Temat: Bezpieczeństwo i higiena pracy na stanowisku pracownika administracyjnego.
Pomieszczenia pracy
Mówiąc o pomieszczeniu pracy, należy rozumieć pomieszczenie przeznaczone na pobyt pracowników, w którym wykonywana jest praca.
Pomieszczenia pracy dzielą się na:
• pomieszczenia stałej pracy - jeżeli łączny czas przebywania tego samego pracownika w pomieszczeniu w ciągu jednej doby przekracza 4 godziny,
• pomieszczenia czasowej pracy - jeżeli łączny czas przebywania tego samego pracownika w pomieszczeniu w ciągu jednej doby trwa od 2 do 4 godzin.
Nie uważa się za przeznaczone na pobyt pracowników pomieszczenia, w których:
• łączny czas przebywania tych samych pracowników w ciągu jednej zmiany roboczej jest krótszy niż 2 godziny, a wykonywane czynności mają charakter dorywczy bądź praca polega na krótkotrwałym przebywaniu związanym z dozorem lub konserwacją urządzeń albo utrzymaniem czystości i porządku,
• mają miejsce procesy technologiczne nie pozwalające na zapewnienie odpowiednich warunków przebywania pracowników w celu ich obsługi, bez zastosowania środków ochrony indywidualnej i zachowania specjalnego reżimu organizacji pracy,
• jest prowadzona hodowla roślin lub zwierząt niezależnie od czasu przebywania w nich pracowników zajmujących się obsługą.
W pomieszczeniach pracy należy przede wszystkim zapewnić oświetlenie naturalne i sztuczne, odpowiednią temperaturę, wymianę powietrza oraz zabezpieczenie przed wilgocią, niekorzystnymi warunkami cieplnymi i nasłonecznieniem, drganiami oraz innymi czynnikami szkodliwymi dla zdrowia i uciążliwościami.
W pomieszczeniach magazynowych i na drogach znajdujących się w obiektach budowlanych powinny być umieszczone informacje o dopuszczalnym obciążeniu stropów.
Pomieszczenia stałej pracy nie powinny być lokalizowane poniżej poziomu otaczającego terenu, z wyjątkiem pomieszczenia pracy w garażu, kotłowni i warsztatach podręcznych, pomieszczenia handlowego, usługowego i gastronomicznego w ulicznych przejściach podziemnych, w podziemnych stacjach komunikacyjnych i tunelach, w domach handlowych i hotelach oraz w obiektach zabytkowych, pod warunkiem zachowania wymagań przepisów techniczno-budowlanych i po uzyskaniu zgody właściwego wojewódzkiego inspektora sanitarnego, wydanej w porozumieniu z okręgowym inspektorem pracy oraz wojewódzkim konserwatorem zabytków.
Powierzchnia i wysokość pomieszczeń pracy powinna zapewniać spełnienie wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy, z uwzględnieniem rodzaju wykonywanej pracy, stosowanych technologii oraz czasu przebywania pracowników w tych pomieszczeniach.
Na każdego z pracowników jednocześnie zatrudnionych w pomieszczeniach stałej pracy powinno przypadać co najmniej 13 m3 wolnej objętości pomieszczenia oraz co najmniej 2 m2 wolnej powierzchni podłogi nie zajętej przez urządzenia techniczne, sprzęt itp.
Wysokość pomieszczenia stałej pracy nie może być mniejsza niż:
• 3 metry w świetle - jeżeli w pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia,
• 3,3 metra w świetle - jeżeli w pomieszczeniu prowadzone są prace mogące powodować występowanie substancji szkodliwych dla zdrowia.
Wyżej wymienione wysokości pomieszczeń mogą być obniżone w przypadku zastosowania klimatyzacji - pod warunkiem uzyskania zgody wojewódzkiego inspektora sanitarnego.
