SYSTEMY MIĘDZYNARODOWE I JEGO EWOLUCJA
Skutkiem unowocześnienia badań Stosunków Międzynarodowych i niektórych dziedzin nauki - jest podejście systemowe.
System nie jest pojęciem jednoznacznym, może oznaczać:
-) teoretyczne kodowanie danych o zjawiskach politycznych,
- ) zbiór stosunków oparty na hipotetycznym zbiorze politycznych zmiennych,
- ) zbiór stosunków między politycznymi zmiennymi w systemie międzynarodowm,
- ) zbiór zmiennych oddziaływujących na siebie,
Metodą w odróżnianiu systemu jest, odróżnianie w znaczeniu ontologicznym i metodologicznym.
Inicjatorem wykorzystania teorii systemów w stosunkach międzynarodowych, był Marton Kaplan. Przekonywał On, że teoria systemów pozwala na scalenie zmiennych z różnych dyscyplin. Jego tezą jest, że polityka ma charakter naukowy wówczas, gdy dane polityczne będą rozpatrywane w kategoriach systemów działania.
System działania - to zbiór zmiennych, dających się opisać prawidłowości w zachowaniu.
Problem który od dawna inrtygował wielu badaczy, to układ sił a stabilność systemu międzynarodowego.
Praca Dariusza Kondrakiewicza, daje nam na ten temat wiele informacji, ponieważ w tej debacie głównymi uczestnikami byli teoretycy amerykańscy.
Karl W. Deutch i J. David Singer (1964) - zakładali, że system międzynarodowy - to model pluralistyczny czyli zagrożeniem dla stabilności systemu jest brak alternatywnych Partnerów.
Wielu Teoretyków uważało, że wzrost wielobiegunowości, zwiększa szanse na nieporozumienia i konflikty. Swoisty system hamulców i przeciw wag czyniłby wojnę mniej prawdopodobną niż w wypadku, bądź ścisłej dwubiegunowości lub ścisłej wielobiegunowości.
Przez długi czas porozumienie między Badaczami Świata a Teoretykami Stosunków Międzynarodowych był dość trudny.
Do doświadczonych teoretyków należeli: Dougherty, Pfaltzgraff (1990), Rosecrance (który oparł swą teorię na analizie systemów na 9 zbadanych systemach historycznych).
Wyodrębnił On dwa modele, rozpatrywał warunki międzynarodowej stabilności, przyjmując elementy:
- wkład zakłócający,
- ograniczenia środowiskowe,
- rezultaty,
Zakłóceniami są ideologie, ograniczenia środowiskowe, określały granic rezultatów.
W historii wyróżnić można, pięć odrębnych typów organizacji polityczno - militarnych jednostek:
- gromady i myśliwych,
- zbieraczy,
- plemiona,
- imperia i państwa narodowe,
Teoretyk Tilly (1990 r) przekonywał, że miasta, państwa i państwa narodowe, można postrzegać w kategoriach mieszanek o zróżnicowaniu kapitału i przymusu.
Natomiast Bazan i Little w miejsce jednej anarchii, proponują aż cztery różne.
A Stuart J. Kauffman, proponuje natomiast koncepcje konsolidacji i fragmentalizacji systemu. Przedmiotem jego uwagi, jest System Międzynarodowy na przestrzeni tysiącleci.
Jego zdaniem logika neorealizmu, prowadzi do przewidywania upadku sił.
Wielobiegunowy system równowagi, może przekształcić się nie w hegemoniczny lecz w dwubiegunowy.
Waltz docenił zalety dwubiegunowości, zwłaszcza jej stabilności a także łatwe unikanie „fałszywej kalkulacji”, przy pomniejszeniu „nadmiernej reakcji”.
Systemy Międzynarodowe, są określane przez zasady prawowitości na których opierają się jednostki składowe - („wiek imperializmu”, „wiek nacjonalizmu”).
Otwarcie się Stosunków Międzynarodowych w stronę Historii, przyniosło szereg interesujących pytań.
Pozwala to jednocześnie uniknąć rozpatrywania Systemu Międzynarodowego, w krótkiej perspektywie.
