Szczepy szpitalne - co zaliczamy
Co to jest zakażenie szpitalne?
Terminem tym określa się każde zakażenie nabyte w szpitalu, rozpoznane klinicznie i potwierdzone laboratoryjnie, które nie ujawniło się w chwili przyjęcia do szpitala, a dopiero w okresie hospitalizacji lub po jej zakończeniu (do miesiąca, jeśli pacjent był operowany, a po wszczepieniu ciała obcego, np. protezy - nawet do roku). Czynnikiem etiologicznym zakażeń ujawniających się po wypisaniu pacjenta ze szpitala są najczęściej drobnoustroje pochodzące ze środowiska szpitalnego, które skolonizowały pacjenta w okresie jego kuracji. Do zakażeń szpitalnych zaliczamy także te, które rozwijają się u personelu medycznego i pozostają w ścisłym związku z jego pracą.
Zakażenia szpitalne mogą mieć źródło egzogenne, czyli pochodzić od innego chorego lub ze środowiska, a także endogenne w przypadku zakażenia własną florą bakteryjną skóry czy też błon śluzowych. Wraz z przebywaniem chorego w szpitalu jego flora endogenna zastępowana jest florą szpitalną. Szczepy własne chorego są wrażliwe na antybiotyki, a zakażenia przez nie wywoływane są łatwiejsze do leczenia. Natomiast w szpitalu, gdzie często stosuje się antybiotykoterapię, wyselekcjonowane szczepy są oporne na wiele antybiotyków i leczenie takich zakażeń jest trudne. Wymaga bowiem stosowania antybiotyków o szerokim spektrum działania, które mogą wpływać niekorzystnie na organizm.
Zakażenia szpitalne występują zwykle u chorych o zmniejszonej odporności, głównie noworodków i niemowląt oraz u osób w wieku podeszłym, a także u osób wyniszczonych chorobami. Zakażenia szpitalne mogą być wywołane przez różne drobnoustroje: wirusy, bakterie, grzyby, pierwotniaki.
Źródła zakażeń szpitalnych
Za główne źródło zakażenia uważa się organizm ludzki lub zwierzęcy, w którym są obecne drobnoustroje chorobotwórcze, intensywnie namnażające się, rozsiewające do otaczającego środowiska i mogące zakażać wrażliwy ustrój.
Ponadto źródłem zakażenia mogą być:
- nosiciele (zdrowi i ozdrowieńcy)
- personel szpitalny
- sprzęt szpitalny nieodpowiednio sterylizowany i dezynfekowany (aparatura diagnostyczna, narzędzia chirurgiczne i zabiegowe, materiały opatrunkowe)
- przedmioty osobiste - bielizna, odzież, pościel, buty szpitalne, materace, koce, poduszki
- przedmioty szpitalne - łóżka, meble, klamki, sedesy, nocniki, kaczki, baseny, wanny, butelki, mydelniczki
- leki - krew, plazma, krople do oczu, środki dezynfekcyjne stosowane do odkażania ran
- żywność i woda.
Najczęstsze przyczyny zakażeń szpitalnych:
- brudne ręce personelu
- zanieczyszczona odzież personelu
- niejałowy sprzęt medyczny
- nieodkażony sprzęt niemedyczny oraz skażone otoczenie pacjenta
- złe warunki sanitarno-higieniczne szpitali
- brak systemu kontroli zakażeń w szpitalach.
Drogi szerzenia drobnoustrojów w środowisku szpitalnym
Najważniejszym wektorem transmisji (nośnikiem) zakażenia w szpitalu są ręce pracowników, przede wszystkim lekarzy i pielęgniarek. Brakuje nawyków mycia i odkażania rąk bezpośrednio po każdym kontakcie z pacjentem lub z potencjalnie zakażonym sprzętem, aparaturą, materiałami biologicznymi. Nie przestrzega się także podstawowych zasad higieny osobistej.
Innym źródłem zakażeń szpitalnych jest droga powietrzno-kropelkowa, którą szerzą się zakażenia dróg oddechowych, przede wszystkim wirusowe, ale także bakteryjne. W trakcie kasłania i kichania drobnoustroje przenoszą się wraz z powstającym w tym procesie aerozolem na błony śluzowe kontaktujących się ze sobą chorych oraz pracowników. Ponadto skażona woda do respiratorów, nawilżaczy czy inhalatorów może być przyczyną bezpośredniego podawania zarazków do układu oddechowego.
Zakażenia drogą wodno-pokarmową mogą być spowodowane użyciem skażonej wody do przygotowywania pokarmów. Infekcje te mają często charakter epidemii szpitalnej.