W pomieszczeniu, w którym nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia, wysokość może być zmniejszona do:
• 2,5 metra w świetle - jeżeli w pomieszczeniu zatrudnionych jest nie więcej niż 4 pracowników, a na każdego z nich przypada co najmniej po 15 m3 wolnej objętości pomieszczenia lub w pomieszczeniu usługowym albo produkcyjnym drobnej wytwórczości mieszczącym się w budynku mieszkalnym, jeżeli przy wykonywanych pracach nie występują pyły lub substancje szkodliwe dla zdrowia, hałas nie przekracza dopuszczalnych wartości poziomu dźwięku w budynkach mieszkalnych, określonych w Polskich Normach, a na jednego pracownika przypada co najmniej 15 m3 wolnej objętości pomieszczenia,
• 2,2 metra w świetle - w dyżurce, portierni, kantorze, kiosku ulicznym, dworcowym i innym oraz w pomieszczeniu usytuowanym na antresoli otwartej do większego pomieszczenia.
Wysokość pomieszczenia czasowej pracy nie może być mniejsza niż:
• 2,2 metra w świetle - jeżeli w pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia,
• 2,5 metra w świetle - jeżeli w pomieszczeniu prowadzone są prace mogące powodować występowanie substancji szkodliwych dla zdrowia.
W pomieszczeniach o stropie pochyłym ww. wymagania stosuje się do średniej wysokości pomieszczenia, przy czym w najniższym miejscu wysokość pomieszczenia nie może być mniejsza w świetle niż 1,9 m, licząc od poziomu podłogi do najniższej części konstrukcyjnej sufitu.
Wielkość pomieszczenia biurowego
W piwnicach, suterenach i na poddaszach nie wolno organizować pomieszczeń przeznaczonych na stały pobyt ludzi, szczególnie do prac biurowych. W pomieszczeniach biurowych norma powierzchni podstawowej przysługującej jednemu pracownikowi wynosi 2 m2 wolnej powierzchni podłogi. Powierzchnię podstawową lokali biurowych stanowi łączna powierzchnia pomieszczeń, w których odbywa się praca biurowa. Powierzchnia pomocnicza w budynkach i lokalach biurowych nie powinna przekraczać 15% powierzchni podstawowej. Powierzchnię pomocniczą stanowi powierzchnia lokali służących celom biurowym, w których odbywa się stała praca biurowa, jak: czytelnie, biblioteki, sale konferencyjne, świetlice itp.
Pomieszczenia biurowe, w których nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia, powinny mieć wysokość 3,0 m. Jeżeli w jednym pomieszczeniu przebywa nie więcej niż 4 osoby, pomieszczenia biurowe mogą mieć wysokość 2,5 m. Jeżeli biura usytuowane są na antresoli otwartej do większego pomieszczenia i nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia, pomieszczenia mogą mieć wysokość 2,2 m. Pomieszczenia biurowe, w których występują czynniki uciążliwe i szkodliwe dla zdrowia, powinny mieć wysokość 3,3 m. Jeżeli w pomieszczeniu pracuje 1 osoba, powierzchnia takiego pomieszczenia nie może być mniejsza niż 6 m2.
Mikroklimat na stanowisku pracy
Właściwy mikroklimat na stanowisku pracy jest ważnym czynnikiem wpływającym na zdrowie pracownika, jego samopoczucie oraz wydajność pracy. Na pojęcie mikroklimatu składają się następujące parametry: temperatura, wilgotność względna powietrza i prędkość przepływu powietrza.
Temperatura
Temperatura gwarantuje człowiekowi pełną sprawność psychofizyczną i powinna dla pracy biurowej wynosić minimum 18oC. Budynki z pomieszczeniami przeznaczonymi na pobyt ludzi, dla których wymagana temperatura została określona w normach, powinny mieć urządzenia grzewcze, zapewniające utrzymanie regulowanej temperatury wewnętrznej, odpowiadającej warunkom użytkowania i funkcji tych pomieszczeń. Budynki z pomieszczeniami do pracy powinny być ogrzewane za pomocą instalacji centralnego ogrzewania, którą należy wyposażyć w urządzenia umożliwiające utrzymanie w pomieszczeniach określonej temperatury oraz regulację przepływu czynnika grzejnego.
