Chemioterapeutyki - leki stosowane w leczeniu zakażeń

Antybiotyki: Leki wytwarzane przez drobnoustroje i działające w małych stężeniach niszcząco na inne drobnoustroje!

Chemioterapeutyki: leki wytwarzane drogą półsyntetyczną i syntetyczną

Punkt uchwytu działania:

• Bakteriostatyczne - zahamowanie wzrostu

• Bakteriobójcze - nieodwracalne uszkodzenie lub śmierć komórki

Mechanizm działania:

• Hamują syntezę ściany komórkowej bakterii (beta laktamy, glikopeptydy)

• Uszkadzają strukturę i funkcję błony komórkowej- cytoplazmatycznej (polmiksyny)

• Zmieniają lub hamują rybosomalną syntezę białka (aminoglikozydy, chloramfenikol, tetracykliny)

• Hamują syntezę kwasu foliowego (sulfonamidy, trimetroprim)

• Hamują syntezę RNA (ryfampicyna)

• Hamują syntezę DNA (chinolony)

Sposoby leczenia:

• Terapia empiryczna - na podstawie znajomości przyczyn (etiologii) poszczególnych chorób

• Terapia celowana - na podstawie posiewu (rozpoznania konkretnego drobnoustroju), antybiogramu - zasada- dokonuje się wyboru leku o wąskim spektrum działania

• Leczenie skojarzone (dwa lub więcej rónych chemioterapeutyków jednocześnie):

• zapobieganie rozwojowi odporności na lek

• możliwość zmniejszenia dawki leku

• uzyskanie synergistycznego działania leków

Podział i zastosowanie chemioterapeutyków

Antybiotyki β- laktamowe:

• penicyliny naturalne i syntetyczne

Penicyliny o wąskim zakresie (spektrum) działania:

stosowane w zakażeniach bakteriami Gram (+), niektórymi Gram (-), krętkami

Penicyliny naturalne - Benzylopenicylina = penicylina G- krystaliczna (im, iv); Prokainowa- połączenie z prokainą daje wolniejsze wchłanianie; Benzatynowa- Debecylina - długie (tygodnie) działanie; Fenoksymetylopenicylina - penicylina V (po).

Penicyliny półsyntetyczne - Stosowane w zakażeniach gronkowcami - penicyliny izoksazolilowe (np. kloksacylina) oraz metycylina, nafcylina (po).

Penicyliny półsyntetyczne o szerokim spektrum działania

Aminopenicyliny - Stosowanie: w zakażeniach bakteriami Gram (+), Gram (-), Salmonella, Shigella, E. Coli, Hemophilia inf., Bordetella pertussis

Ampicylina Ampicillin, Amoksycylina Amotaks, Duomox, Hiconcil

Połączenia penicylin z inhibitorami β-laktamazy: Unasyn, Amoksiklav, Augmentin, Curam,

Forcid.

Karboksypenicyliny - Stosowanie: pałeczka ropy błękitnej, Proteus vulgaris, enterobakterie. Nie stosuje się w ciąży. Preparaty: Karbenicylina, Tikarcylina.

Ureidopenicyliny - Stosowanie: enterobakterie, beztlenowce, laseczka zgorzeli gazowej, Pseudomonas. Preparaty: Azlocylina, Mezlocylina, Tikarcylina.

Aminodynopenicyliny - np. Mecylinam

• cefalosporyny

Działanie niepożądane:

• alergiczne zmiany skórne, choroba posurowicza, wstrząs anafilaktyczny

• objawy dyseptyczne, skaza krwotoczna

• rzadko rzekomobłoniaste zapalenie jelit

Cefalosporyny I generacji:

• Zastosowanie: bakterie Gram (+), zapalenie płuc, zakażenia oporne na Penicyliny

Cefazolina, Cefradyna

Cefalosporyny II generacji:

• Zastosowanie: bakterie Gram (-), w zakażenia opornych na Aminopenicylinę, zakażenie dróg oddechowych, moczowych, żółciowych, zapalenie wsierdzia, zakażenia pooperacyjne. Najczęściej stosowane

Cefaklor Ceclor, Panclor; Cefuroksym Biofuroksym, Zinnat

Cefalosporyny III generacji: podawane iv, im

• Zastosowanie: bakterie Gram (-), zakażenia układu pokarmowego, oddechowego, moczowego, zapalenie opon, skóry, tkanek miękkich, zakażenia szpitalne, w posocznicy- łącznie z aminoglikozydami

