Prawo gospodarcze - wykład 25.02.2005

Prawo - zespół norm wydanych lub usankcjonowanych przez państwo i zagwarantowanych przymusem państwowym. Normy prawne mogą powstać w dwojaki sposób:

a/ ustanowienie (wydanie) przez państwo - państwo działając przez ustanowiony organ, tworzy nieistniejącą dotychczas normę

b/ usankcjonowanie - gdzie państwo uznało zachowanie zwyczajowe za obowiązujące prawo

Prawo pozytywne - zespół norm postępowania ustanowionych przez państwo

Prawo naturalne - zespół norm wiążących wszystkich członków społeczeństwa oraz władzę państwową

Regulacje pomiędzy prawem, a pozaprawnymi zbiorami normatywnymi:

a/ regulacje zbieżne - adresat normy prawnej i normy będącej częścią pozaprawnego zbioru regulacji otrzymuje tak samo brzmiące nakazy i zakazy

b/ regulacje rozbieżne - gdy adresat normy od prawodawcy otrzymuje zupełnie inne nakazy lub zakazy, niż to wynika z norm moralnych, zwyczajowych, czy religijnych

c/ uregulowania indyferendne (obojętne) - gdy jakaś sfera aktywności jednostki zostaje objęta regulacją prawną, a na temat nie wypowiadają się pozaprawne zbiory regulacji i odwrotnie

Praworządność - stan faktyczny, w którym podstawowe dziedziny stosunków społecznych są uregulowane przepisami prawnymi i przepisy te są przez organy państwowe ściśle przestrzegane. Przesłankami praworządności są:

--- istnienie stosunkowo szerokiej regulacji prawnej obejmującej istotne dziedziny życia (nie można odnieść tego do wycinkowych regulacji)

--- prawo jest przestrzegane przez wszystkie organy państwowe

Norma prawna - wynikająca z przepisów reguła postępowania, wydana lub usankcjonowana przez państwo i zagwarantowana przymusem państwowym

Cechy normy prawnej:

• ogólny charakter - reguluje typowe stosunki społeczne (nie indywidualizuje osoby, na której ciąży wynikający z niej obowiązek). Każdy, kto znajduje się w sytuacji opisanej przez normę, ma obowiązek zachować się tak, jak norma wskazuje

• dwustronny charakter - z każdej normy wynika dla jednej strony prawo, a dla drugiej obowiązek będący korelatem tego obowiązku (dłużnik ma obowiązek spłaty długu w określonym terminie, a wierzyciel ma w tym czasie prawo domagać się spłaty)

• gwarantowanie przymusem państwowym

Budowa normy prawnej

1. HIPOTEZA - podaje okoliczności adresatowi, w których coś jest zakazane, nakazane lub dozwolone, określa warunki, których spełnienie jest niezbędne, aby oczekiwać od podmiotu zachowania podanego w dyspozycji

2. DYSPOZYCJA - określa rodzaj zachowania dozwolonego, nakazanego lub zakazanego. Przedstawia wzór pożądanego przez prawodawcę zachowania, wymaganego wówczas, gdy zostaną spełnione warunki określone w hipotezie

3. SANKCJA - dolegliwość prawa, jaką przewidział prawodawca dla każdego spełniającego warunki zawarte w hipotezie i nie zastosował się do dyspozycji normy

Rodzaje sankcji

1. represyjna - przewidywana przez prawodawcę za dokonanie czynów zabronionych. Polega na pozbawieniu podmiotu naruszającego dyspozycję, istotnych dla niego dóbr (życia, wolności itp.)

2. egzekucji - może polegać na przymusowym wykonaniu zachowania przewidzianego przez prawo (przymusowe wydanie rzeczy nabywcy)

3. nieważności - uznaje się za nieważną czynność prawną podjętą niezgodnie z obowiązującym prawem

Rodzaje norm prawnych

+++ bezwzględnie obowiązujące (ius cogens) - nie dopuszczają odrębnego uregulowania w oparciu o wolę stron (normy prawa karnego)

+++ względnie obowiązujące (ius dispositivum) - pozwalają na odstąpienie od nakazywanego w nich obowiązku, jeżeli strony stosunku prawnego chcą postąpić inaczej (normy prawa cywilnego)

Norma prawna a przepis prawny

Norma prawna jest normą postępowania wynikającą z przepisów prawa, aktem normatywnym (ustawa, rozporządzenie) i składa się z aktów prawnych. Przepis prawny jest to natomiast jednostka techniczna aktu prawnego, który może być zbudowany z punktów, liter, paragrafów, czy artykułów grupowanych w rozdziały, tytuły, części

Stosunek prawny - stosunek społeczny regulowany przez normy prawne, którego uczestnicy występują jako podmioty praw i obowiązków, którego realizacja jest zagwarantowana przymusem państwowym

Elementy stosunku prawnego:

*** prawo podmiotowe

*** obowiązek odpowiadający prawu podmiotowemu

*** podmiot prawa

*** podmiot obowiązku

*** przedmiot stosunku prawnego

Zdarzenie prawne - każde zdarzenie pociągające za sobą powstanie, zmianę lub rozwiązanie stosunku prawnego (zawarcie umowy najmu, kradzieże, śmierć człowieka).

