Motywacyjne składniki osobowości . Ćw. 9.

1. Podstawowym założeniem podejścia motywacyjnego do osobowości jest teza o istnieniu wewnętrznych determinant zachowania jednostki. Procesy motywacyjne wpływają na poznanie, myślenie i zachowanie ( np. inaczej myślimy , czujemy i działamy kierując się motywami altruistycznymi, inaczej gdy powoduje nami wrogość). Różne motywy wpływają bezpośrednio na osobowość oraz poprzez oddziaływanie na inne jej elementy.

Trzy aspekty motywacji :

- pobudzenie organizmu do działania,

- wybór kierunku ,

- gotowość do reakcji.

Większość teorii osobowości zawiera jakąś teorię motywacji. Niektóre postulują istnienie jednego motywu inne kilku podstawowych bądź całych ich konstelacji ( np. Maslow - teoria motywów uszeregowanych hierarchicznie) .

George Kelly - próba uporządkowania różnych teorii motywacji :

1. teorie bodźców „popychających” ku danemu zachowaniu ( push theories ) - posługują się pojęciami popędów, motywów, bodźców . Metaforycznie określane jako teorie „ kija”.

2. teorie „pociągające” ku zachowaniu ( pull theories ) - stosują takie pojęcia jak przyczyna, wartość czy potrzeba. Tzw. teorie „ marchewki „ .

2. Teorie kija : popędowe teorie motywacji.

Teorie popędowe ( np. teoria stanów popędowych, teoria zmniejszania napięcia ) opierają się na modelach motywacji zakładających usuwanie lub zmniejszenie napięć związanych z określonymi stanami fizjologicznymi ( np. głód ). Nazywa się je również teoriami hedonistycznymi, zorientowanymi na przyjemność - napięcie wywołujące dyskomfort zostaje zredukowane co wiąże się z odczuwaniem przyjemności.

1. Teoria popędów Freuda .

• Instynkty / popędy (zamiennie) : charakteryzuje je ich źródło - stan pobudzenia lub napięcia organizmu , cel - zmniejszenie napięcia niosące za sobą przyjemność oraz przedmiot - sposób zaspokojenia czyli zlikwidowania napięcia.

Zdaniem psychoanalityków sposób zaspokajania instynktów odgrywa główną rolę w rozwoju osobowości.

• Instynkt życia - libido, instynkty seksualne ( również neutralne czynności jak jedzenie czy wiele rodzajów pracy )

Instynkt śmierci - prowadzi organizm do stanu nieorganicznego. Jedna z najbardziej kontrowersyjnych koncepcji Freuda, poprawniej jest mówić o instynktach agresji.

• Id, ego, superego.

• Psychoanaliza jako dynamiczna teoria osobowości - dynamika efektem działania sił motywacyjnych, konflikty między popędami oraz między popędami a zakazami moralnymi ( superego) lub rzeczywistością ( ego ).Szczególne znaczenie konfliktu zachodzącego między presją popędu a lękiem przed karą pochodzącą z wewnątrz ( poczucie winy) lub z zewnątrz ( wstyd).

• U podłoża lęku leżą przeszłe doświadczenia , w trakcie których ujawnienie pragnień popędowych spotkało się z karą i bólem . Mechanizmy obronne służą „poradzeniu „ sobie z popędami bez narażenia się na ból ( zaprzeczenie, projekcja, wyparcie. )

• Mechanizmy obronne - działają szybko, poniżej progu świadomości ( człowiek nie zdaje sobie sprawy z ich obecności, ani z istnienia popędu ). Jeśli konflikt jest zbyt silny, czyli nadmierna energia zamiast na zaspokojenie popędu zostaje skierowana na obronę przed lękiem, wówczas rozwija się nerwica.

• Różnice indywidualne w ujęciu psychodynamicznym przejawiają się:

- w sile popędów - z racji swojej konstytucji wewnętrznej oraz doświadczenia życiowego ludzie różnią się siłą działania popędu seksualnego i popędu agresji.

- w sposobie wyrażania popędów - energia seksualna i energia agresji mogą ulegać licznym transformacjom i wyrażać się na wiele sposobów ( np. agresja wyrażana poprzez rywalizacje sportową albo oglądanie filmów grozy).

- w rozmiarach oraz sposobie radzenia sobie z konfliktem i lękiem - szerokie spektrum zachowań - od harmonijnego zaspokajania wszystkich pragnień po reakcje lękowe i konfliktowe przy każdej próbie zaspokojenia. W rzeczywistości wszyscy odczuwamy lęk, różnimy się sposobem obrony, rodzajem wykorzystywanego mechanizmu.