Czynniki etiologiczne zakażeń szpitalnych
Trudno jest wymienić wszystkie drobnoustroje, które mogą być przyczyną zakażeń szpitalnych. Są wśród nich bakterie, wirusy, grzyby i pierwotniaki.
Najczęstsze bakterie powodujące zakażenia szpitalne to: gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus), gronkowiec skórny (Staphylococcus epidermilis), paciorkowce, wśród których największe znaczenie mają enterokoki (Enterococcus). Rzadszą przyczyną są paciorkowce ropne gr. A (Streptococcus pyogenes), paciorkowce ß-hemolizujące (Streptococcus agalactia oraz Streptococcus pneumioniae), pałeczki Gram (-) z rodziny Enterobacteriacae (Escherichia coli - pałeczka okrężnicy, Salmonella, Shigella, Klebsiella pneumoniae, Enterobacter oraz rodzaju Pseudomonas i Acinetobacter).
Najpopularniejsze postacie zakażeń szpitalnych wywoływanych przez bakterie to: bakteriemia lub posocznica, bakteryjne zapalenia wsierdzia, zakażenia ran chirurgicznych i oparzeniowych, zapalenia kości i stawów, zakażenia skóry i tkanek miękkich, zapalenia otrzewnej, zapalenia płuc, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, układu moczowego, zatrucia pokarmowe, zapalenia żył, zakażenia okołoporodowe, zakażenia okołoporodowe noworodków oraz zakażenia oddechowe.
Zakażeniom grzybiczym sprzyja między innymi stosowanie antybiotyków o szerokim spektrum działania i żywienie parenteralne (dojelitowe). Grzyby chorobotwórcze odpowiedzialne za zakażenia skóry i paznokci (dermatofity) to Microsporum, Epidermophyton, Trichosporum. Drożdżaki Candida i Cryptococcus mogą zajmować narządy wewnętrzne oraz powodować np. zapalenie jamy ustnej, zapalenie stawów, zapalenie wsierdzia, zapalenie płuc czy opon mózgowo-rdzeniowych. Z kolei pleśnie mogą być przyczyną zapalenia płuc, skąd mogą zostać przeniesione do innych tkanek i narządów.
Osłabienie mechanizmów odpornościowych u pacjentów poddanych terapii immunosupresyjnej może sprzyjać aktywacji wirusów z rodziny Herpesviridae i występowaniu zakażeń wywoływanych przez wirus cytomegalii (CMV), Epsteina-Barr (EBV), a także przez wirusy powodujące zapalenie wątroby (hepatitis) typu C, B, D, oraz przez wirusa HIV. Za wirusowe zakażenia dróg oddechowych odpowiedzialny jest np. wirus paragrypy, a za zakażenia przewodu pokarmowego szczególnie u małych dzieci - rotawirusy.
Zapobieganie zakażeniom szpitalnym polega na stworzeniu w szpitalu takich barier i warunków pracy, które uniemożliwiałyby przenoszenie się drobnoustrojów z chorego na chorego, z personelu szpitalnego na chorego lub też ze sprzętu szpitalnego na chorego.
Paciorkowce chorobotwórcze- na jakiej drodze dochodzi do zakażenia
Na podstawie właściwości fizjologicznych wyróżnia się 4 gatunki chorobotwórcze dla ludzi: paciorkowiec ropotwórczy (S. pyogenes), zieleniący (S. viridans), kałowy (S. faecalis) i zapalenia płuc (S. pneumoniae).
Bakterie mają kształt kulisty lub owalny o przekroju od 0,8 do 1,2 μm. Układają się w długie lub krótkie łańcuchy. Rosną w temperaturze od 20 do 42 C, temperatura optymalna wynosi 37 C. Na agarze z krwią rosną pod postacią szarobiałych kolonii o średnicy 1 - 2 mm, dookoła których tworzy się pierścień zupełnego przejaśnienia podłoża, tzw. hemoliza beta (β). Na podłożach zwykłych rosną słabo, dopiero dodatek do podłoża krwi, surowicy lub glukozy wzmaga ich wzrost. Rozszczepiają z wytworzeniem kwasu lub gazu glukozę, laktozę, sacharozę, salicynę, trehalozę i niekiedy mannitol. Utleniają alkohol i kwasy tłuszczowe. Wytwarzają kilka różnych substancji toksycznych i enzymatycznych - streptolizynę O i S, streptokinazę, streptodornazę, hialuronidazę i toksynę erytrogenną. Giną w temperaturze 60 C w ciągu 30 minut. W stanie wysuszenia zachowują żywotność przez długi czas, w hodowlach sztucznych giną szybko w następstwie zakwaszenia podłoża. Paciorkowce ropne wywołują wiele różnych schorzeń: płonicę, zapalenie gardła (angina), zapalenie ucha środkowego (otitis media), zapalenie zatok (sinusitis), zapalenie opon mózgowo - rdzeniowych (meningitis), zapalenie oskrzeli (bronchitis), zapalenie płuc (pneumonia), zapalenie opłucnej (pleuritis), zakażenie ran, chorobę reumatyczną, zakażenie skóry - róża (erysipelas), liszajec paciorkowcowy, ropnie, zakażenia przyranne i bakteriemie. Przebycie płonicy zapewnia długotrwałą odporność, zachorowania ponowne zdarzają się rzadko.