1. zdarzenia - niezależne od woli człowieka

2. działania - zależne od woli człowieka

a/ czyny - nie zmierzają do wywołania skutków prawnych

--- dozwolone

--- niedozwolone

b/ akty prawne

--- czynności prawne (jednostronne i dwustronne)

--- akty administracyjne

--- orzeczenia sądowe konstytutywne

Wykładnia prawa (interpelacja prawa) - zespół czynności zmierzających do ustalenia właściwej treści norm prawnych zawartych w przepisach. Wykładnię prawa można dzielić z punktu widzenia różnych kryteriów:

1. ze względu na podmiot

1. autentyczna - dokonuje jej organ, który wydaje przepis

2. legalna - dokonuje jej Trybunał Konstytucyjny

3. praktyczna

4. doktrynalna - stosowana przez doktrynę prawa

2. ze względu na metodę

1. słowa

2. celowościowa

3. systematyczna

4. historyczna

3. ze względu na wynik

1. rozszerzająca

2. ścieśniająca

3. stwierdzająca

Źródło prawa - sformalizowany akt władzy państwowej zawierający przepisy prawne. Źródłami prawa polskiego są:

--- Konstytucja

--- Ustawy

--- ratyfikowane umowy międzynarodowe

--- rozporządzenia

--- akty prawa miejscowego

Akt prawny - ujęty w odpowiedniej formie wyraz woli państwa, zarówno o charakterze ogólnym, jak i dotyczący indywidualnej sprawy

1. normatywy - każdy akt państwa zawierający normy prawne, jest źródłem prawa obowiązującego (ustawa)

2. uzupełnić

Publikowanie aktów normatywnych odbywa się w Polsce przy wykorzystaniu:

--- Dziennik Ustaw - akty prawne zawierające przepisy powszechnie obowiązujące

--- Monitor Polski - akty wewnętrzne administracji (uchwały i zarządzenia)

--- Dzienniki Urzędowe ministerstw

--- Wojewódzkie Dzienniki Urzędowe

Luka w prawie - sytuacja, gdy brak jest norm dla takiego stosunku społecznego, który biorąc pod uwagę całokształt obowiązującego ustawodastwa, powinien być uregulowany. Luki w prawie w sposób doraźny wypełnia się za pomocą analogii:

1. analogia ustawy (legis) - występuje wtedy, gdy do jakiegoś stanu faktycznego stosowane są normy prawne odnoszące się do innego, podobnego stanu,

2. analogia prawna (iuris) - w przypadku, gdy nie ma odpowiedniej normy prawnej, sąd może oprzeć rozstrzygnięcie sprawy na stworzonej przez siebie normie, wyprowadzonej z ogólnych zasad ustawodawstwa, zasad określonej gałęzi prawa lub nawet tylko podstawowych ocen uznawanych za obowiązujące w prawie

Kolizja przepisów prawnych - gdy stosunek prawny uregulowany jest więcej niż jednym przepisem (zespołem przepisów), które wzajemnie siebie wykluczają. Do kolizji przepisów prawnych w czasie dochodzi wtedy, gdy sprawa (stosunek prawny) uregulowana jest odmiennie przez dwa lub więcej przepisów wydanych w różnym czasie. Kolizja przepisów prawnych w przestrzeni - gdy dochodzi do kolizji między przepisami obowiązującymi w różnych miejscach

--- między różnymi dzielnicami kraju

--- między przepisami różnych państw

System prawa - całokształt obowiązujących w państwie przepisów z uwzględnieniem podziału na gałęzie oraz zespół zasadniczych idei przewodnich, na których opiera się ustrój państwa, a także podstawowe idee prawne

Gałęzie prawa - wydzielony na podstawie rodzaju regulowanych stosunków społecznych, zbiór przepisów prawa:

--- prawo konstytucyjne

--- prawo gospodarcze

--- prawo finansowe

--- prawo karne

--- prawo cywilne

--- prawo rodzinne

--- prawo pracy

--- prawo procesowe

Cechy sądów

*** specjalnie powołane do wymierzania sprawiedliwości

*** niezawisłość

*** instytucjonalność

*** wykonywanie jurysdykcji w szczególnej procesowej formie

SĄD NAJWYŻSZY

Kasacja

Sąd Okręgowy (II instancja)

Apelacja

Sąd Rejonowy (I instancja)

SĄD NAJWYŻSZY

Kasacja

Sąd Apelacyjny (II instancja)

Apelacja

Sąd Okręgowy (I instancja)

Organy współdziałające

+++ prokuratura

+++ adwokatura

+++ radcowie prawni

+++ notariusze

+++ Najwyższa Izba Kontroli

+++ Rzecznik Praw Obywatelskich

---