„Zasady badań pedagogicznych” Pilch Tadeusz 1998
Rozdział 3- Metody badań pedagog.
Metoda badań - zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego.
Technika badań - czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów. Są czynnościami określonymi przez dobór odpowiedniej metody i przez nią uwarunkowanymi.
Narzędzie badawcze - jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań.
Eksperyment Pedagogiczny
Metoda badań pedag. Def; wg Zaczyńskiego; „Eksperyment jest metodą naukowego badania określonego wycinka rzeczywistości (wychowawczej) polegającą na wywoływaniu lub tylko zmienianiu przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem”. Eksperyment polega na wprowadzeniu do wybranego układu, specjalnie wybranego czynnika w celu uzyskania pożądanych zmian układu lub w celu sprawdzenia jakie zmiany zajdą pod wpływem nowego czynnika - zmiennej niezależnej. Celem E jest wykrycie związków przyczynowo-skutkowych między zmienną niezależną a elementami badanego układu. Rezultatem E są zawsze określone zmiany. Ze zmianami układu wiążą się; 1) natury metodologicznej; techniki wykrywania zależności między zmienną niezależna a innymi elementami badanego układu. 5 kanonów; jednej różnicy, jednej zgodności, połączonej różnicy i zgodności, zmian towarzyszących oraz kanon reszt. 2) natury moralnej; w zmienianym przez nas układzie jest prawie zawsze jakaś grupa wychowanków, fragment rzeczywistości wych, ściśle związana z młodzieżą lub środowiskiem ludzkim. W założeniach badania nie może być świadomego działania szkodliwego dla określonej grupy. Ze względu na wątpliwości metodologiczne i etyczne jest rzadko stosowana w praktyce wychowawczej.
Monografia pedagogiczna
Def. Wg A. Kamińskiego; „metoda postępowania, która prowadzi do opisu instytucji wychowawczych (struktury sformalizowane) np. szkoła”. „Przedmiotem badania są instytucje wych, w rozumieniu placówki lub instytucjonalne formy działalności wych, prowadzącą do gruntownego rozpoznania struktury instytucji, zasad, efektywności działań wych, oraz opracowania koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych.”.2 sposoby postępowania rozpoznawania metody; 1) przedmiotem badań jest instytucja wych, (dom kultury) lub instyt, dla celów wych. (drużyna harcerska) badania. 2) sposób badania; sięgnięcie w głąb danej instytucji i gruntownego wielostronnego wejrzenia w jej funkcjonowania zarówno jako systemu społecznego , jak i związanego ze sobą zbioru osób. Ścisła lokalizacja instytucjonalna. Metoda prowadzi do rozpoznania struktury i efektywności działań wych, do postawienia określonej diagnozy określonych niedomogów i opracowania koncepcji ewentualnych ulepszeń. Przy badaniu podobnych instytucji pozwala na ostrożne porównywanie struktur, zasad funkcjonowania. Metoda nadaje się do systematycznej weryfikacji. Stosowane techniki; badanie dokumentacji, obserwacja uczestniczącej, ankieta, wywiad, elementy eksperymentu wych.
Metoda indywidualnych przypadków
Wywodzi się z metod pracy socjalnej. W pedagogice sprowadza się do biografii ludzkich, odrzucając badania układów społecznych, badania dynamiki wew i przeobrażeń zbiorowości społecznej. Odnosi się za to do analizy konkretnych, jednostkowych przypadków wych,. Badania sprowadzają się najczęściej do diagnozy, stanowiącej punkt wyjścia dla badań naprawczych. Def. M.I.P. jest sposobem badań polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez prymat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych. Przykład; trudności dydaktyczne i wych, a sytuacja rodzinna dziecka. Najbardziej użyteczna techniką jest wywiad, obserwacja, analiza dokumentów osobistych, techniki projekcyjne, testy. Prawo do generalizowania rośnie w miarę kompetencji badającego oraz uzyskiwania podobnych wyników w innych badaniach na innych grupach lub przypadkach.
