WYKŁAD 1.03.2006

• w Polsce dominuje uprawa zbóż

• powierzchnia uprawy sadów - 270955ha

• drzewa owocowe - 79%

• krzewy owocowe - 19.5%

• szkółki drzew i krzewów owocowych - 1%

• udział powierzchni poszczególnych gatunków drzew owocowych

• jabłonie - 68.3% (147091ha)

• grusze - 3.8% (8258ha)

• śliwy - 7.7% (16513ha)

• wiśnie 13.6% (29367ha)

• czereśnie - 3.8% (8105ha)

• pozostałe - 2.8% (5999ha)

• powierzchnia uprawy krzewów

• truskawki - 37962ha

• porzeczki - 34260ha

• maliny - 10678ha

• leszczyna - 1481ha

• agrest - 1060ha

• winorośl - 155ha

• pozostałe - 5386ha (jeżyna bezkolcowa, aronia, borówka amerykańska, żurawina, bez czarny

• udział powierzchni poszczególnych warzyw gruntowych

• kapusta - 15.8% (27039ha)

• kalafiory - 5.7% (9772ha)

• cebula - 16.2% (27698ha)

• marchew jadalna - 16.2% (27767ha)

• buraki ćwikłowe - 6.0% (10223ha)

• pomidory - 5.1% (8749ha)

• ogórki - 10.6% (18187ha)

• pozostałe - 24.4% (41857ha) -> warzywa mało znane, dyniowate

• najważniejsze czynniki w uprawie

• poziom wody gruntowej

• struktura gleby - największe plony uzyskuje się na glebach strukturalnych, torfowych, największe znaczenie w tworzeniu struktury gruzełkowatej mają rośliny motylkowate, struktura gruzełkowata jest odpowiedzialna za zawartość wody i powietrza w glebie, do poprawienia struktury gleb stosuje się syntetyczne żywice

• zmianowanie roślin - następstwo roślin po sobie

• podłoża stosowane w uprawie pod osłonami (torf wysoki, węgiel brunatny, kora sosnowa, trociny, włókna drzewne i kokosowe, słoma, wełna mineralna, glinokrzemiany - perlit, pumeks, zeolit; piasek, keramzyt, pianka poliuretanowa, podłoże mineralne, ziemie ogrodnicze, kultury hydroponiczne, wielowarstwowe, kultury przepływowe, kultury hydro-aeroponiczne

WYKŁAD 29.03.2006

podłoże inertne -> nie zawiera składników pokarmowych

• torf wysoki - kopalina nieodnawialna, łatwy w zastosowaniu, bardzo dobre właściwości fizyczne, powstaje w środowisku oligotroficznym w warunkach bezodpływowych, materiał kwaśny, sprowadzany jest z Rosji, Białorusi i Litwy, a także z krajów skandynawskich

• węgiel brunatny - niegdyś bardzo tani materiał na podłoże organiczne, jego pH można dowolnie regulować

• kora sosnowa - materiał odpadowy z zakładów drzewnych, może być wykorzystywana jako podłoże ale po kompostowaniu, jest bardzo dobrym podłożem, nadaje się także do ściółkowania gleby

• trociny - produkt odpadowy, dobre podłoże

• włókna drzewne - z odpadów drewna (drewno gorszej jakości), poddane działaniu wysokiej temperatury, stosowane od niedawna, przyjazne środowisku

• włókna kokosowe - materiał odpadowy, substancja organiczna, można dodawać łuski kakaowe

• słoma - ze zbóż ozimych

• wełna mineralna - włókna ze skał, materiał budowniczy do ociepleń, podłoże martwe nie zawierające składników pokarmowych, nieprzyjazne dla środowiska

• glinokrzemiany (perlit, pumeks, zeolit) - naturalne, wytwarzane ze skał, stosowane dla rozluźnienia podłoży

• piasek - gruboziarnisty nadaje się do uprawy, po wykorzystaniu nie szkodzi środowisku

• keramzyt - materiał ceramiczny, lekkie kulki bez składników pokarmowych, służy do ukorzeniania roślin

• pianka poliuretanowa - tworzywo sztuczne, dla rozluźnienia materiału

• podłoża mieszane - stosowanie mieszanek gliny, torfu i piasku, do uprawy w pojemnikach, czyste mikrobiologicznie, podłoże bardzo dobre

• ziemie ogrodnicze - mieszanki różnych materiałów (ziemia liściowa, ziemia wrzosowa itd.)

