Ludność świata
Obszar zamieszkany przez człowieka zajmuje około 136mln km ,co stanowi 90% wszystkich lądów. Ustalenie liczby mieszkańców naszej planety jest bardzo trudne i nawet współcześnie uzyskiwane dane nie są w stu procentach prawdziwe. Liczbę ludności zaczęto ustalać w miarę rozwoju potrzeb społecznych-początkowo na podstawie rejestru urodzeń, zgonów, małżeństw i innych, które prowadzili właściciele niewolników, właściciele ziemscy, kościoły, wojsko i administracje państwowe. Dopiero w drugiej połowie XVIII w. , po opracowaniu technik spisywania ludności świata , można było myśleć o dokładniejszym ustaleniu jej liczby. Najwcześniej (przed rokiem 1777) spisy takie wprowadziły kraje skandynawskie i Anglia. W roku 1777 w Polsce przeprowadzono spis miast, a w 1787 ustalono liczbę ludności Warszawy. W roku 1790 taki spis przeprowadziły Stany Zjednoczone, a na przełomie wieków XIX i XX Rosja i Austro-Węgry.
Obecnie przy ustalaniu liczby ludności świata stosuje się następujące metody:
rejestr ludności (prowadzony przez Urzędy Stanu Cywilnego, kościoły i inne instytucje)
spis powszechny co 5 lub 10 lat
szacunek ludności oparty na rachunku prawdopodobieństwa
ONZ zakłada, że spis powszechny ludności świta odznacza się około 10% błędem, zawyżając jej liczbę. Przyczyną tego zjawiska jest fakt, że nie wszystkie kraje prowadzą spisy powszechne ze względu na ich duże koszty.
Źródła historyczne podają, że około 4000 lat temu ludność świata liczyła 40 - 50 mln, a u progu naszej ery ok. 240 mln, z czego najwięcej ludności bo ponad 60 mln zamieszkiwało w Chinach i w Imperium Rzymskim. W ciągu 16 wieków, do roku 1650, nastąpiło podwojenie tej liczby. Do następnego podwojenia liczby ludności doszło po 200 latach, do kolejnego zaś już po 100 latach, a więc w połowie XX w. W ciągu 50 lat dokonał się ponad dwukrotny wzrost liczby ludności naszej planety.
Od połowy XVII w. liczba ludności świata zaczęła rosnąć. Jej gwałtowny wzrost nastąpił w połowie XX w. Od 1990 roku liczba mieszkańców świata zaczęła się zwiększać o 3 osoby na sekundę czyli 93 mln w ciągu roku. W latach 1980 - 1990 przyrost ten wyniósł 1,7%, a w latach 1990 - 1994 spadł do 1,5% - w wyniku różnych posunięć rządów niektórych krajów zmierzających do zahamowania liczby urodzeń.
2 tabele strona 54
Tempo wzrostu liczby ludności zależy od wielu czynników stałych i zmiennych. Stałym czynnikiem jest przyrost naturalny ludności. Na jego wzrost wpływa rozwój medycyny, higieny życia ludzi, nowe technologie w produkcji środków farmaceutycznych i nowe techniki operacji chirurgicznych, a także idee głoszone przez różne religie.
Dynamikę przyrostu naturalnego kształtuje zarówno stopa urodzeń, jak i stopa zgonów. W rozwoju liczby ludności poszczególnych krajów świata można wyróżnić pięć transformacji demograficznych, które obrazują poziom i zmiany stopy urodzeń i zgonów oraz charakter przyrostu naturalnego. Należą do nich:
I faza - obejmuje kraje, w których stopa urodzeń i stopa zgonów utrzymuje się na bardzo wysokim poziomie (np. Etiopia, Bangladesz).
II faza - obejmuje kraje, w których stopa urodzeń pozostaje wysoka, ale stopa zgonów szybko się zmniejsza (np. Indie, Egipt, Nigeria).
III faza - obejmuje kraje, w których stopa urodzeń wyraźnie spada, a stopa zgonów stabilizuje się na bardzo niskim poziomie (np. Meksyk, Brazylia, Pakistan).