Rośnie ona na agarze z krwią pod postacią małych, przezroczystych, błyszczących i wypukłych kolonii, dających hemolizę α (zielonkawa strefa wokół kolonii) lub hemolizę γ (brak hemolizy). W warunkach naturalnych występuje na błonach śluzowych górnych dróg oddechowych oraz w przewodzie pokarmowym człowieka i zwierząt. Niektóre szczepy mają właściwości chorobotwórcze - mogą być przyczyną powolnego zapalenia wsierdzia, zapalenia dróg moczowych lub gruczołu mlekowego.
Niektóre szczepy wykazują zdolność ruchu, na agarze z krwią mogą wytwarzać hemolizę α, β i γ. Rosną w temperaturze od 10 do 45 C Stanowią naturalną florę przewodu pokarmowego człowieka i zwierząt. Niekiedy mogą być przyczyną zatruć pokarmowych i schorzeń dróg moczowych.
Paciorkowce zapalenia płuc (pneumokoki) mają kształt lancetowatych ziarenek, występujących zawsze parami (dwoinki) i otoczonych w warunkach in vivo wspólną otoczką. Charakterystyczny dla tych drobnoustrojów jest układ dwóch ziarenek zwróconych do siebie szerszymi podstawami. Na agarze z krwią rosną zwykle pod postacią małych płaskich z zagłębieniami w środku, przezroczystych kolonii o przekroju 1 - 2 mm, dających hemolizę α. Niekiedy kolonie mają wygląd śluzowaty. Rosną w temperaturze od 25 do 41 C, optymalna 37,5 C (szczególnie obficie przy obecności 10 % CO2) Dobrze rosną na agarze półpłynnym. Rozszczepiają węglowodany z wytworzeniem kwasu bez gazu. Fermentują inulinę, nie fermentują arabinozy, rafinozy i dulcytolu. Szczepy pozbawione otoczki nie są chorobotwórcze. W odróżnieniu od paciorkowca zieleniejącego pneumokoki są zwykle chorobotwórcze dla myszy. Paciorkowce zapalenia płuc są naturalnymi mieszkańcami błon śluzowych, górnych dróg oddechowych, spojówek, pochwy. Wywołuje: zapalenie płuc, ropnie, ropnie płuc, zapalenie ucha środkowego, zapalenie wyrostka sutkowego, zapalenie opon, zapalenie zatok, zakażenie krwi, zapalenie spojówek, owrzodzenie rogówki.
Wywołuje przeważnie hemolizę β. Występuje w składzie mikroflory człowieka w gardle, pochwie i kale. Wywołuje m.in. zapalenie wymion u krów, u ludzi wywołuje posocznice połogowe, endocarditis, pneumonitis, zakażenia miejscowe ropne.
Paciorkowce są w składzie flory gardła, pochwy, skóry. Mogą wywoływać zakażenia ran, zapalenie tkanki łączne, zapalenie wsierdzia i posocznice połogowe. Nie rosną w temperaturze 10 i 45 C, hydrolizują hipuran, fermentują glicerol, trehalozę, sorbitol.
Wywołuje hemolizę β, wchodzi w skład mikroflory jamy ustnej, zębów, gardła. Mogą wywoływać zapalenie zatok, próchnicę zębów, zapalenie płuc, ropnie mózgu, zapalenie opon mózgowo - rdzeniowych. Tworzy kwas z glukozy, maltozy, salicyny, sacharozy, ale nie z inuliny, ksylozy, arabinozy i mannitolu.
Wywołuje hemolizę α, występuje w jamie ustnej i w gardle. Wywołuje próchnicę zębów, endocarditis, ropnie mózgu i posocznice.