• kultury hydroponiczne - uprawy w wodzie, co pewien czas roztwór musi być wymieniany

• kultury hydro-aeroponiczne - w komorach zaciemnionych co pewien czas wtryskuje się roztwór zawierający niezbędne składniki do wzrostu i rozwoju tworzący mgłę osiadającą na korzeniach

TEMPERATURA

• mrozoodporność - uwarunkowana genetycznie

• hartowanie - uodparnianie roślin na niskie temperatury, polega na nagromadzeniu w roślinie dużej ilości cukrów, co obniża punkt zamarzania, najlepiej przebiega w umiarkowanie wilgotną, chłodna i słoneczną jesień, nadmiar azotu zmniejsza mrozoodporność roślin, aparat asymilacyjny (liście) powinien utrzymać się na roślinie jak najdłużej - prawidłowa ochrona przed szkodnikami i chorobami, jeśli zostaną one zrzucone nie następuje produkcja cukrów

• rozhartowanie roślin - bardzo często następuje w czasie zimy podczas okresów ociepleń

• wymarzanie - trwałe odwodnienie koloidów -> śmierć komórki, rozrywanie tkanek przez kryształy lodu

• wysmalanie roślin - jeżeli gleba jest zmarznięta, nie ma okrywy śnieżnej i występują wiatry następuje zjawisko suszy fizjologicznej (woda jest obecna w glebie, ale rośliny nie mogą jej pobrać z powodu zbyt niskiej temperatury), w celu ochrony stosuje się zadrzewienie

• wyprzenie roślin - następuje w okresie zimy kiedy na nie zamarzniętą glebę spada gruba pokrywa śnieżna i długo się utrzymuje, rośliny oddychają i zużywają tlen (brak wymiany gazowej) - następuje uduszenie roślin (zatrucie alkoholem), wtórnie pojawia się pleśń śniegowa

• wysadzanie roślin - na glebach silnie pęczniejących

• wymoknięcia roślin - gdy tworzy się misa bezodpływowa

• przykładem korzystnego działania niskich temperatur jest stratyfikacja i wernalizacja

POWIETRZE

• dla roślin tlen jest niezbędnym składnikiem, podobnie CO₂

• 0.03% CO₂ (300ppm) w powietrzu jest dla roślin ilością wystarczającą, gdy zwiększymy ilość CO₂ w powietrzu przez stosowanie obornika i ściółki, rośliny rosną intensywniej

• bardzo często uprawia się rośliny w podłożach bez związków organicznych, w takich warunkach ilość CO₂ może okazać się niewystarczająca

• CO₂ jest produktem ubocznym oddychania drobnoustrojów, gdy ich nie ma, roślinom brakuje tego gazu

• 100ppm w powietrzu to racja głodowa dla roślin

• rośliny są dokarmiane przy użyciu specjalnych urządzeń, które dostarczają im czysty gaz

• jego źródłem może być też suchy lód (CO₂ zestalony w niskiej temperaturze)

• obecnie jako źródło CO₂ stara się wykorzystywać spaliny, jednakże musza być one oczyszczone z CO, NO₂, NO₃ (hamują proces fotosyntezy, powodują chlorozy i nekrozy), CO - opadanie pąków i kwiatów, SO₂ (ponad 0.3ppm) - występują plamy między nerwami, opadanie liści i zahamowanie procesu fotosyntezy; etylen - 0.01ppm jest ilością szkodliwą dla roślin, powoduje ich starzenie się, szybciej zakwitają, ale także tracą kwiaty (używa się go w celu przyspieszenia dojrzewania owoców)