Wymiana powietrza
Dla lokali biurowych zaleca się 0,5-krotną wymianę powietrza na godzinę. Wymianę tę można uzyskać przez zastosowanie wentylacji naturalnej lub mechanicznej albo łącznie jednej i drugiej.
W pomieszczeniach zagrożonych wydzielaniem się lub przenikaniem z zewnątrz substancji szkodliwych, w ilości niebezpiecznej dla zdrowia, lub substancji palnych, mogących tworzyć z powietrzem mieszaniny wybuchowe, należy stosować awaryjną wentylację wyciągową zapewniającą bezpieczeństwo użytkowania tych pomieszczeń.
Wentylacja awaryjna powinna zapewniać wymianę powietrza dostosowaną do potrzeb, jednak nie mniejszą niż 10-krotną w ciągu godziny.
Wilgotność powietrza
Wilgotność względna powietrza wywiera duży wpływ na warunki pracy. Jest to w danej temperaturze stosunek ilości pary wodnej w powietrzu do ilości maksymalnej, wyrażony w procentach.
Optymalne warunki wilgotności względnej powietrza, zależne w dużym stopniu od temperatury otoczenia, wynoszą 50-60%, a w przypadku pomieszczeń przeznaczonych do pracy z monitorami ekranowymi nie powinna być mniejsza niż 40%.
Prędkość przepływu powietrza
Prędkość przepływu powietrza jest trzecim zasadniczym parametrem mikroklimatu. Optymalna prędkość przepływu powietrza przy pracy biurowej nie powinna być większa niż 0,15 m/s. Prędkość ta nie wywołuje wrażenia „przeciągu”. Ruch powietrza 0,2 m/s jest odczuwalny przez większość pracowników wykonujących lekką pracę w pozycji siedzącej jak nieprzyjemny przeciąg.
Oświetlenie
Oświetlenie pomieszczeń jest jednym z najważniejszych czynników wpływających nie tylko na wydajność pracy, lecz również na zdrowie i samopoczucie pracownika. Podstawową zasadą w pracy biurowej powinno być korzystanie z oświetlenia dziennego.
Oświetlenie naturalne spełnia swoje zadania przy zachowaniu stosunku powierzchni okna do powierzchni podłogi 1:5 oraz gdy udział procentowy części otwieralnej okna wynosi 50%.
Uzupełnieniem oświetlenia dziennego jest oświetlenie elektryczne. Oświetlenie elektryczne ustala najmniejsze dopuszczalne średnie wartości natężenia w pomieszczeniach pracy, w zależności od rodzaju pomieszczenia i wykonywanych czynności (wartość w luksach - lx).
Właściwa jakość i równomierność oświetlenia elektrycznego jest zależna w znacznym stopniu od sposobu rozmieszczenia źródeł światła. Pod tym względem rozróżniamy 3 sposoby oświetlenia:
1) ogólne - za pomocą lamp zawieszanych wysoko i rozmieszczonych symetrycznie, oświetlających przestrzeń bez uwzględnienia szczególnych wymagań dotyczących oświetlenia niektórych jej części,
2) miejscowe - za pomocą lamp zainstalowanych bezpośrednio na stanowisku pracy, znajdujących się w zasięgu ręki pracownika, oświetlających niektóre części przestrzeni,
3) mieszane - będące połączeniem obu wymienionych rodzajów oświetlenia.
W pomieszczeniach biurowych stosuje się najczęściej oświetlenie ogólne uzupełniane w razie konieczności oświetleniem miejscowym, które daje równomierną jasność w całym pomieszczeniu.
Należy unikać zbyt wielkich różnic jasności oświetlenia stanowiska roboczego i otoczenia tego stanowiska.
Należy również usuwać duże różnice jasności oświetlenia w poszczególnych pomieszczeniach pracy. Długotrwała praca w warunkach niedostatecznej równomierności oświetlenia może przyspieszyć występowanie trwałego osłabienia wzroku, zmniejszyć ostrość widzenia i doprowadzić do krótkowzroczności. Ponadto może przyspieszyć występowanie ogólnego zmęczenia.