Metoda sondaży diagnostycznego
Badania sondażowe obejmują zjawiska społeczne o znaczeniu istotnym dla wychowania, wszystkie zjawiska, które nie posiadają instytucjonalnej lokalizacji, a są rozproszone w społeczeństwie. Badania mają na celu wykrycie ich istnienia, oraz ukazanie wszystkich atrybutów strukturalnych i funkcjonalnych. Badania opierają się na badaniu specjalnie dobranej próby reprezentacyjnej w populacji generalnej, którą nie zawsze można precyzyjnie określić. Precyzyjne określenie problemu pozwala na uściślenie zasięgu terytorialnego badanego zjawiska i dokonanie wyboru odpowiedniej próby do badań. Badający musi dążyć do wyboru takiej grupy do badań aby stanowiła ona możliwe najwierniejsze odbicie struktury, wszystkich elementów i wszystkich cech badanej populacji. Def; M.S.D. jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamika zjawisk społecznych, opiniach, poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie nie zlokalizowanych-posiadających znaczenie wychowawcze-w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko występuje. Występujące techniki; wywiad, ankieta, analiza dokumentów osobistych, techniki statystyczne.
Rozdział 5 - Techniki badań pedagogicznych
Kwestionariusze do ankietowania, robienia wywiadów; skale do testowania; arkusze do opisu
1 Obserwacja
Jest najbardziej wszechstronną techniką gromadzenia materiałów, danych drogą postrzeżeń. Prosta, nieplanowana rejestracja zdarzeń i faktów, a także kontrolowana obserwacja systematyczna z użyciem technik pomocniczych (filmu, magnetofonu). Dostarcza ona badaczowi najbardziej naturalnej wiedzy o obserwowanej grupie, i najbardziej prawdziwej. Obserwacja otwarta albo swobodna; stosuje w praktyce każdy wychowawca. Daje on sumę wiedzy o przedmiocie zainteresowań lub pracy pozwalając na sprawniejsze działanie w określonej dziedzinie. Spełnia ważną rolę w początkowym etapie każdej planowanej działalności badawczej. Dzięki jej zastosowaniu można uzyskać wiedzę ogólną o obiekcie bada, która daje podstawę do szczegółowego planowania dalszego toku badań, do sformułowania zagadnień wstępnych i hipotez roboczych. Systematyczna O. Bezpośrednia polega na planowym gromadzeniu spostrzeżeń przez określony czas w celu poznania lub wykrycia zależności między zjawiskami rodzaju i kierunku procesów zachodzących w zbiorowościach społecznych lub instytucjach. Konieczne jest zaplanowanie elementów pomocniczych; problematyki, czasu oraz sposobu gromadzenia materiału. Ustalamy ilość i jakość zagadnień, które pragniemy zaobserwować na wybranej populacji. Mogą to być cechy, procesy, reakcje i postawy. W przypadku procesów i przemian baczną uwagę zwrócić musimy na uwarunkowania, jakim podlegają, na zmiany natężenia i szybkości ich przebiegu w zależności od określonych warunków. Jeśli przedmiotem obserwacji są reakcje lub postawy, to uwagę należy skupić na roli motywacji i zmiennych wywołujących określone reakcje. Dla poznania postaw trzeba określić wskaźnik ich występowania i oceny. Systematyczna O. Uczestnicząca; występuje jeśli badający stanie się uczestnikiem badanej zbiorowości i jest przez nią akceptowany; jawna (poinformowanie grupy o roli badającego), ukryta (badana grupa nie jest świadoma roli jaką spełnia nowy jej członek). Uczestnictwo w badanej zbiorowości daje możliwość zebrania szerszego i bogatszego materiału niż w przypadku stosowania innego typu obserwacji. Przy obserwacji jawnej grupa nie zachowuje się naturalnie przez co O. Nie jest obiektywna. Narzędzia Obserwacji; Techniki gromadzenia materiałów; niestandaryzowane (notatki, opisy, rejestracja dźwiękowa, fotograficzna) - O, nie ma możliwości weryfikacji