Indywidualna struktura wyżej wymienionych czynników decyduje o charakterze i niepowtarzalności każdego człowieka. Zachowuje ona stabilność w różnych sytuacjach i przez całe życie człowieka.

• Model energetyczny - przyczyną działania człowieka jest energia popędu. Może ona zostać rozładowana , skierowana na określony tor lub zablokowana. Jeżeli jeden nurt ekspresji zostaje zatamowany, znajduje sobie ona inne ujście. Jeśli zbyt wiele energii zużytkuje się na obronę przed popędami, to efektem jest wyczerpanie i brak jakichkolwiek przyjemności. Posługując się terminami fizycznymi, Freud przedstawił motywacje ludzkie jako system hydrauliczny. W jednych miejscach energia jest zatrzymywana, a w innych uwalniana tak aby przemieszczać się po linii najmniejszego oporu.

2. Teoria bodźca - reakcji.

• Clark Hull - należy rozróżnić popędy na :

- wrodzone popędy pierwotne takie jak ból czy głód , powiązane z fizjologicznymi stanami organizmu.

- wyuczone popędy wtórne „nadbudowane „ nad pierwotnymi ( np. niepokój czy lęk, nadbudowany nad pierwotnym popędem bólu , zostaje szybko uwewnętrzniony , stając się potężną siłą motywacyjną).

• Model instrumentalnego uczenia się Hulla - reakcje zostają powiązane z bodźcami w wyniku wystąpienia wzmocnienia powodującego zmniejszenie się siły popędu . Efektem połączenia reakcji z bodźcem jest nawyk . Osobowość człowieka tworzą nawyki , czyli wyuczone związki bodźców i reakcji.

• John Dollard i Neal Miller - odnieśli teorię instrumentalnego uczenia się do procesów osobowościowych człowieka , a zwłaszcza do zjawisk opisywanych przez psychoanalizę.

- Konflikt dążenie / unikanie ( ryc. 4.1 str. 116)

Na końcu labiryntu szczur znajduje pożywienie ( wzrost siły reakcji w miarę jak zbliża się do nagrody, reakcja dążenia) lub też wstrząs elektryczny ( wzrost siły reakcji lęku, reakcja unikania ) Konflikt, ten sam punkt docelowy powiązany jest i ze wzmocnieniem pozytywnym , i z karą. Zmierzanie do celu wiąże się z osłabieniem popędu głodu, ale unikanie tego celu wiąże się z osłabieniem popędu lęku.

- w miejscu przecięcia linii (ryc. 4.1) szczur się zatrzymuje - siły dążenia i unikania się równoważą.

- Za pomocą tego modelu tłumaczono powstawanie konfliktu u ludzi. Polega on na ukształtowaniu równoległych reakcji dążenia i unikania w stosunku do tego samego przedmiotu.

• Model potrzeby - presji Murraya .

- Potrzeby wg. Murraya, pełnią funkcje popędów, płyną ze struktur w mózgu odpowiedzialnych za percepcje i działanie , mogą je wywołać bodźce wewnętrzne i zewnętrzne.

- potrzeby pierwotne i wtórne ( rozróżnienie zbliżone do pierwotnych i wtórnych popędów)

- potrzeby jawne - wyrażane bez żadnych zahamowań, 20 potrzeb ( np. agresji, afiliacji, przynależności, opieki, seksu )

-potrzeby utajone - wyrażanie ich napotyka przeszkody, 8 potrzeb.

- wzmocnieniem pozytywnym nie jest stan pozbawienia napięcia , ale proces osłabiania napięcia ( człowiek może celowo wzmacniać napięcie po to , by doznać przyjemności płynącej z jego osłabiania).

- oddziaływanie środowiska wiąże się z zaspokajaniem bądź nie zaspokajaniem potrzeb. W tym kontekście presje, czyli wpływy środowiskowe to zewnętrzne odpowiedniki potrzeb.

- zgodność bądź niezgodność potrzeb z presjami ( np. środowisko , w którym zachodzi konieczność kontaktów międzyludzkich sprzyja potrzebom ekstrawertyka - wysoka zgodność potrzeb z presjami )

- organizacja potrzeb - ważny aspekt osobowości; system szacowania potrzeb na podstawie historii opowiadanych przez badanych w trakcie TAT.

- projekcyjne wskaźniki motywacji ( TAT i in. ) w większym stopniu odzwierciedlają rzeczywiste motywacje , natomiast autocharakterystyki - wartości i normy społeczne.