Cefotaksym Biotaksym; Ceftazydym Biotum, Fortum; Ceftriakson Biotrakson; Cefoperazon Biocefazon

Cefalosporyny IV generacji:

• Zastosowanie: w ciężkich zakażeniach: Cefepim Maxipime

Cefamycyny

• Działanie bakteriobójcze

• Zastosowanie: w zakażeniach E.coli, Klebsiella, Proteus

• karbapenemy: Zastosowanie: Bakterie Gram (+), Gram (-), tlenowce i beztlenowce, ciężkie i oporne posocznice, zakażenia dróg oddechowych, moczowych, tkanek miękkich, kości

Działanie niepożądane: objawy dyspeptyczne, zapalenie żył, leukopenia, trombocytopenia

Meropenem Meronem; Imipenem Tienam

• monobaktamy: Zastosowanie: tlenowce, bakterie Gram (-), ciężkie, oporne zakażenia

Aztreonam Azactam

Makrolidy

• Zastosowanie jak dla Penicylin; Chlamydia, Mycoplasma pnemonie, Corynobacter

• Interakcja z lekami p/histaminowymi, p/zakrzepowymi

• Preparaty: Erytomycyna, Spiromycyna, Roksytromycyna, Klarytromycyna, Azytromycyna

Linkozamidy

• Zastosowanie: tlenowce, bakterie Gram (+), beztlenowce, Chlamydie, Mycoplasma

• Wydalane głównie przez wątrobę

• Preparaty: Klindamycyna, Linkomycyna

Antybiotyki aminoglikozydowe

• Bakteriobójcze, wydalane głównie przez nerki

• Zastosowanie: E.coli, Klebsiella, enterobacter, Proteus, Pseudomonas, Neissneria, Haemphilus, gronkowiec złocisty, zakażenia szpitalne, posocznica, przy oparzeniach

• Objawy niepożądane: nefrotoksyczne, ototoksyczne, odczyny alergiczne, skórne, hamują przewodnictwo nerwowo-mięśniowe

I generacja: Streptomycyna, Neomycyna, Panomycyna, Kanamycyna

II generacja: Amikacyna, Gentamycyna, Netymeyna, Spektynomycyna, Isepamycyna

Tetracykliny

• Bakteriostatyczne

• Zastosowanie: Bakterie Gram (+) (gronkowce, paciorkowce, dwoinka zapalenia płuc, Bacillus Clostridium) Gram (-) (E.coli, Brucella, Haemophilus)

Tetracykliny naturalne: chlorotetracyklina, tetracyklina

Tetracykliny modyfikowane: metacyklina, doksycyklina

Inne antybiotyki

Chloramfenikol - dur brzuszny, paradur, zapalenie opon m-rdz. Klebsiella

Antybiotyki polipeptydowe

Polmiksyny -Polmimyxin B; bakterie G(-), w zakażeniach przewodu pokarmowego

Antybiotyki glikopeptydowe

Wankomycyna- bakterie Gram (+)

Kwas fusydowy

Sulfonamidy:

• Hamują syntezę kwasu foliowego przez bakterie Gram (+) i Gram (-)

• o krótkim czasie działanie - Sulfafurazol (Amidoxol), Sulfakarbamid (Urenil)

• o średnim czasie działania

• o przedłużonym i długim czasie działania

• słabo wchłaniają się z układu pokarmowego - sulfaguanidyna, ftalilosulfatiazol, sukcynylosulfatiazol, salazosulfapirydyna

• łatwo wchłaniają się z układu pokarmowego - sulfadiazyna, sulfametazyna, sulfizomidyna, sulfafurazol, sulfafenazol

• do stosowania miejscowego - sulfacetamid, sulfarinol

Działanie uboczne: U 1-15% leczonych sulfonamidami, u chorych z AIDS do 70%:

zaburzenia przewodu pokarmowego, objawy alergiczne, neurotoksyczność, hepatotoksyczność, uszkodzenie układu krwiotwórczego

Pochodne nitrofuranu:

• Działają bakteriostatycznie w stosunku do wielu drobnoustrojów Gram (+) i Gram (-)

• Zastosowanie: zakażenia dróg moczowych, przewodu pokarmowego; rzęsistkowica, kandydoza, niekiedy w zakażeniach skóry