Jednocześnie zainteresowanie tym tematem, daje możliwości i nadzieje na wydłużenie horyzontu czasowego i przestrzennego w badaniach Systemu Międzynarodowego.
ROSJA I WSPÓLNOTA NIEPODLEGŁYCH PAŃSTW
Pod koniec 1991 roku, kiedy to nastąpił rozpad ZSRR, na kontynencie euroazjatyckim stworzyła się nowa sytuacja w skali globalne.
Tzw. „okres zastoju”, jaki nastąpił na przełomie lat 70 i 80, określał kumulacje niekorzystnych zjawisk. Widocznie to było przede wszystkim w nadmiernej centralizacji władz w rękach Biura Politycznego KCKPRR, narastającą represją wobec intelektualistów o innych poglądach.
Najlepszym przykładem na nieobliczalność decyzji, przestarzałej elity w polityce zagranicznej, była interwencja zbrojna w Afganistanie w 1979 roku, przez to posunięcie nastąpił spadek prestiżu międzynarodowego ZSRR.
Próbę na podratowanie dobrego imienia, miała być reforma Gorbaczowa pod hasłem przebudowy i nowego myślenia, lecz nie wiele reforma ta dała.
W krótkim casie nastąpiły konfliktu etniczno-narodowościowe. Te oraz inne wewnętrzne problemy, zmusiły przywódców radzieckich do modyfikowania polityki zagranicznej i bezpieczeństwa ZSRR.
Ze względu na kryzys w 1987 r, ZSR podpisała z USA układ o likwidacji eurostrategicznych rakiet średniego zasięgu oraz wycofaniu wojsk z Afganistanu w 1988 roku. Doprowadziło to do dużej popularności Gorbaczowa.
Chciał On w miejsce hegemonii ZSRR, wprowadzić zasadę „swobody wyboru”, czyli „wizji domu europejskiego”. I tak Gorbaczow w 1988 roku na forum ONZ, dał do zrozumienia, iż polityka zagraniczna jego kraju oddala się od ideologii komunistycznej.
Na przełomie 1989/90 roku, nastąpiła centralizacja władzy w jednym ręku. Ważnym przykładem na pogłębienie kryzysu polityczno - ustrojowego, był nieudany pucz z Wiceprezydentem ZSRR - Gennadijem Janajewem - 1991 r.
Wykorzystał to Borys Jelcyn, który wówczas znajdował się w opozycji do Gorbaczowa. Po nieudanym puczu, deklaruje niepodległości ogłaszały kolejno: Armenia 1990 r., Gruzja 1991 r., Ukraina 1991 r., Białoruś 1991 r., Mołdawia 1991 r., Kazachstan 1991 r. I tak można by powiedzieć, że dzięki Związku Radzieckiemu powstało 15 państw z których 12 należy, do WNP. Prezydenci Republik Słowiańskich: Rosji, Ukrainy i Białorusi, podjęli w 1991 roku w Wiskuli pod Brześciem na Białorusi, próbę utworzenia WNP. Porozumienie to miało stwierdzić, iż ZSRR, przestanie istnieć jako podmiot prawa międzynarodowgo oraz jako byt „geopolityczny”.
Po dużym zainteresowaniu takiego porozumienia w 1991 roku, 21 Grudnia, w Ałama-Acie (Kazachstan), został podpisany protokół przez przedstawicieli 11 państw.
Pod względem formy WNP, jest organizacją o luźnej strukturze, która „ nie jest ani państwem, ani strukturą ponadnarodową”. Status WNP, uchwalono ostatecznie 22 Stycznia 1993 r. w Mińsku z udziałem 7 państw, jako członków pierwotnych.
Z wielu układów podpisanych w ramach WNP, duże znaczenie miały regulacje, dotyczące współpracy gospodarczej:
-) układ o bezpieczeństwie zbiorowym (Taszkient),
-) porozumienie o utworzenie Unii Gospodarczej (Moskwa 1993 r.),
Generalny podział w WNP od połowy lat 90, ze względu na zaangażowanie w nie państw - to dwie grupy”
-) zorientowane na współprace z Rosją,
-) współpraca bez udziału Rosji,
Do pierwszej grupy zaliczyć można:
Wspólnotę zintegrowanych państw
Związek Białorusi i Rosji,
Do drugiej grupy, zaliczyć można:
środkowoazjatycki obszar gospodarczy ( Kazachstan, Uzbekistan, Kirgistan)
wschodnioeuropejska Unia Celna (Ukraina, Mołdawia)
Wspólny obszar graniczny i obronny,
Współdziałanie informacyjne osi Gruzja (Ukraina, Azerbejdżan, Mołdawia).