IV faza - obejmuje kraje, w których obserwuje się proces starzenia się społeczeństwa, stopa urodzeń zmniejsza się nadal, ale słabo, z kolei stopa zgonów wykazuje tendencje wzrostowe (np. Polska, Hiszpania, Japonia).
V faza - obejmuje kraje, w których stopa urodzeń stabilizuje się na poziomie zbliżonym do podwyższonej stopy zgonów. Natomiast w okresie, w którym stopa zgonów się zwiększa ,zaczyna się proces starzenia się społeczeństwa i przyrost naturalny jest ujemny (np. Węgry, Bułgaria, Ukraina).
Przyczyn spadku przyrostu naturalnego jest wiele i są one różne w zależności od poziomu gospodarczego danego kraju. W krajach wysoko rozwiniętych o ustabilizowanym konsumpcyjnym stylu życia, wysokiej automatyzacji produkcji, wymagającej wysoko wykwalifikowanej siły roboczej, planuje się rodzinę, wychowanie i wykształcenie dzieci zgodnie z możliwościami finansowymi. Niski przyrost naturalny w krajach Europy Wschodniej wiąże się ze zmianą struktury gospodarki, brakiem pracy, mieszkań, bardzo małymi zarobkami i nie ustabilizowanym życiem ich mieszkańców, co w konsekwencji prowadzi do ograniczenia liczby dzieci w rodzinach.
Prowadzenie polityki planowania rodziny, np. w Indiach i Chinach spotkało się z dużym protestem obrońców praw człowieka w tych krajach, a także z protestem niektórych organizacji międzynarodowych.
Na kształcenie się przyrostu naturalnego i zasobów siły roboczej w danym kraju ma też wpływ struktura płci i wieku.
Kraje, które posiadają duży procent ludności w wieku produkcyjnym (powyżej 64 roku życia), a stosunkowo mały procent ludności w wieku produkcyjnym (od 18 do 65 lat), a także mały procent kobiet oraz dzieci (od 0 do 17 lat) są krajami, w których społeczeństwo się starzeje. Dysponują one bardzo małymi własnymi zasobami siły roboczej i są zmuszone importować ją. Tak czynią np. Niemcy, Francja, Szwecja, Kuwejt i inne kraje.
Wg danych Raportu Banku Światowego z roku 1995, 108 krajów nisko i średnio gospodarczo rozwiniętych w latach 1990 - 1994 posiadało ok. 3 mld ludzi w wieku produkcyjnym, a średni przyrost siły roboczej w tych latach wynosił 1,9%. Natomiast w tym czasie w 26 krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo liczba ludności w wieku produkcyjnym wynosiła 569 mln, a średni przyrost siły roboczej wynosił 1,7%. Pięciokrotnie wyższa liczba ludności w wieku produkcyjnym w krajach słabo i średnio rozwiniętych stanowi dla krajów wysoko rozwiniętych główne źródło pozyskiwania taniej, ale nisko na ogół wykwalifikowanej siły roboczej.
Tabela str. 60
Na powstanie migracji ludności w danym kraju wpływa słaby rozwój społeczno-gospodarczy i nadmiar siły roboczej.
Duży wpływ na ruchy migracyjne wywierają także wojny, prześladowania religijne i polityczne, podboje, a również decyzje polityczne, zmierzające do zagospodarowania nowych obszarów.
W migracjach ludności wyróżnia się migracje:
Migracje wewnętrzne - to zmiana miejsca zamieszkania na stałe lub okresowo w granicach własnego kraju (ze wsi do miasta, dojazdy do pracy, sezonowa praca, wyjazdy turystyczne itp.).
Migracje zewnętrzne - to zmiana miejsca zamieszkania na stałe lub okresowo poza granicami kraju (wyjazdy z własnego kraju do innego kraju, turystyczne, służbowe, sezonowa praca itp.).
W ruchu ludności występuje zjawisko reemigracji, to jest powrót ludności, która kiedyś wyemigrowała z kraju i wraca do niego na stare lala.
W migracjach ludności wyróżnia się:
-emigrację - wyjazd do innego kraju na pobyt stały
-imigrację- przemieszczanie się do innego kraju celem osiedlenia się na stałe-rozpatrywanie od strony kraju przybycia
-repatriację- przemieszczanie się ludności w wyniku zmiany granic kraju
-ewakuację- na ogół nie dobrowolne przemieszczanie ludności w wyniku np. działań wojennych, epidemii czy pożaru
-deportacje- czyli zsyłki ludności np. na Sybir, czy deportacje Cyganów rumuńskich.
