Rzecznika Interesu Publicznego, członków Rady Polityki Pieniężnej, członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji oraz Szefów Kancelarii: Prezydenta RP, Sejmu, Senatu i Prezesa Rady Ministrów. W stosunku do kandydatów na te stanowiska postępowanie sprawdzające przeprowadza właściwa służba ochrony państwa na wniosek: Marszałka Sejmu, Marszałka .Senatu lub innego organu uprawnionego do powołania na te stanowiska.

Szczegółowość postępowania sprawdzającego zależy od rodzaju informacji, do której osoba ma być dopuszczona. Występują trzy rodzaje postępowania:

1. zwykłe - przy stanowiskach i pracach związanych z dostępem do informacji stano­
   wiących tajemnicę służbową,

2. poszerzone - przy stanowiskach i pracach związanych z dostępem do informacji
   niejawnych oznaczonych klauzulą tajne,

3. specjalne - przy stanowiskach i pracach związanych z dostępem do informacji
   niejawnych oznaczonych klauzulą ściśle tajne.

136 Blok ogólny

Natomiast zasady postępowania sprawdzającego są takie same (niezależnie od tego kto je prowadzi i o jakim stopniu szczegółowości). Postępowanie to ma na celu ustalenie czy osoba sprawdzana daje rękojmię zachowania tajemnicy. W jego toku ustala się, czy istnieją wątpliwości co do:

1. lojalności osoby sprawdzanej wobec Rzeczypospolitej Polskiej,

2. jej wiarygodności, a zwłaszcza, czy osoba ta ukryła lub świadomie niezgodnie
   z prawdą podała w postępowaniu sprawdzającym informacje mające znaczenie dla
   ochrony informacji niejawnych lub występują związane z tą osobą okoliczności
   powodujące ryzyko jej podatności na szantaż lub wywieranie presji,

3. przestrzegania porządku konstytucyjnego Rzeczypospolitej Polskiej,

4. możliwości werbunku lub kontaktu z obcymi służbami specjalnymi sprawdzanej
   osoby, a zwłaszcza obawy o wywieranie w tym celu presji. W toku postępowania
   sprawdzającego poszerzonego i specjalnego ustala się, czy nie istnieją wątpliwości:

1. związane z wyraźną różnicą między poziomem życia osoby sprawdzanej a uzy­
   skiwanymi przez nią dochodami,

2. związane z ewentualnymi informacjami o chorobie psychicznej lub innych zakłó­
   ceniach czynności psychicznych, uzależnienia od alkoholu lub narkotyków.

Literatura

Źródła

Ustawa z dnia 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. Nr 11, póz. 95). Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 lutego 1999 r. w sprawie organizacji kancelarii tajnych (Dz. U. Nr 18.

póz. 156). Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 25 lutego 1999 r. w sprawie szczegółowego trybu prowadzenia

przez służby ochrony państwa kontroli w zakresie ochrony informacji niejawnych stanowiących tajemnice

państwową (Dz. U. Nr 18. póz. 160). Rozporządzenie Ministrów Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Obrony Narodowej z dnia 26 lutego

1999 r. w sprawie sposobu oznaczania materiałów, w tym klauzulami tajności oraz sposobu umieszczenia

kluzui na tych materiałach (Dz. U. Nr 18, póz. 167). Rozporządzenie Ministrów Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Obrony Narodowej z dnia 26 lutego

1999 r. w sprawie trybu i sposobu przyjmowania, przewożenia, wydawania i ochrony materiałów (Dz. U.

Nr 18, póz. 168).

---