ANATOMIA

• nauka o budowie organizmów żywych w powiązaniu z ich przejawami życiowymi

• śledzi nie tylko szczegóły budowy ciała, ale również wzajemne powiązania oraz przestrzenne rozmieszczenie narządów pobudzając jednocześnie do poznania budowy i funkcji organizmu jako harmonijnej całości

• uczy przestrzennego myślenia - geometria wykreślna

Cechy anatomii współczesnej:

• anatomia porównawcza - cechy gatunkowe narządów czy organizmu jako całość opiera się na obserwacji-anatomia populacji (gatunku)

• charakter funkcjonalny - uwzględnia związek między budową strukturalną elementów narządów czy całego organizmu, a jego funkcją uwzględniając:

• autogenezę - rozwój osobniczy

• ondogenezę - rozwój od chwili powstania do rozpoczęcia przez organizm nowego rozrodu i aż do śmierci

• płodowy (prenatalny) - wewnątrzmaciczny

• poza płodowy (postnatalny) - poza maciczny

• filogenezę (rozwój rodowy) - od zwierzęcia 5-cio palczastego do 1-palczastego

Powiązania anatomii:

• morfologia ogólna - budowa organizmów w przebiegu ich rozwoju

• cytologia - budowa podstawowej jednostki strukturalnej organizmu

• histologia - budowa i rozwój tkanek

• embriologia - rozwój osobnika od zapłodnienia do przyjścia na świat

• zoologia systematyczna - jakie miejsce org. zajmuje w świecie zwierząt

• anatomia porównawcza - historia filogenetyczna rozwoju narządów

• paleozoologia - anatomia zwierząt wymarłych i ich łączność z formami żyjącymi

• mechanika rozwoju - czynniki wpływające na budowę i kształt

• biomechanika - analiza adaptacji strukturalnej oraz funkcjonowania w warunkach ruchu na podstawie praw fizyki

Anatomia człowieka i zwierzęcia to anatomia makroskopowa uzupełniana mikroskopową

Anatomia zwierząt domowych

Budowa ciała:

• anatomia topograficzna - rozmieszczenie przestrzenne narządów czy tkanek

• anatomia systematyczna - budowa poszczególnych układów lub system narządów:

• osteologia - nauka o kościach (układ kostny - Systema skeleti)

• syndesmologia - o więzadłach lub połączeniach kości (Inncturae ossinum)

• miologia - mięśnie lub układ mięśniowy (Systema musculatorum)

• układ trawienny - Systema digestorium

• układ oddechowy

• układ moczowo-płciowy

• angliologia - o układzie naczyniowym

• neurologia

• układ dokrewny

• narządy zmysłów

Osteogeneza

• życie osobnika od chwili powstania do rozpoczęcia przez niego nowego rozrodu i do końca życia

• okresy:

• płodowy - wewnątrzmaciczny (prenatalny)

• pozapłodowy - postnatalny

Filiogeneza - rozwój płodowy

KOMÓRKA (celula)

• najmniejsza tkanka, w której zachodzi: przemiana materii, pobudliwość, wzrost, rozmnażanie

Komórka tkanka narząd układ narządów organizm jako całość

• podstawowy element budowy organizmu zwierzęcego i roślinnego - drobny, przeważnie dostrzegany mikroskopowo

• organizmy jednokomórkowe

• organizmy wielokomórkowe

• zbudowane z samych komórek

• zbudowane z komórek i substancji międzykomórkowej

• cząstka żywej materii ograniczona błoną

• zorganizowana, zdolna do samodzielnego istnienia w odpowiednim środowisku

Prokariota - wirusy, riketsje, chlamydia, bakterie

Eukariota - rośliny, zwierzęta, człowiek

Cechy:

• jądro z jąderkiem

• cytoplazma ze zdolnościami przemieszczania w obrębie komórki oraz zawierająca struktury ruchowe

• elementy strukturalne - organelle oddzielone od cytoplazmy błonami wewnątrzkomórkowymi

• zdolność różnicowania

Kształt:

• różnorodność-stała lub zmienna, przystosowana do funkcji

• owalne, płaskie, wałeczkowate, kostkowe

Budowa:

Błona komórkowa - cytomembrana - trójwarstwowa budowa, dwie warstwy białkowe, między nimi warstwa lipidowa:

• polarna - hydrofilna - naładowana elektrycznie

• nie polarna - hydrofobowa - litofilna - elektrycznie obojętna

Cytoplazma - lepka, galaretowata substancja o właściwościach układów koloidalnych, materialna, substancja amorficzna, bezbarwna, przeźroczysta, z zewnątrz ograniczona cienką, pół-przepuszczalną błoną komórkową (Cytolemma), w jej skład wchodzą:

• cytoplazma podstawowa - substancja bezpostaciowa, w której znajdują się organelle

• organelle:

• siateczka śródplazmatyczna

• złożony system błon ułożonych w wąskie kanały lub cysterny, tworzących w cytoplazmie trójwymiarową sieć

• umożliwia wymianę substancji między wnętrzem komórki a środowiskiem poza komórkowym, jest:

• gładka - komórki syntetyzujące węglowodany (wątrobowe, mięśniowe) lub lipidy (łojowe, kora nadnerczy)

• ziarnista (szorstka) - na jej powierzchni ziarenka (rybosomy) - komórki gruczołowe, nerwowe, o intensywnej biosyntezie białek

• rybosomy

• ziarenka 10-15mm, wolne lub polirybosomy ( w kompleksach)

• zawierają kwas rybonukleinowy (RNA) - biorą udział w syntezie białka

• centrum komórkowe - Centrosom

• zbudowane z dwóch małych ziarenek (centrioli), wokół których znajduje się cytoplazmatyczny obszar - centrosfera

• mieści się w środku komórki, w pobliżu jądra

• ważna rola w procesie podziału komórki

• mitochondria

• występują w postaci ziarenek, pałeczek lub niteczek

• otoczone dwoma błonami

• pukla się i tworzy liczne fałdy - grzebienie

• wnętrze to macierz

• to siłownia - źródło energii życiowej komórki - procesy biochemiczne, oddychanie i fosforylacja oksydacyjna

• lizosomy

• kuliste ziarenka otoczone pojedyncza błoną (to je różni od mitochondriom)

• zawiera enzymy hydrolityczne - to „układ trawienny” komórki, także udział w unieczynnianiu substancji szkodliwych lub niepotrzebnych - „pogotowie ratunkowe”

• aparat Golgiego

• w sąsiedztwie Centrosomu lub otacza jądro

• przybiera postać drobnych wakuoli i równolegle ułożonych błon

• uczestniczy w procesach wydzielniczych komórki

• zawiera lipidy

• różnorodne:

• układ spłaszczonych błon - błoniaste

• małe pęcherzyki - synteza polisacharydów

• duże pęcherzyki

• deutoplazma - w jej skład wchodzą:

• włókienka komórkowe:

• tonofibryle - włókienka w tkance nabłonkowej

• miofibryle - włókienka mięśniowe w komórkach mięśniowych

• neurofibryle - włókienka nerwowe

• substancje zapasowe:

• białka, lipidy

• węglowodany

• ziarenka wydzielnicze i barwnikowe

Jądro

• niezbędny składnik komórki

• są komórki bezjądrowe (erytrocyty),ale ich żywot jest znacznie krótszy

• umieszczone przeważnie w centralnym miejscu komórki

• różnorodne kształty: kulisty, owalny, pałeczkowaty (uzależniony od kształtu komórki)

• składa się z:

• błona jądrowa

• oddziela plazmę jądrową od cytoplazmy

• składa się z dwóch warstw, między którymi znajduje się przestrzeń okołojądrowa

• ma zdolność wybiórczego przepuszczania - w obu kierunkach - różnych substancji chemicznych

• plazma jądrowa

• jednorodna, płynna substancja wypełniająca jądro

• chromatyna

• występuje w postaci drobnych ziarenek

• tworzy ją kompleks białka i kwasu dezoksyrybonukleinowego (DNA)

• podczas podziału komórki przyjmuje postać struktur nitkowatych - chromosomów

• jąderko

• kulisty twór większy od ziarenek

• nie ma błony

• występuje pojedynczo lub jest ich w jądrze kilka

• bierze udział w syntezie białka

---