- motywacje , a cechy - Murray zdecydowanie rozdzielał i faworyzował kategorię motywacji,. Cechy opisują regularność zachowania , natomiast motywacje dotyczą procesów wewnętrznych, które mogą ale nie muszą znajdować odbicie w zachowaniu.

• Potrzeba osiągnięć wg. McClellanda - pragnienie robienia wszystkiego lepiej , albo przekraczania norm norm mistrzostwa.

- działa jak popęd biologiczny, bo pobudza i kieruje zachowaniem, różnice indywidualne w zakresie tej potrzeby to trwałe skłonności , ulegające aktywizacji w określonych warunkach.

- wysoki poziom potrzeby osiągnięć - zadania o średnim stopniu trudności, osobista odpowiedzialność za realizacje, przedsiębiorczość, wyzwania.

- Potrzeba władzy .

- Potrzeba bliskości .

3. Teoria dysonansu poznawczego Festingera .

• Stan napięcia powstającego, kiedy dwa ( lub więcej ) przekonania o rzeczywistości ( jednostki poznawcze) są niespójne lub sprzeczne,

- osoba doznająca dysonansu stara się go usunąć , tak jak stara się usunąć głód , pragnienie czy jakiekolwiek inne napięcie popędowe - odwołanie do popędowego modelu motywacji, opartego na mechanizmie redukowania napięcia,

- znaczenie dla psychologii osobowości - np. poznawcze wytłumaczenie zjawiska nazywane przez freudystów skłonnościami masochistycznymi,

2. Teorie marchewki - zachęty : motywacja pozytywna.

Teorie podkreślające rolę pociągających zachęt , kiedy to motywacją działań organizmu jest jakaś upragniona sytuacja docelowa. Organizm nie znajduje się pod presją lecz , czuje pociąg do czegoś. Punkt docelowy wiąże się z przyjemnością , jest wiec swoistą „marchewką” , albo zachętą ukierunkowującą działania organizmu.

• McDougall - wytrwałe działania o określonym kierunku, działania celowe.

• Tolman - organizmy starają się osiągnąć cele , które tworzą pewną hierarchię. Cele są określane przez korzyści, wartości oraz prawdopodobieństwo ich zrealizowania ( model oczekiwania - wartości )

• Zjawiska teleologiczne - zjawiska podporządkowane określonym celom.

1. Współczesne prace nad teorią celu.

• Koncepcje połączone przekonaniem , że zachowanie ludzkie zmierza w określonym kierunku , jest podporządkowane celowi - teoria zadań życiowych (Cantor ); dążeń (Emmons); projektów osobistych ( Little); bieżących trosk (Klinger ); możliwych Ja ( Markus , Ruvolo); standardów ( Bandura );

• Rodzaje celów :

- Odprężenie / zabawa

- Agresja / władza

- Poczucie własnej wartości

- Uczucie / wsparcie

- Zmniejszenie niepokoju / poczucia zagrożenia

• Ludzie chętniej zmierzają do celów o dużej wartości i osiągalnych,

• Działania przybliżające cel - emocje pozytywne, oddalające cel - negatywne

• Związek pomiędzy funkcjonowaniem systemu celów a samopoczuciem i stanem zdrowia.

• Ludzie wyznaczają sobie odmienne cele w różnych dziedzinach życia .

2. Modele atrybucji ( w kontekście poznawczych teorii motywacji ) .

• Atrybucyjny model Weinera, trzy podstawowe sposoby tłumaczenia przyczyn wydarzeń :

- w nawiązaniu do Rotterowskiej koncepcji umiejscowienia źrodła kontroli - można uważać , że przyczyny wydarzeń tkwią w człowieku lub poza nim - wymiar umiejscowienia przyczyny,

- można spostrzegać przyczynę jako stałą lub zmienną - wymiar stabilności ,

- trzeci wymiar to wpływ na wydarzenia, określa czy możemy zapanować nad sytuacją jeśli włożymy w nią dodatkowy wysiłek.

3. Poznawcze teorie motywacji : „osioł” Kelly'ego.

Teorie motywacji oparte na czynnikach poznawczych nie odwołują się do zasady bólu i przyjemności, lecz podkreślają wagę uwarunkowań poznawczych.

• Potrzeba spójności / wiedzy- potrzeba jednolitego, spojnego i uporządkowanego Ja . Nie wiąże się z żadnym napięciem, osiąganiu jej może towarzyszyć przyjemność ale to nie ona nas motywuje.

• Choć niektórzy psychologowie poznawczy mówią o potrzebach , nie wiążą tego pojęcia z usuwaniem napięcia popędowego.