Natężenie światła
W pomieszczeniach, gdzie praca oparta jest głównie na trudnym i długotrwałym pisaniu, zalecane natężenie światła powinno wynosić ponad 1000 lx.
W pomieszczeniach, w których odbywają się długotrwałe prace korektorskie, rysowanie, natężenie oświetlenia powinno wynosić 500-1000 lx. Przy średnio trudnym i średnio długotrwałym pisaniu lub czytaniu wymagane natężenie powinno wynosić 300-750 lx.
Wymagane natężenie światła w pokojach pracowników biurowych ustalono na 300 lx. Wartość ta wzrasta znacznie, gdy pomieszczenia biurowe są przeznaczone np. dla informatyków. W tych przypadkach natężenie oświetlenia przyjęto na poziomie 500-1000 lx. Korytarze i klatki schodowe w biurowcach wymagają natężenia oświetlenia ok. 200 lx.
Zagrożenie zjawiskiem olśnienia
Przy doborze oświetlenia należy pamiętać o zapobieganiu zjawisku olśnienia. Olśnienie następuje wówczas, gdy przenosimy wzrok na powierzchnię o znacznie większej jaskrawości. Olśnienie powoduje niewygodę widzenia i obniża zdolność rozpoznawania przedmiotów. Po przedostaniu się dużej ilości światła do oka siatkówka dna oka zostaje okresowo porażona. Z dużym olśnieniem w pracy spotykamy się rzadko. Bardzo często mamy natomiast do czynienia z mikroolśnieniem działającym długo i systematycznie. Może ono powstawać przy używaniu na stanowisku pracy tylko oświetlenia miejscowego, bez stosowania oświetlenia ogólnego. Poza tym lampy oświetlenia miejscowego nie są osłonięte. Emitują one światło bezpośrednie, które może odbijać się od metalicznych lub jasnych powierzchni rozmieszczonych w niedalekiej odległości, a następnie wąskim strumieniem trafić do oka. Aby w takich sytuacjach zapobiec olśnieniu, trzeba stosować głębokie klosze do elektrycznego oświetlenia miejscowego.
Olśnienie światłem naturalnym następuje wówczas, gdy usadowimy pracownika naprzeciwko źródła światła, zwłaszcza gdy okno jest skierowane na południe. Światło naturalne razi wówczas wzrok, powodując mikroolśnienie.
Prawidłowym kierunkiem padania strumienia naturalnego (i elektrycznego) źródła światła, zwłaszcza przy różnych pracach ręcznych i pisaniu, jest kierunek z lewej strony.
W pomieszczeniach pracy szeroko stosuje się oświetlenie jarzeniowe (tzw. świetlówki). Przy stosowaniu tego rodzaju oświetlenia mogą występować różnorodne uciążliwości (np. hałas, tętnienie), w tym również olśnienia. Przyczyną tych uciążliwości nie jest rodzaj światła, lecz jakość opraw i lamp. Uciążliwości te niesłusznie utożsamia się ze szkodliwością dla wzroku tego rodzaju oświetlenia, ponieważ jest ono bardzo zbliżone do naturalnego. Poza tym często spotykamy w pomieszczeniach pracy nie osłonięte rury jarzeniowe, które są źródłem olśnienia.
Nie stwarzają zagrożenia olśnienia ze sztucznego źródła światła ogólnego, które są zaopatrzone w mleczne klosze całkowicie zakrywające źródło światła. Kierowanie światła na sufit, które odbite trafia na stanowisko pracy, także nie powoduje olśnienia.
Przy tworzeniu środowiska świetlnego w pomieszczeniach biurowych należy pamiętać o współczynnikach odbicia światła. Duży współczynnik występuje już przy czytaniu tekstu na białym papierze. Czarny druk na białym papierze wywołuje duży kontrast, zaś tekst pisany ołówkiem średniej twardości na papierze gorszego gatunku - średni kontrast. Zarówno duży współczynnik odbicia, jak i kontrast mogą wywoływać zaburzenia wzroku, szybkie jego zmęczenie, a nawet powtarzające się często przedwczesne osłabienie wzroku.
