Ćwiczenia nr 7-8

Prawo wyborcze

1. Definicja prawa wyborczego

• w znaczeniu podmiotowym - prawo wybierania do organów

• w znaczeniu przedmiotowym - system norm prawnych określających sposób zorganizowania i przebieg postępowania wyborczego (w tym mieszczą się zasady prawa wyborczego).

System wyborczy - normy prawa wyborczego i związana z nią praktyka

Akty prawne:

Ustawa z dnia 12 kwietnia 2001 r. - Ordynacja wyborcza do Sejmu RP i Senatu RP

Ustawa z dnia 23 stycznia 2004 r. - Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego

2. Zasady prawa wyborczego

• wolne wybory - obecnie nie regulowane, gdyż gwarancje wolnych wyborów są zawarte w tzw. klasycznych przymiotnikach wyborczych.

1. Z a s a d a p o w s z e c h n o ś c i

Określa krąg obywateli, którzy mają prawo uczestniczenia w wyborach i gwarantuje im możliwość tego udziału.

W zasadzie tej mieści się:

• czynne prawo wyborcze (art. 62 ust. 1 Konstytucji)

• bierne prawo wyborcze

*Sejm - 21 lat

*Senat - 30 lat

*Prezydent - 35 lat

*deputowany Parlamentu Europejskiego - 21 lat + domicyl 5 lat w Polsce

Ograniczeniem tej zasady jest wprowadzanie cenzusów wyborczych. Są dopuszczalne, ale muszą być wyraźnie wskazane w Konstytucji. (korzystanie z pełni praw publicznych, pełna zdolność do czynności prawnych).

Kategoria niewybieralności - niektóre zawody powodują, że nie można ich przedstawicieli wybierać (por. art. 103 Konstytucji!)

Gwarancje zasady powszechności:

• sporządzanie rejestrów i spisów wyborców

rejestr jest prowadzony przez każdą gminę - jest to urzędowy dokument zawierający dane obywateli, którym przysługują prawa wyborcze, zamieszkałym na terenie gminy

spis wyborców - urzędowy dokument sporządzony przez gminę na podstawie rejestru na potrzeby wyborów albo referendum

• protesty wyborcze

• określenie zasad tworzenia obwodów głosowania - głosowanie przeprowadza się w stałych obwodach głosowania

• wyznaczenie wyborów na dzień wolny od pracy

• zmiana miejsca pobytu nie pozbawia możliwości głosowania

2. Z a s a d a b e z p o ś r e d n i o ś c i

• osobiste uczestnictwo obywateli w wykonywaniu przysługujących im praw

• sprawienie, że głosuje się na konkretnego kandydata (co jest utrudniony w proporcjonalnym systemie wyborczym)

Instytucja listy państwowej - dygresja historyczna

3. Z a s a d a r ó w n o ś c i

w aspekcie formalnym - każdy wyborcza ma taką samą liczbę głosów, musi podpisem poświadczyć odbiór karty do głosowania

w aspekcie materialnym - waga, znaczenie każdego głosu musi być takie samo. Oznacza to, że wyborca jest ujęty tylko w jednym spisie wyborów

W wyborach do Sejmu i Senatu odpowiedni podział okręgów, aby ustalić zbliżoną proporcję między liczba mandatów a liczbą mieszkańców

Jednolita norma przedstawicielstwa - liczba mieszkańców kraju podzielona przez liczbę posłów wybieranych w okręgach wyborczych

Jednolita wojewódzka norma przedstawicielstwa - liczba mieszkańców województwa jest dzielona przez liczbę senatorów wybieranych w danym województwie

Ograniczenie - klauzule zaporowe

4. Z a s a d a p r o p o r c j o n a l n o ś c i

określa sposób przeliczania liczby oddanych głosów na liczbę uzyskanych mandatów - stosowana jedynie przy okręgach wielomandatowych

system Victora d'Hondta

• liczba głosów uzyskanych przez poszczególne listy kandydatów jest dzielona przez kolejne liczby naturalne. Uzyskane ilorazy w liczbie odpowiadającej liczbie mandatów do obsadzenia są szeregowane wg kolejności. Każdej liście przyznaje się tyle mandatów, ile przypada na nią kolejno największych ilorazów

1. Sainte-League

T. Hare-Horsta Nimayera

Progi wyborcze - 5 % ważnie oddanych głosów na okręgowe listy kandydatów

8% - ważnie oddanych głosów w skali kraju na okręgowe listy kandydatów w przypadku koalicyjnych komitetów wyborczych