• Kelly : żywe organizmy szukają jasności i spójności poznawczej ponieważ taka jest ich natura.

1. Nacisk Kelle'ego na umiejętność przewidywania przyszłych wydarzeń.

• Ludzie zachowują się jak naukowcy , którzy próbują przewidzieć przyszłe wydarzenia.

• Działanie systemu konstruktów osobistych polega na przedstawianiu sobie rzeczywistości w celu stawiania hipotez dotyczących przyszłych wydarzeń. Ludzie wybierają takie działania , które stwarzają perspektywę rozwoju ich konstruktów osobistych.

- boimy się sytuacji, w stosunku do których nie możemy zastosować żadnego konstruktu oraz które groziłyby koniecznością całościowej lub zasadniczej zmiany systemu konstruktów.

-nasze reakcje na bodziec zależą od relacji między nim a naszymi przewidywaniami.

- dążymy do udoskonalenia naszego systemu konstruktów, ale słowo „dążymy” nie odnosi się do żadnego punktu docelowego związanego z wartością pozytywną, „dążymy” ponieważ tak funkcjonują nasze organizmy.

2. Model myślenia o sobie i świecie zewnętrznym Carol Dweck. ( społeczno - poznawcze ujęcie zagadnień motywacji )

• Reakcje dzieci na szkole niepowodzenia :

- reakcja bezradności - dzieci w wypadku niepowodzenia formułowały negatywne opinie o sobie, odbierały je jako świadectwo ich słabych zdolności, przy wykonywaniu zadań doświadczały nudy , lęku, niechęci . Postrzeganie natury inteligencji jako stałej, zamkniętej.

- reakcja zorientowana na doskonalenie się - niepowodzenie jako wyzwanie, chwilowa „wpadka” dająca okazję do dalszego rozwoju . Postrzeganie natury inteligencji jako otwartej, podatnej na wpływ.

• Spostrzeganie inteligencji jako stałej lub zmiennej : porównanie ( tab. 4.3 str. 135)

• Poglądy na temat siebie i świata są pierwotne w stosunku do atrybucji, determinują procesy opisane przez Weinera.

• Ludzie przyjmują ukryte założenia na temat Ja i świata wytyczające im następnie różne cele. Mając za podstawe te ukryte teorie i cele dokonują różnych atrybucji i reagują różnymi emocjami i działaniami na wydarzenia :

Teoria cel wzór poznawczy, emocjonalny, behawioralny .

• Podstawowe składniki osobowości u Dweck - poglądy, cele, atrybucje. Choć cele są istotnym składnikiem motywacji, główny nacisk kładzie na zmienne poznawcze, a nie na zasade bólu i przyjemności.

4. Dążenie do samorealizacji .

Czwarty model motywacji, popularny w latach 60' . Różne postawy teoretyczne połączone przekonaniem , że każdy organizm dąży do rozwoju i samorealizacji.

• Harlow ; Rogers; Maslow i in.

• Deci i Ryan :

- motywacja wewnętrzna - naturalna skłonność do rozwijania swoich zainteresowań, stawiania czoła wyzwaniom, realizowania uzdolnień.

-motywacja zewnętrzna .

-„ukryte koszty korzyści” - perspektywa korzyści może przeszkadzać w wypełnianiu zadania.

- podobnie jak u Dweck nacisk na uczenie się ( motywacja wewnętrzna) przynosi lepsze efekty niż na to żeby dobrze wypaść.

• Mihaly Cikszentmihaly :

- koncepcja doświadczeń optymalnych i przepływu ( flow) - całkowite pochłonięcie uwagi daną czynnością; brak odczuwania upływającego czasu; przyjemność działania; stan „natchnienia”.

5. Relacja między składnikami osobowości : cechami, procesami poznawczymi i motywami.

• Cechy podstawowe jednostki strukturalne osobowości :

- różne rodzaje cech : temperament, uzdolnienia, cechy wpływające na motywacje ( Gouilford)

- elementy emocjonalno - motywacyjne, behawioralne jako składowe cech ( McCrae )

- Murray - oddzielenie kategorii cech od kategorii motywacji. Motyw ( potrzeba) może się pojawić w życiu człowieka tylko jeden raz (sic ! ), natomiast kategoria cech dotyczy zachowań powtarzalnych.

• Wg. autora - cechy, procesy poznawcze oraz motywy to trzy oddzielne elementy osobowości. Bywa , że granice między nimi są zamazane i łączą się w każdym złożonym zachowaniu człowieka

5