• dokarmianie CO₂ jest korzystne, gdy nie przekroczymy 800ppm, większa koncentracja powoduje starzenie się roślin, a nawet choroby

• nadmiar CO₂:

• ograniczenie transpiracji

• podniesienie temperatury liści o 10ºC - może nastąpić denaturacja białek

• nagromadzenie skrobi w chloroplastach i rozpad chloroplastów

• dokarmianie może rekompensować 30% spadek intensywności światła (uprawa pod osłonami, gdy światła jest za mało - wiosna, jesień)

• CO₂ dostarczamy w ciągu dnia przy dostatku wody i składników mineralnych

uprawy polowe:

• roślinom polowym musimy dostarczyć powietrze glebowe

• struktura gruzełkowata jest odpowiedzialna za dostatek wody i powietrza w polu, budowa strukturalna zapewnia również wymianę powietrza między glebą i atmosferą - oddychanie gleby

• odbywa się na zasadzie dyfuzji gazów

• na skutek różnicy temperatury w dzień i w nocy (w dzień następuje w glebie wzrost prężności gazów i wówczas ulatnia się do atmosfery, w nocy gleba zasysa świeże powietrze atmosferyczne)

• po obfitych opadach deszczu i nawadnianiu (gdy woda wsiąka, wypełnia przestrzenie i powietrze ulatnia się do atmosfery, gdy przecieka w głąb następuje zasysanie powietrza)

ruch powietrza

• czynnik stresujący (szczególnie dla gatunków takich jak soja, papryka), dlatego stosuje się osłony z roślin bardziej odpornych

• pod osłonami: krótsze międzywęźla, rośliny przy wietrze nie zrzucały pąków, wzrost suchej masy i witaminy C w owocach, ale zakwitają o kilka dni później

• wiatr spełnia ważną rolę w zapylaniu roślin, ale także może powodować zniszczenia mechaniczne

gospodarka wodna

• woda dostępna dla roślin - jeżeli w glebie jest dużo części spławialnych, więcej jest wody niedostępnej dla roślin

• polowa pojemność wodna jest wtedy, gdy kapilary glebowe wypełnione są wodą

• rośliny nie pobierają wody silnie związanej

• wilgotność optymalna:

• ok. 10% dla gleb lekkich

• 13-18% dla gleb średnich

• 23% dla gleb ciężkich

agrotechniczne metody uprawy mechanicznej gleby

• podlewanie (nawadnianie) - intensywność opadów dostosowana do zdolności wnikania wody w glebę, intensywność opadów powinna być tak dostosowana, by nie następowało rozmywanie gruzełków glebowych

• okresy krytyczne u roślin: okresy największego zapotrzebowania na wodę, u roślin strączkowych okres krytyczny przypada na czas kwitnienia, u ogórka i pomidora w czasie zawiązywania owoców, gdy mają za mało wody następuje zrzucanie zawiązków, bardzo duże zapotrzebowanie na wodę występuje w roślin kapustnych: u kalafiora, gdy wytwarza się kwiatostan oraz u kalarepy - skorkowacenie zgrubienia oraz spękania, u sałaty, gdy tworzy się główka; u roślin korzeniowych w czasie intensywnego wzrostu; u zbóż w czasie strzelania w źdźbło oraz u ziemniaka, gdy wytwarzają się solony

• gdy roślina jest mała nie dostarczamy jej wody, gdyż powinien się dobrze rozwinąć system korzeniowy

• 20mm sztucznego opadu ma taką samą wartość jak 4mm opadu naturalnego (sztuczny opad stosuje się gdy jest sucho i wiele przedostaje się do całego osuszonego terenu)

• współczynnik transpiracji - ilość wody potrzebna do wyprodukowania jednostki suchej masy (wielkość niemiarowana), jest on zróżnicowany zależnie od gatunku rośliny, zależy również od warunków glebowych (pH - w zakwaszonej glebie wysoki)

zabiegi uprawne

1. bronowanie - powierzchniowe spulchnienie roli, do kilku cm, tworzy się dzięki temu warstewka izolacyjna, zmniejsza bezużyteczne parowanie wody z gleby