Ze względu na pogłębiające się różnice w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego i związane z nim różnice w warunkach i poziomie życia ludzi we współczesnym świecie wyróżnia się następujące przyczyny migracji:
-ekonomiczne- w celu poprawy bytu materialnego,
-polityczne- w celu uniknięcia prześladowań politycznych czy religijnych,
-wyjazdy turystyczne
-religijne- pielgrzymki do Rzymu, Ziemi Świętej, Lourdes, Mekki, Świątyni Sziwy itp.,
-zasiedlenia- np. państwa Izraela po roku 1947, Syberii i Dalekiego Wschodu - powstanie nowych miast, takich jak np. Brack, Angarsk, Komsomolsk i inne.
Liczba migracji zewnętrznych nie jest w pełni znana ze względu na to, że wiele krajów nie prowadzi takiej statystyki. Demografowie tylko ogólnie stwierdzają, że np. w Europie Zachodniej na stałe i okresowo przebywa około 15 mln obcokrajowców. Najwięcej imigrantów przebywa w Europie Zachodniej, w tym w Niemcy, Francja, Włochy, ponadto Stany Zjednoczone i Kanada.
Do Europy Zachodniej napływa głównie ludność z Europy Środkowej i Wschodniej, Afryki Północnej oraz innych krajów byłych kolonii.
Do Stanów Zjednoczonych i Kanady emigruje głównie ludność z Meksyku i z wysp Morza Karaibskiego, a także z Europy Środkowej, Wschodniej i Rosji.
Ze względu na ruch ludności kraje dzielą się na emigracyjne, z których ludność odpływa na pobyt stały, i imigracyjne, czyli te, które ludność przyjmują.
Migracje ludności wpływają na stosunki społeczne i gospodarcze zarówno pozytywnie jak i negatywnie.
Z jednej strony emigracja ludności z danego kraju wpływa na zmniejszenie liczby poszukujących pracy. Z drugiej strony kraj taki traci młodą, wykwalifikowaną siłę roboczą i specjalistów, gdyż głównie oni emigrują.
W krajach wysoko rozwiniętych (imigracyjnych) następuje przyrost rzeczywisty ludności, rocznej liczba stosunkowo taniej, wykwalifikowanej siły roboczej i liczba specjalistów rożnych branż. Systematycznie podnoszący się w tych krajach poziom produkcji, zwłaszcza automatyzacja procesów produkcyjnych, redukuje liczbę pracowników, co powoduje wzrost rodzimego bezrobocia. Nadmierny napływ cudzoziemców wywołuje dużą konkurencyjność na rynku pracy, co z kolei powoduje napięcia społeczne, a nawet zjawiska agresji wobec cudzoziemców np. w Niemczech, Wielkiej Brytanii i Francji.
W drugiej połowie XX w. szybko powiększyła się kontrolowana migracja. Z powodu pojawiającego się poczucia zagrożenia życia oraz trudnych warunków bytu wielu ludzi decydowało się na los uchodźców. Z raportów Wysokiego Komisarza ONZ ds. Uchodźców wynika, że na początku lat 60. było ich na świecie 1,3 mln, pod koniec lat 70. - 5,7 mln. Obecnie statystyki podają, że w samej Afryce jest ich 12 mln, w Europie - 6,5 mln, natomiast w Ameryce Płd. tylko 183 tys. Obrona przed żywiołową migracją wynika nie tylko z obawy pojawienia się związanych z nią trudności ekonomicznych, konieczności zwiększenia wydatków na budownictwo mieszkaniowe, zasiłki socjalne, ochronę zdrowia, ale również z lęku o wzrost patologii społecznych, przestępczości, jakie nieraz się z nią łączą. Kontrolowana migracja przyczynia się do rozwoju gospodarczego bogatych krajów, gdyż uzupełnia ona ujemny przyrost naturalny ich społeczeństw, stwarza wielokulturowość wzbogacając życie duchowe poszczególnych narodów.