prawidłowości prowadzenia spostrzeżeń. Standaryzowane (arkusz obserwacyjny, dziennik obserwacji). Arkusz O, wcześniej przygotowany kwestionariusz z wytypowanymi wszystkimi zagadnieniami, które objąć ma obserwacja. Po określonymi zagadnieniami notujemy spostrzeżenia, fakty, zdarzenia i okoliczności mające związek z danym zagadnieniem. Obserwacja planowa, systematyczna, kontrolowana. Porównywalność danych uzyskanych drogą obserwacji prowadzonych przez różnych badaczy, w innym czasie, w innej grupie. Dziennik O; kategoryzuje spostrzeżenia ze względu na czas pojawienia się określonych faktów lub zmienności procesów i stosunków w badanych grupach. Obserwacje szczegółowe można prowadzić na osobnych kartkach, a potem chować do odpowiednio oznaczonych kopert. Zagadnienia szersze mogą być rozbite na szczegółowe i mieścić się na jednej karcie. Sposób opracowywania arkusza zależy od konkretnych okoliczności i wymogów badawczych. W O bezpośredniej prowadzący badania osobiście wykonuje wszystkie czynności związane z tokiem poznania. Od obiektywizmu i skrupulatności zależy rzetelność uzyskanych materiałów. W O pośredniej materiały gromadzi większa liczba pracowników. Konieczna jest ścisła standaryzacja zagadnień i opracowanie drobiazgowych wskazań badawczych oraz eliminowania możliwych osobistych postaw, zaangażowania, które mogły by rzutować na obiektywność. Warunki poprawności Obserwacji; 1] wstępna znajomość przedmiotu obserwacji, 2] jasne sformułowanie zagadnienia i celów O, 3] bliższe poznanie przedmiotu O przez z zastosowanie O otwartej lub innych procedur poznawczych, 4] szczegółowe opracowanie koncepcji badań, kategoryzacja zagadnień, opracowanie odpowiednich formularzy i arkuszy obserwacji. Sama O powinna być planowa, systematyczna, dokładna.
2 Wywiad
def; Wywiad jest rozmową badającego z respondentem lub respondentami według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz. W, służy do poznawania faktów, opinii, postaw danej zbiorowości. Uzyskany materiał pozwala zanalizować układy i zależności między zjawiskami. Wywiad można przeprowadzić za pomocą kwestionariusza zbudowanego z zestawu pytań według specjalnych zasad. Prowadzi się go także w postaci ustalonego planu, w postaci poszczególnych pytań (otwartych) dyspozycyjnych w dowolnej kolejności w rozmowie. Celem tego badania jest wszechstronne o dogłębne poznanie zjawisk wychowawczych zachodzących w środowisku. Czynniki zakłócające wiarygodność informacji; A] respondent; jako główne źródło materiału może świadomie zafałszować prawdę, lub mimowolnie wprowadzić w błąd, nie uzyskać informacji jeśli jej nie posiada. Występują ta sytuacja w momencie kiedy respondent obawia się stereotypów, dezaprobaty ze strony ankietera. Prowadzący badania nie powinien manifestować żadnych postaw, ocen, aby nie sugerować odpowiedzi. Nie należy pobudzać do udzielenia odpowiedzi na siłę. B] narzędzie badawcze; kwestionariusz, którego forma może w istotny sposób wpłynąć na treść uzyskanych danych. Źródło uzyskania wiedzy niepełnej lub danych fałszywych. Może być niewyczerpujący, posługiwać się niejasnymi, niezrozumiałymi pojęciami, określeniami nie używanymi w danej społeczności. Może być niedostatecznie skategoryzowany - dowolne i różne interpretacje tego samego zagadnienia. Jeśli badania prowadzi kilka osób konieczna jest jednorodność uzyskiwanych danych w celu jej kontroli i porównania. Zbudowanie ścisłych pytań których nie można zmieniać, oraz ustalenie kolejności ich zadawania. C] prowadzący badania; który jeśli stanowi ekipę- mogą różnie odbierać określone informacje, tendencje, ukierunkowywać tok badań, kłaść różny nacisk na poszczególne problemy. Problem