2. wałowanie - uprawka ugniatająca, szczególnie na glebach torfowych i suchych, zwiększenie podsiąkania wody, gleb mineralnych nie należy wałować gdy są zbyt wilgotne, gleby torfowe powinny być stale wilgotne

3. orka przedzimowa, głęboka (ziębla) - poprawia gospodarkę wodną, w glebie pozostawionej w ostrej skibie na zimę gromadzi się woda

4. kultywatorowanie - spulchnienie na pewną wysokość, gdy kultywator ma łapy sztywne następują mniejsze straty wody, te o łapach sprężystych przesuszają glebę

zabiegi specjalne

• ściółkowanie = mulczowanie

• stosowanie różnych materiałów do okrycia gleby w celu zmniejszenia parowania i zachwaszczenia

• ściółki organiczne wzbogacają glebę w substancję organiczną

• ściółki naturalne:

• resztki roślinne

• słoma

• chwasty

• liście drzew

• obornik

• torf

• kora

• trociny

• kamienie

• ściółki syntetyczne:

• folia polietylenowa

• czarna - zapobiega wzrostowi chwastów (brak dostępu światła)

• przezroczysta - cienka, perforowana

• biała

• czarno-biała

• aluminiowa

• niebiesko-zielona

• brązowa

• czerwona

• włóknina

• korzyści wynikające ze ściółkowania

1. wzrost temperatury gleby

2. mniejsze wahania temperatur

3. korzystniejsze warunki wilgotnościowe gleby

4. lepszy rozwój korzeni

5. przyspieszenie plonowania

6. wzrost plonu

7. ograniczenie występowania chorób i szkodników

8. ograniczenie stosowania pestycydów

9. wzrost dostępności azotu

10. ochrona gleby przed czynnikami zewnętrznymi

11. zwiększenie stężenia CO₂

• ściółki organiczne w sadach nie powinny dochodzić do pnia

• ściółkowanie stosuje się po pierwszych przymrozkach (cebulowe sadzone we wrześniu)

• kamienie mogą być używane w uprawie roślin wieloletnich, szczególnie winorośli, zabezpieczają one przed erozją

• rośliny okrywowe - ściółkowanie roślinami mulczującymi poplonowymi

• w lecie po zbiorach plonu głównego (VII-VIII) przygotowujemy rolę do siewu poplonów, które wytworzą obfitą masę zieloną, stanowiącą ściółkę (ulegają zniszczeniu w czasie zimy) na takie rośliny stosuje się siew bezpośredni (bez uprawy)

• gorczyca biała

• wyka siewna

• groch polny

• facelia (oddziaływanie fitosanitarne na glebę)

• siew: VII-VIII

• na wiosnę nie stosujemy kultywatorów

• bardzo duża oszczędność energetyczna (brak upraw)

• pod ściółką jest mniej chwastów

• rośliny lepiej wschodzą (gleba jest bardziej pulchna)

• naturalna ściółka - żyto ozime (siew w początku IX), na wiosnę bardzo szybko rośnie

trójpolówka, płodozmian (4-polówka nortfoldzka), monokultury (USA, doprowadzają do zmęczenia gleby, spadek plonów po wyeliminowaniu chwastów przez stosowanie herbicydów)

• rodzaje oddziaływań roślin na siebie : stymulacja/inhibicja

• dodatnie:

• łubin - kukurydza

• pomidor - seler

• seler - fasola

• fasola - marchew, kalafior

• cebula - marchew

• marchew - por

• chaber bławatek, kąkol polny (ilości niewielkie) - pszenica

• ujemne:

• stare jabłonie - młode

• rzodkiew - sałata, szpinak

• gorczyca - chwasty

• rodzaje substancji czynnych

• koliny

• marazminy

• fitoncydy

• antybiotyki

---