Na początku XXI wieku, Rosja zrezygnowała już z prób integracji politycznej WNP, skupiła się raczej na swoich ineresach gospodarczych, opierając się na układach i porozumieniach z poszczególnymi krajami. Po rozpadzie ZSRR, poprawiła się wyraźnie struktura etniczna w nowo powstałej Federacji Rosyjskiej, na korzyść rdzennej ludności rosyjskiej, która wynosi 81,5 % ogółu. Inne mniejsze narodowości to: Tatarzy, Ukraińcy, Czuwasze, Baszkirowie, Białorusini i Mordwinowi.
Rosja jest federacją zrzeszającą 89 jednostek administracyjnych. Wśród wyznaczników wewnętrznych nie można pominąć kwestii utraty przez rosyjskie elity polityczne - tożsamości zagranicznej. Po rozpadzie ZSRR dominowało poczucie braku tożsamości narodowościowo- państwowej. Część elity była zdania, że upadek komunizmu pozwolił Rosji na przekształcenie się w nowe państwo na wzór cywilizacji zachodniej.
RYS 22.11 STR 389
Kryzys wewnętrzny w Federacji Rosyjskiej, doprowadził do przekształcenia Rosji z Mocarstwa światowego w Euroazjatyckie mocarstwo regionalne. Do połowy lat 90, wyłoniły się cztery orientacje, które miały wpływ na politykę zagraniczna i bezpieczeństwo zewnętrzne Rosji.
-) prozachodnia i proeuropejska - głosiła potrzebę zreformowania Rosji, na wzór zachodni, oraz była za porozumieniem i zbliżeniem do USA oraz Europy Zachodniej. Ze względu na rywalizacje z USA, dla Rosji duże znaczenia miała współpraca z Unią Europejską, oraz państwami zachodnioeuropejskimi.
-) euroazjatycka - popularna wśród polityków o ustawieniu konserwatywnym i geopolitycznym. Odrzucali przyjęcie modelu politycznego oraz społeczno- gospodarczego Rosji od Zachodu.
-) imperialna - zmierzająca do odbudowy pozycji mocarstwowej Rosji w dwóch wariantach : nacjonalistycznej i komunistycznej,
-) geopolitycznego realizmu - wszelkie wykorzystanie możliwości do odbudowy mocarstwa Rosji w Systemie Międzynarodowym.
WNP jako „bliska granica”, zajmowała priorytetowe miejsce w polityce zagranicznej i bezpieczeństwa Rosji.
Stosunki z Zachodem są rozpatrywane w aspekcie bezpieczeństwa narodowego i transformacji gospodarczej Rosji.
Najważniejszy Partnerem dla Rosji, ze względów celów globalnych są: Stany zjednoczone. Rosja dla USA, ze względu na posiadanie dużego arsenału broni, była „partnerem strategicznym”, dzięki temu w 1993 roku, podpisano układ START II.
W połowie lat 90, Rosja występowała przeciwko USA, w systemie międzynarodowym.
W interesie państw zachodnich, było utrzymanie dobrych kontaktów z osją. Efektem tego było:
1) zaproszenie Rosji jako gości do 7 najbogatszych państw uprzemysłowionych (grupa G-7)
2) przyjęcie Rosji do Rady Europy,
3) stworzenie odpowiednich warunków do uzyskania przez Rosję kredytów zachodnich.
W latach 1992 do połowy 1998 roku, Rosja była poważnie zadłużona na Zachodzie. Zadłużenie to wynosiło 170 mld. Dolarów, z tego największe z : RFN - 75 ml.
Największymi Kredytodawcami byli: Niemcy = 40,25 mld., USA = 11,8 mld., Japonia = 4,6 mld., Francja = 2,9 mld., Włochy = 2,88 mld., Kanada = 2,07 mld., Wielka Brytania = 1,04 mld., dolarów amerykańskich.