*wybory większościowe

• zwykła większość - kandydat, który otrzymał kolejno najwięcej oddanych ważnie głosów konieczne uzyskanie największej liczby głosów spośród wszystkich kandydatów

• większość bezwzględna - konieczne jest uzyskanie więcej niż połowy wszystkich ważnie oddanych głosów, gdy żaden z kandydatów tego nie osiągnie, przeprowadza się drugą turę głosowania w II turze decyduje zwykła większość, gdyż biorą w niej udział jedynie dwaj kandydaci, którzy w I turze uzyskali największą liczbę głosów

5. Z a s a d a t a j n o ś c i

odnosi się do czynności głosowania - do treści decyzji. Jedynie sam głosujący zna treść swojej decyzji wyborczej. Gwarantować tę zasadą mają odpowiednie kabiny do głosowania, zabezpieczenia kart do głosowania, zakaz otwierania urny przed zakończeniem głosowania, zakaz przerywania głosowania

3. Organizacja i przebieg wyborów

1. Zarządzenie wyborów

1. Sejm i Senat - art. 98 ust. 2 Konstytucji

Zarządza Prezydent RP

w razie upływu kadencji Sejmu - nie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu, na dzień wyborów - dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu

w razie skrócenia kadencji Sejmu przez głowę państwa

w ciągu 45 dni od dnia zarządzenia skrócenia kadencji Sejmu

I posiedzenie nie później niż 15 dni po dniu przeprowadzenia wyborów

Forma zarządzenie wyborów - postanowienie, które jest publikowane w Dzienniku Ustaw

2. Prezydent RP

Zarządza Marszałek Sejmu, między 100 a 75 dniem przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta

*w przypadku opróżnienia urzędu w ciągu 14 dni zarządza, muszą się odbyć w ciągu 60 dni od zarządzenia wyborów

zarządzenie Marszałka Sejmu jest publikowane w Dzienniku Ustaw

3. Parlament Europejski

Zarządza Prezydent RP, w trybie art. 8 ust. 2 ordynacji wyborczej do Parlamentu Europejskiego , nie później niż na 90 dni przed dniem wyborów (okres wyborczy jest ustalony w przepisach prawa Unii Europejskiej)

1. Zasady tworzenia okręgów wyborczych i obwodów głosowania

W wyborach do Sejmu i Senatu są tworzone okręgi wielomandatowe.

Sejm - okręg obejmuje obszar województwa lub jego część granice okręgów nie mogą naruszać wchodzących w jego skład powiatów i miast na prawie powiatu

(od 7-19 mandatów) obecnie jest 41 okręgów - art. 137 ordynacji wyborczej

Senat - obszar województwa lub jego część

(od 2-4 mandatów) obecnie 40 okręgów

PE - okręgi wielomandatowe, 13 obejmują one obszar jednego województwa, dwóch województw albo części województwa

Prezydent - 1 okręg wyborczy - całe państwo

Obwody głosowania

Są tworzone w celu przeprowadzenia w nich czynności głosowania w wyborach do Sejmu, Senatu i PE są stałe. Są tworzone na obszarze gminy. Podział przeprowadzany jest przez rade gminy na wniosek wójta, burmistrza, prezydenta miasta (by obwód obejmował od 500 do 3000 mieszkańców).

Obwody tworzy się też w szpitalach, zakładach pomocy społecznej, zakładach karnych, aresztach śledczych.

W wyborach prezydenckich - obwody od 1000 do 3000 mieszkańców.

2. Zadania komisji wyborczych

Są to organy państwowe, powołane w celu przeprowadzenia wyborów

Państwowa Komisja Wyborcza - stały, najwyższy organ wyborczy właściwy w sprawach przeprowadzenia wyborów

Skład:

9 sędziów - 3 sędziów TK wskazanych przez prezesa TK, 3 sędziów SN wskazanych przez I Prezesa SN, 3 sędziów NSA wskazanych przez Prezesa NSA.

Powołuje ich Prezydent.