zafałszowania wzrasta wraz ze wzrostem ilości prowadzących badania. Należy podporządkować indywidualne cechy badacza do reguł badania (jednoznaczne pojmowanie pytań). Ankieter powinien posiadać wywiad standaryzowany, pouczony o zasadach prowadzenia wywiadu, oraz o tym że głównym obiektem zainteresowania będzie sam problem badawczy. Przedmiotem wywiadu jest uzyskanie informacji, własna wiedza i opinia są niewskazane. Warunkiem dobrego wywiadu jest zaufanie, szczerość, przychylność badanego, należy zapewnić wszystkie środki aby te warunki spełnić (uprzejmość, takt, dyskrecja, atmosfera). Typy Wywiadów; Skategoryzowany; ściśle ogranicza kolejność i brzmienie stawianych pytań. Zapewnia większą ścisłość i porównywalność danych. Nieskategoryzowany; daje możliwość swobody w formułowaniu pytań oraz zmieniania ich kolejności, a nawet pogłębiania zagadnień przez stawianie pytań dodatkowych. W badaniach środowiskowych daje większe korzyści. Jawny; rozmowa, w której badany poinformowany jest prawdziwie o celach, charakterze, przedmiocie wywiadu. W, skategoryzowany. Ukryty; jeśli przedmiotem wywiadu są zagadnienia drażliwe lub rola społeczna badanego w danej zbiorowości określa ściśle jego opinie, postawy które mogą być różne od osobistych. Badany nie jest poinformowany o roli ankietera, o celach i przedmiocie rozmowy. W trakcie wywiadu nie jest informowany o właściwym jego przedmiocie. W, wymaga dużej sprawności pamięciowej, zręczności posługiwania się pytaniami rozpoznawczymi. Indywidualne i Zbiorowe - w zależności od ilości osób biorących jednorazowo udział w wywiadzie. W, zbiorowy ma uzasadnienie gdy przedmiotem badań są opinie lub fakty jednorodnej grupy. Uzyskujemy wiedzę obszerną i w miarę wszechstronną. W. Zbiorowym towarzyszą emocje dodatnie i ujemne mogące mieć wpływ na wiarygodność badania.
3 Ankieta
Def; jest technika gromadzenia informacji polegająca na wypełnieniu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub nieobecności Ankietera. Pytania zawsze są konkretne, ścisłe, jednoproblemowe. Pytania najczęściej są zamknięte i zaopatrzone w zestaw wszelkich możliwych odpowiedzi (kafeterię). Dotyczy wąskiego zagadnienia lub szerszego problemu rozbitego na kilka zagadnień szczegółowych. Szuka się ścisłych skategoryzowanych, jednoznacznych i porównywalnych danych na temat jednego zagadnienia. Podstawowe narzędzie kontaktu badanego z badającym. Może być wypełniana przez respondenta lub badającego. Wypełnienia ankiety polega na podkreśleniu właściwej odpowiedzi lub stawianiu określonych znaków przy odpowiednich zadaniach kafeterii. Podstawowe narzędzie kontaktu badanego z badającym. Może być wypełniana przez respondenta lub badającego. Wypełnienia ankiety polega na podkreśleniu właściwej odpowiedzi lub stawianiu określonych znaków przy odpowiednich zadaniach kafeterii. Kafeteria zamknięta; ograniczony zestaw możliwych odpowiedzi, po za które odpowiadający nie może wyjść, lecz tylko wybiera wśród możliwości jakie daje sformułowany zestaw. Kafeteria półotwartą; zestaw możliwych do wyboru odpowiedzi, które zawierają jeden punkt oznaczony zazwyczaj słowem „inne”- własna odpowiedź jeśli nie mieści się w żadnym sformułowaniu. Kafeteria koniunktywna ; wybór kilku możliwych odpowiedzi, dając potem możliwość obliczenia częstotliwości wyboru poszczególnych odpowiedzi, a tym samym utworzenia hierarchii. Ankieta jest narzędziem poznawania cech zbiorowości, faktów, opinii o zdarzeniach, danych liczbowych. Nie może być w pełni wykorzystana do poznawania układów i zależności społecznych, przebiegu i uwarunkowania procesów społecznych w środowisku. Ankieta nie wymaga kontaktu bezpośredniego.