Pomoc dla Rosji z różnych stron świata, miała różne podłoże. Z jednej strony chodziło o wspomożenie procesu transformacji i stabilizacji wewnętrznej, a z drugiej strony, chodziło o zabezpieczenie własnych interesów gospodarczych i politycznych.
Dla USA, Rosja stała się przez pomoc finansową, państwem stanowiącym mniejsze ryzyko, a dla Niemców ważne było, że Rosja stała się zwolennikiem na zjednoczenie państwa nienieckiego.
Niemcy były pierwszym partnerem handlowym Rosji. Rosja swoje stsunki z Zachodem rozpatrywała też przez pryzmat bezpieczeństwa europejskiego, celem Rosji było:
przekształcenie KBWE, OBWE w system regionalnego bezpieczeństwa zbiorowego z udziałem Rosji w jej Radzie,
oparcie bezpieczeństwa europejskiego na koncernie Mocarstw europejskich, z udziałem Rosji jako partnera,
przejęcie przez Rosje mandatu o imieniu OBWE, w celu rozwiązywania konfliktów,
Chęci Rosji, nie były całkowicie akceptowane przez Partnerów zachodnich, oraz kraje europejskie, ponieważ nie odpowiadały rzeczywistości międzynarodowej, zwłaszcza druga wojna z Czeczenią - udowodniła, że Rosja nie jest w stanie wziąć na siebie odpowiedzialności.
Ważną rolę Rosji na polu bezpieczeństwa europejskiego był jej stosunek do poszerzenia NATO na Wschód. Ważnym elementem jest tu relacja Rosji z krajami Europy Środkowej i Wschodniej, oraz rozwiązaniu Układu Warszawskiego i RWPG w 1991 roku. Ewentualne poszerzenie NATO na Wschód, umacniałoby pozycje zachodu, a zwłaszcza USA, zbliżając Sojusz Północnoatlantycki do granic Rosji. W latach 1994 - 1997 NATO, dążyło do kompromisu i zgody Rosji. Aby zainteresować Kraje Europy Środkowo - Wschodniej i Rosje do budowy nowych struktur bezpieczeństwa, powołano w Styczniu 1994 roku - Partnerstwo dla Pokoju. W latach 19945 - 1997, Rosja podjęła kontrofensywę, polityczno - dyplomatyczną przeciwko poszerzeniu NATO na Wschód. Jej najistotniejsze argumenty to:
-) poszerzenie NATO, stanowi pogwałcenie układu „2 plus 4” z 1990 roku, który umożliwił pokojowe zjednoczenie Niemiec a zgodą Rosji,
-) NATO jest reliktem „zimnej wojny” i nie może odgrywać roli stabilizującej w Europie,
-) przez zbliżenie się do granic Rosji, NATO pogorszy jej sytuację geopolityczno - strategiczną, stwarzając militarne zagrożenie,
-) decyzja ta, doprowadziłaby do załamania postanowień układu o rozbrojeniu konwencjonalnym między NATO a układem Warszawskim,
-) przyczyniłaby się do wzrostu nastrojów nacjonalistycznych,
-) koncepcja poszerzenia NATO, jest sprzeczną deklaracją KBWE w Paryżu,
Kompromis na ten problem, został podpisany 27 Maja 1997 roku w Paryżu, był to: Akt Stanowiący NATO - Rosja.
Kontrowersjom, wokół poszerzenie Sojuszu na Wschód, towarzyszyły poszukiwania przez Rosje Partnerów strategicznych.
Duże znaczenie miały Chiny Ludowe, które były krajem dynamicznego rozwoju gospodarczego i razem z Rosją występowały przeciwko dominacji USA w Systemie Międzynarodowym.
Chiny stały się odbiorcą rosyjskiej broni. Nie osiągnięto natomiast wiele w uregulowaniu sporu o Wyspy Kurylskie z Japonią..
Znaczenie dla rosyjskiej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, posiadają Irak i Iran, które też są w stanie ostrych spięć z USA.
Rozpad ZSRR doprowadził do przeobrażeń polityczno - strategicznych, gospodarczych, społecznych w przestrzeni euroazjatyckiej.