• Preparaty: Furaginum, Furazolidon, Nifuroksazyd, Nitrofurason

Pochodne nitromidazolu:

• Działają bakteriobójczo głownie na beztlenowe bakterie Gram (-)

• Preparaty: Metronidazol, Tynidazol

Chinolony p/bakteryjne

I generacja - kwas oksolinowy, kwas pipemidowy, rozoksacyna

II generacja - cyprofloksacyna, pefloksacyna, norfloksacyna

Objawy niepożądane:

Działanie dyseptyczne, zaburzenia ze strony OUN, wybroczyny, zapalenie ścięgien, trombocytopenia

Leki stosowane w zakażeniach HIV

(Human Immunodeficiency Virus) - ludzki wirus upośledzenia odporności.

Po wniknięciu do organizmu człowieka, HIV łączy się z komórkami, które posiadają na swej powierzchni specjalne białka wychwytujące wirusa, tzw. receptory. Dzięki nim wirus może wniknąć do wnętrza komórki. Zakażeniu HIV ulegają tylko te komórki, które mają odpowiedni receptor (tzw. receptor CD4). Najwięcej takich receptorów posiadają na swojej powierzchni limfocyty T, należące do "centrum zarządzania" systemem immunologicznym człowieka. U większości ludzi wirus namnaża się bardzo intensywnie niszcząc komórki układu odpornościowego. W następstwie zmniejszania się liczby limfocytów w organizmie postępują zaburzenia odporności, w rezultacie u chorych rozwija się AIDS. Pełnoobjawowy AIDS, do którego typowych objawów należą ciężkie zakażenia, tzw. oportunistyczne - drobnoustroje, które dla zdrowego człowieka nie są patogenne, w sytuacji, gdy układ immunologiczny jest uszkodzony jak w przepadku AIDS, występują ciężkie zmiany chorobowe: zakażenia pierwotniakowe, np. toksoplazmoza, zakażenia grzybicze, charakterystyczne są również rzadkie nowotwory jak np. mięsak Kaposiego, choroby układu nerwowego np. demencja.

Leki stosowane w zakażeniu HIV (antyretrowirusowe) blokują enzymy, które wirus używa przy namnażaniu się.

Inhibitory odwrotnej transkryptazy - zidowudyna (AZT), stawudyna.

Inhibitory proteazy HIV- ritonavir, indinawir, sakwinawir

Działania niepożądane terapi antyretrowirusowej

-uszkodzenie szpiku (neutropenia, trombocytopenia, anemia)

- uszkodzenie nerek, wątroby

- bóle i zawroty głowy, bóle mięśni, stawów

- nudności, wymioty, biegunka

- wysypki skórne, obrzęki

- obj. neurologiczne (drętwienie, parestezje)

Profilaktyka po ekspozycyji (zawodowej lub powypadkowej) na HIV

Profilaktykę poekspozycyjną należy rozpocząć jak najszybciej, optymalnie w ciągu 2 godzin po ekspozycji, a jeżeli nie było to możliwe - do 72 godzin po zdarzeniu. Leczenie kontynuuje się przez 28 dni lub do czasu zweryfikowania pacjenta, który był źródłem ekspozycji jako HIV-negatywnego.

W ramach profilaktyki poekspozycyjnej zaleca się podawanie dwóch leków, a w przypadku oszacowania ryzyka zagrożenia jako wysokiego (po głębokim zakłuciu, po zakłuciu igłą pochodzącą z wkłucia centralnego, po ekspozycji na materiał pochodzący od pacjenta z AIDS lub z poziomem wiremii powyżej 1500 kopii/ml) rozważyć należy zestaw trójlekowy. Podstawowym zestawem dwulekowym jest kombinacja zydowudyny (ZDV) z lamiwudyną (3TC) (także preparat skojarzony-Combivir) alternatywnie lamiwudyny (3TC) lub didanozyny (ddl) ze stawudyną (d4T).

W schemacie trójlekowym do terapii dołączany jest indinawir lub nelfinavir. Możliwe jest również stosowanie nienukleozydowych inhibitorów odwrotnej transkryptazy.

Zaleca się, aby każdy przypadek ekspozycji zawodowej na wirusa HIV konsultowany był przez specjalistę chorób zakaźnych, mającego doświadczenie w stosowaniu leków antyretrowirusowych.