Kolorystyka
Badania psychotechniczne wykazały, że poszczególne barwy wywierają wpływ na ludzi. Kolorystyczne wykończenie pokoi biurowych powinno opierać się na ciepłych, jasnych tonach o małym nasyceniu barw. Takie wykończenie oddziałuje na pracownika aktywizująco, sprawiając wrażenie ciepła i czystości oraz czyni pomieszczenie bardziej przytulnym. Biurka powinny mieć kolor jasny i spokojny. Sufity natomiast powinny być pomalowane na biało. Nie należy stosować w pomieszczeniach biurowych przytłaczających, nastrajających smutno i zimno barw ciemnych oraz kolorów jaskrawych wywołujących niepokój i odwracających uwagę. Również malowanie całego budynku biurowego na jeden kolor jest niewłaściwe, gdyż sprzyja monotonii. Korytarze powinny być malowane barwami nieco ciemniejszymi niż pokoje biurowe. Duże znaczenie ma również dobór właściwej barwy oświetlenia. Przy różnych rodzajach światła zmieniają się częściowo warunki widzenia, a przede wszystkim możliwość zróżnicowania barw. Światło najbardziej zbliżone do naturalnego dają lampy fluoroscencyjne (świetlówka o barwie białej i dziennej przemiennie). Barwa ścian, sufitu i podłogi może zwiększać lub zmniejszać natężenie oświetlenia w pomieszczeniu, a także wpływać na jego równomierność. Wynika to z różnicy odbijania światła przez poszczególne barwy, np.: białe sufity i ściany odbijają światło w 80%, a szara betonowa podłoga tylko w 12%.
Hałas
W pomieszczeniach przeznaczonych do pracy umysłowej, biurowej dopuszczalne natężenie hałasu zawiera się w granicach 55-65 dB. Badania naukowe potwierdzają, że przebywanie człowieka przez dłuższy czas w hałasie o poziomie ustalonym w granicach 60-70 dB może być przyczyną trwałego uszkodzenia słuchu.
Obowiązująca w Polsce norma przeciwdźwiękowa budynków ustala średnią dopuszczalną intensywność hałasu dla gabinetów pracy umysłowej - 15 dB, dla biur o małym ruchu - 35 dB, dla biur zwykłych - 40 dB i dla sal interesantów w urzędach, bankach itp. - 50 dB.
Doświadczenia pozwoliły na określenie dopuszczalnego maksimum hałasu w poszczególnych pomieszczeniach, a mianowicie:
• mieszkania 15-30 dB,
• lokale biurowe pracy koncepcyjnej - 40 dB,
• inne lokale biurowe 55-65 dB.
Budynki biurowe powinny być izolowane od hałasu ulicznego przez odpowiedniej konstrukcji okna, klimatyzację, wyłożenie ścian i sufitów materiałami dźwiękochłonnymi.
Meble
Meble, których używa każdy pracownik biurowy, szczególnie powinny odpowiadać wymiarom określonym w PN-96/F-06000/01, warunkom konstrukcyjnym i funkcjonalnym. Dobór odpowiednich mebli wpływa nie tylko na właściwe wykorzystanie powierzchni pomieszczeń biurowych, ale również na wydajność pracy. Chodzi tu przede wszystkim o dostosowanie wymiarów mebli i ich rozwiązań konstrukcyjnych do funkcji spełnianych przez pracownika, a więc do rodzaju wykonywanej przez niego pracy oraz do podstawowych wymagań higieny pracy.
Podstawowym warunkiem bezpiecznej pracy w biurze jest właściwe, funkcjonalne i pewne w działaniu wyposażenie miejsca pracy. Dobierając biurka, stoły, krzesła, fotele, trzeba mieć informacje o niektórych antropometrycznych wymiarach pracowników.