Próbę zażegnania kryzysu wewnętrznego w Rosji, podjął Władimir Putin. W ciągu sześciu miesięcy, czyli do końca 1999 roku, musiał wykonać trzy poważne zadania:
specyfikacja zbuntowanej ludności Czeczenii,
dobry wynik dla rozproszonej opcji prokremlowskiej,
zachować przywileje dla Jeklczyna,
o wykonaniu tych zadań, Putin, 31 Grudnia 1999 roku, desygnowany został na Prezydenta, i tak 26 Marca 2000 roku, wygrał wybory.
Wybór Putina na Prezydenta, miał swoje konsekwencje w polityce wewnętrznej i zagranicznej.
W Lutym 2004 - 2005, nastąpiła w Rosji, centralizacja władzy, wokół ośrodka prezydenckiego.
Jest wiele przesłanek, które przyczyniły się do reorientacji polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Rosji. Można to przedstawić w następujący sposób:
POLITYKA ZAGRANICZNA:
-) ożywienie kontaktów z USA, kiedy to Rosja wspiera działalność koalicji antyterrorystycznej i zacieśnia współprace z USA - po zamachach 11 Września 2001 roku.
-) intensyfikacja współpracy gospodarczej i politycznej z Unią Europejską, która w 40%, partycypuje w całokształt obrotów towarowych Rosji oraz 53% inwestycji zagranicznych.
POLITYKA BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO:
Ekipa Putina, opowiada się za utrzymaniem multimedialnego systemu międzynarodowego oraz zachowanie centralnej roli przez ONZ, gdzie w Radzie Bezpieczeństwa, Rosja zachowała status jednego z pięciu mocarstw.
POLITYKA WOBEC WNP:
Obszar WNP, odgrywa ważną rolę w polityce zagranicznej Rosji, choć ujawnia wiele sprzecznych tendencji i wyzwań. Generalnie długofalowa strategia i taktyka Rosji wobec WNP, polega na rezygnacji do integracji krajów.
Mimo wielu problemów i różnic Putin nie rezygnuje z utrzymania i odzyskania przez Rosje wpływów polityczno- gospodarczych w rejonach WNP.
NOWA ROLA I POZYCJA MIĘDZYNARODOWA:
Trzy lata po objęciu władzy przez Putina, Rosja przyspieszała transformacje społeczno-gospodarczą, ale jej efekty nie są jeszcze na tyle liczące, by odzyskać silną pozycje mocarstwa.
Reasumując, można stwierdzić, iż mimo stabilności wewnętrznej oraz sukcesów w polityce zagranicznej na początku XXI wieku, Rosja daleka jest od jednoznacznego określenia swych strategicznych celów, jak i umocnienia swej roli i pozycji międzynarodowej.
PRZEDMIOT I ZAKRES MIĘDZYNARODOWYCH STOSUNKÓW POLITYCZNYCH
Siła wojskowa w stosunkach międzynarodowych. Ewolucja roli siły wojskowej. Siła wojskowa a inne elementy siły państwa. Pojęcie, istota i funkcje doktryny wojskowej. Sojusze wojskowe po II wojnie światowej: pojęcie, istota, funkcje. Nowa rola NATO w okresie odchodzenia od "zimnej wojny". Rozbrojenie. Pojęcie, ewolucja, instytucjonalne ramy rokowań. Rozbrojenie a ograniczenie zbrojeń, redukcje zbrojeń. Zakres: dwustronny, regionalny globalny rola ONZ. Porozumienia w dziedzinie kontroli zbrojeń i rozbrojenia po II wojnie światowej. Pojęcie i istota środków budowy zaufania i bezpieczeństwa w dziedzinie wojskowej. Stosowanie środków budowy zaufania w Europie. Współczesne konflikty zbrojne w świecie. Problemy wojskowe Polski. Restrukturyzacja i zmiany w wojsku, zmiany w doktrynie obronnej RP, militarne aspekty bezpieczeństwa.
Stosunki międzynarodowe w dwóch ujęciach: po pierwsze jest to dziedzina życia społeczeństw. Z drugiej strony to dziedzina badań (dopiero około wieku XIX). Stosunki te nigdy nie są dokonywane przez mieszkańców danych państw. Stosunki międzynarodowe realizowane zawsze są za pośrednictwem organów państwowych. Wewnętrznych: głowa państwa, szef rządu, minister spraw zagranicznych. Zewnętrznych: aparat dyplomatyczny. Tylko te trzy osoby nie muszą posiadać dodatkowych kompetencji.