4. Badanie Dokumentów
Def; Badanie jest techniką badawczą służącą do gromadzenia wstępnych, opisowych, ilościowych informacji o badanej instytucji czy zjawisku wychowawczym. Jest także techniką poznawania biografii jednostek i opinii wyrażonych w dokumentach. Samodzielnie rzadko może występować w roli instrumentu naukowego poznania. Zarzuca się jej małą przydatność do analiz ilościowych, statystycznych, trudno zweryfikować prawdziwość dokumentów i materiałów które uległy zafałszowaniu przez niesprawna pamięć lub celowo przez autorów. Dokumenty kronikarskie; wszystkie materiały statystyczne, obrazujące sytuacje, dokumentujące fakty i działania. Jest to wszelka dokumentacja instytucji badanej placówki, zjawiska. Ten typ dokumentu nie podpada pod krytyczny osąd socjologów. Posiada cechy wyjątkowej rzetelności materiału badawczego. Można go wyrażać w sposób statystyczny, jego wiarygodność jest wysokiej próby i w każdej chwili może być zweryfikowany. Daje możliwość porównań. Analiza tych dokumentów powinna być krytyczna. Dokumenty opiniodawcze; wszelkie osobiste materiały powstałe bez udziału badającego w ogóle lub tylko jako czynnika inspirującego. Zalicza się listy, pamiętniki, wypracowania, wypowiedzi na piśmie na określony temat. Dostarcza wiedzy o opiniach na temat rzeczywistości. Rola badacza jest bardzo ograniczona. Traktowany jest jako technika pomocnicza. Wiarygodność zdobytych materiałów jest niejasna, mają jakościowy charakter, trudno je zweryfikować.
5 Analiza Treści
Def. Analiza jest techniką badawczą służącą do obiektywnego, systematycznego i ilościowego opisu jawnej treści przekazów informacyjnych. Badający nie szuka narzędzi pozwalających zweryfikować dokument. Zafałszowania i zniekształcenia celowe i mimowolne stają się przedmiotem analizy socjologicznej pod kontem szukania ich przyczyn, rozmiarów, rodzajów. Analiza pozwala na stawianiu diagnozy cech psychicznych osób i grup. 3 sposoby podejścia; 1] badacz interesuje się cechami samej treści, 2] wychodząc z analizy treści próbuje sformułować wnioski o autorze treści, 3] interpretuje treść aby dowiedzieć się czegoś o odbiorcach treści, bądź o skutkach jej oddziaływania.
6 Techniki Projekcyjne
Def; Projekcyjna metoda badania osobowości polega na przedstawieniu badanemu sytuacji bodźcowej, nie mającej dlań znaczenia arbitralnie ustalonego przez eksperymentatora, ale zarazem takiej, która będzie mogła nabrać znaczenia przez to iż osobowość badanego narzuci jej swoje indywidualne znaczenie i organizację. Wprowadzenie między badającego a badanego czynnika celowo dobranego, co do którego można żywić nadzieję że wywoła w badanym określone reakcje i postawy emocjonalne. Przedmiotem zainteresowania badacza jest charakter tych reakcji, ich siła, natężenie, trwanie. Stosuje się techniki werbalne (kojarzenie słów, kończeniu zdań, odpowiedź na specjalne pytania) obrazkowe (opisywanie treści podsuniętych obrazków, konsekwencji przedstawionych scen, przyczyn które do przedstawionej sytuacji doprowadziły). Technika nie znalazła szerszego zastosowania. Będzie stale wzrastać znaczenie techniki w badaniach nad rolą przywódców w grupach rówieśniczych, motywacji określonych działań jednostkowych i grupowych.