W Europie przeciętny wzrost kobiet mieści się w granicach 150-176 cm, a wzrost mężczyzn 163-190 cm. W kraju od lat dziewięćdziesiątych XX wieku obserwuje się wyraźny trend wzrostu wysokości obu płci, często przekraczający 190 cm.
Przy doborze biurek i stołów należy zwracać uwagę na:
• stabilność konstrukcji,
• możliwość regulacji wysokości płyty,
• długość i szerokość powierzchni roboczych,
• grubość płyty,
• wolną przestrzeń dla nóg pracownika,
• zabezpieczenia przed urazami,
• fakturę powierzchni. Najlepsza jest faktura matowa lub półmatowa o współczynniku odbicia światła dla farby (lakieru), którą pokryte są płyty:
- w granicach 15-75 % jako wartości dopuszczalne,
- w granicach 20-50 % jako wartości zalecane.
Przy doborze krzeseł i foteli należy uwzględnić charakter pracy oraz zwrócić uwagę na spełnienie wymagań ergonomii (certyfikat).
Szczególne wymagania dotyczą krzeseł i foteli do pracy biurowej stałej, w tym pracy z komputerem, które powinny zapewniać:
• stabilność konstrukcji, możliwość przemieszczania w różnych kierunkach,
• możliwość regulacji wysokości i pochylenia siedziska,
• wyposażenie siedziska w podpórki pod ramiona, które w czasie przerw w pracy spełniają zadanie odciążenia kręgosłupa oraz mięśni ramion i karku.
Stabilność podstawy zapewnia co najmniej 5 równo rozmieszczonych ramion, na zakończeniach których zamontowane są rolki umożliwiające ruch w różnych kierunkach. Rolki miękkie stosuje się do podłoża twardego, zaś rolki twarde do wykładzin dywanowych w celu uniemożliwienia niekontrolowanego ruchu fotela po podłodze.
Wysokość i głębokość wnętrza szaf i regałów powinna zapewniać łatwy dostęp. Z tych względów wysokość nie może przekraczać 2,2 m. Dopuszcza się możliwość zabudowania pomieszczeń wyższymi szafami. W większości przypadków w pomieszczeniu biurowym przechowywana jest wierzchnia odzież pracowników. Z tego powodu w pomieszczeniu powinny znajdować się wieszaki stojące lub szafy ubraniowe. Zaleca się, aby w pomieszczeniach biurowych obowiązywał zakaz palenia papierosów, szczególnie w pomieszczeniach, w których znajdują się stanowiska do pracy z komputerami i przyjmowani są interesanci. W biurze o prawidłowym systemie organizacji pracy pracownik powinien mieć blisko usytuowane szafy i regały odpowiedniej wysokości, aby mógł sięgnąć po składowane akta lub przedmioty z poziomu podłogi.
Instalację elektryczną w pomieszczeniach biurowych należy przynajmniej raz na 5 lat zbadać, dokonując pomiarów rezystancji izolacji przewodów roboczych instalacji oraz uziemień instalacji i osprzętu. Pomiary te mają na celu wyeliminowanie czynników powodujących porażenie prądem elektrycznym, który jest często przyczyną wielu groźnych wypadków przy pracy.
Ergonomia
Jest to nauka stosowana zmierzająca do optymalnego dostosowania narzędzi, maszyn, urządzeń, technologii, organizacji i materialnego środowiska pracy oraz przedmiotów powszechnego użytku do wymagań i potrzeb fizjologicznych, psychicznych i społecznych człowieka.
a) ergonomia koncepcyjna- jest to wprowadzenie zasad ergonomii już w trakcie formułowania założenia i projektowania systemów oraz projektów
b) ergonomia korekcyjna- zajmuje się korektą warunków pracy na drodze modernizacji istniejących oraz pracujących już maszyn i urządzeń a także wprowadzeniem elementów zabezpieczających ludzi przed niekorzystnymi wpływami środowiska pracy.
Literatura:
1. "Podstawy ergonomii i fizjologii pracy”", Jerzy Olszewski,
AE Poznań 1997 r.