Zakres pojęciowy:
A. Stosunki międzynarodowe są to wszelkie wzajemne oddziaływania państw i innych uczestników życia międzynarodowego, czyli wszelka ich aktywność wykraczająca poza granice państwa.
B. Oznaczają głównie i przede wszystkim sferę polityczną stosunków.
Były tylko i wyłącznie sumą polityk zagranicznych państw, ale jest to pogląd niesłuszny. Są raczej splotem wszystkich oddziaływań. Państwa są najważniejszymi uczestnikami, są one pierwotnymi uczestnikami, podmiotami. Przyrost ilości państw po II wojnie (obecnie 198). Procesy integracyjne i dezintegracyjne.
Europocentryzm - postrzeganie świata przez Europejczyków. Inaczej wygląda to np. w Ameryce. Do II wojny to, co się działo w Europie napędzało stosunki międzynarodowe, przykładem wojny światowe. Po II wojnie sytuacja ta ulegnie zmianie, pojawią się 2 ośrodki poza europejskie USA i ZSRR.
Każde państwo spełnia dwie funkcje:
- f. wewnętrzna: aby zaspokoić interesy danej społeczności. Przede wszystkim bezpieczeństwo.
- f. zewnętrzna: wtórna pojawiła się później, kiedy stwierdzono, że państwo nie może funkcjonować w izolacji.
Istnieje związek między obu funkcjami: ustrój państwa wpływa na zawieranie sojuszów (określa politykę zagraniczną) Polityka państw mocniejszych może wpływać na podejmowane decyzje w państwach słabszych.
Klasyfikacja stosunków międzynarodowych: Obiekty, które porównujemy muszą należeć do tej samej kategorii.
1. Typy stosunków wg kryterium chronologicznego -
a)tzw. historyczny - od starożytności do 1648 roku (traktat Westfalski) - najbardziej zróżnicowany, mało punktów wspólnych. Obejmuje duży okres czasowy, różne formy istnienia państw. Miasta-państwa na zasadzie równości, tradycja helleńska, religia, język. Pojawia się zasada równowagi sił. Rzym - imperium starało się narzucić innym Pax Romana, czyli pokój na warunkach rzymskich. Średniowiecze - konflikty na tle religijnym. Brak traktowania drugiej strony na zasadzie równości. 1555 -Pokój Augsburski. Na skutek nie możności pokonania drugiej strony. Konflikty w łonie chrześcijaństwa - wojna 30-sto letnia i pokój z 1648 roku.
b)tzw. klasyczny - od 1648 do Rewolucji październikowej 1917 roku - nowe cechy. Istnienie pewnej liczby suwerennych państw, brak granic między państwami, są w trakcie kształtowania. Były regulowane zwyczajem międzynarodowym i rzadziej umowami międz nie w oparciu prawa międz. Gwarantem takich umów były np. małżeństwa polityczne. Występowanie sporów między państwami prowokowane czasem celowo. Wojna jako zjawisko poza prawne. Pierwsze próby sojuszów w kwestii zabezpieczenia swoich interesów. Równowaga sił - rzeczywista, potencjał państwa nie może przekroczyć potencjałów innych połączonych państw. Rozrasta się społeczność międzynarodowa, wzrasta ilość państw. Główne formy ustrojowe: monarchie absolutne, monarchie konstytucyjne, dalej republiki istniały także miasta-państwa włoskie.
c)tzw. współczesny - od 1917 do dnia dzisiejszego
2.kryterium funkcjonalne:
a) stosunki rywalizacji - to, co państwa różni, dzieli, różnice między nimi są nie do przezwyciężenia. Współpraca to chęć uniknięcia konfliktu zbrojnego
b) stosunki współpracy - tego, co państwa łączy: wartości, interesy. Specyficzną formą są stosunki integracyjne. W stosunkach międz tylko z procesami integracyjnymi. Jeśli przejdą w stan to stosunki międz przestaną istnieć.