Kompetencje:

• organ nadzorczy wobec przestrzegania prawa wyborczego

• ustala i ogłasza wyniki danych wyborów

Okręgowe komisje wyborcze

• nie są organami stałymi, tworzy się je ad hoc do przeprowadzenia wyborów albo referendum

• powołanie przez PKW najpóźniej w 48 dniu przed dniem wyborów, składają się z sędziów (7-11)

• przewodniczącym komisji okręgowej jest WOJEWÓDZKI KOMISARZ WYBORCZY

• zadaniem jest rejestrowanie okręgowych list wyborczych kandydatów na posłów i senatorów

• zadaniem jest ustalanie i ogłaszanie wyników głosowania i wyborów w okręgu

Obwodowe komisje wyborcze

• nie są organami stałymi, tworzy się je ad hoc do przeprowadzenia wyborów albo referendum

• składają się z osób zgłoszonych przez pełnomocników komitetów wyborczych, wskazanych przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta spośród pracowników samorządowych

• zadaniem jest przeprowadzenie głosowania w obwodzie

• zadaniem jest czuwanie nad przestrzeganiem prawa wyborczego w miejscu i czasie głosowania

• zadaniem jest ustalenie wyników głosowania w obwodzie

Wybory do PE (PKW, Komisje okręgowe, Komisje obwodowe, Komisje rejonowe)

Referendum ogólnokrajowe (PKW, Komisarze wyborczy, Obwodowe komisje ds. referendum)

1. Zgłaszanie kandydatów

1. Posłowie i senatorowie

Partie polityczne i wyborcy zgłaszają. Muszą w tym celu powołać komitet wyborczy instytucja która w imieniu partii lub wyborców wykonuje poszczególne czynności wyborcze, zgłasza kandydatów i prowadzi kampanię

w przypadku partii politycznych - organ partii upoważniony do jej reprezentacji na zewnątrz

w przypadku obywateli 15 osób z prawem wybierania, po zebraniu 1000 podpisów obywateli mających prawo wybierania, popierających utworzenie komitetu, zawiadamiają PKW.

Mogą wykonywać czynności po wydaniu przez PKW postanowienia o przyjęciu zawiadomienia o utworzeniu komitetu

1. W wyborach do Sejmu może zgłosić w każdym okręgu wyborczym jedną listę okręgową kandydatów na posłów, z poparciem co najmniej 5000 wyborców, stale zamieszkałych w danym okręgu wyborczym. Gdy zarejestruje listy okręgowe w co najmniej połowie okręgów, może zgłaszać dalsze listy bez poparcia podpisami wyborców.

Listy są zgłaszane do komisji okręgowej (liczba na liście nie mniejsza niż liczba posłów wybieranych w danym okręgu i nie większa niż dwukrotność tej liczby)

Okręgowa komisja wyborcza wydaje postanowienie o rejestracji listy (na odmowę wydania postanowienia przysługuje odwołanie do PKW) gdy braki w podpisach odwołanie do właściwego terytorialnie sądu okręgowego

2. W wyborach do Senatu podobnie:

• zgłoszenie kandydata na senatora poparte 3000 podpisami, stale zamieszkałych w okręgu wyborczym

• można zgłosić najwyżej tyle kandydatów na senatorów ilu jest wybieranych w danym okręgu wyborczym

• komitety wyborcze mogą rejestrować listy wyborcze tylko w swoim okręgu (ze względu na charakter tych wyborów)

3. Wybory do PE

• liczba kandydatów zgłaszanych w okręgu 5-10

• okręgowa lista wyborcza poparta podpisami co najmniej 10 000 wyborców stale zamieszkałych w okręgu wyborczym

• komitet okręgowy, który zarejestrował listy okręgowe w co najmniej połowie okręgów wyborczych może zgłaszać dalsze listy bez potrzeby poparcia zgłoszenia podpisami.

4. Wybory prezydenckie

• kandydata wysuwają wyborcy

• poparcie 1000 podpisów dla kandydata, by stworzyć komitet wyborczy

• poparcie 100 000 popierających kandydata warunek rejestracji kandydata przez PKW

1. Zasady prowadzenia kampanii wyborczych

Kampania - okres od ogłoszenia postanowienia Prezydenta o zarządzeniu wyborów do dnia poprzedzającego ten wybór

U p r a w n i e n i a:

• materiały wyborcze zawierające oznaczenie komitetu wyborczego, z którego pochodzą podlegają ochronie

• kandydat na posła/senatora lub jego pełnomocnik może wystąpić do sądu okręgowego o:

wydanie zakazu rozpowszechniania informacji nieprawdziwych

przepadek materiałów wyborczych zawierających takie informacje

nakazanie sprostowania informacji nieprawdziwych

nakazanie opublikowania odpowiedzi na stwierdzenia naruszające dobra osobiste

nakazanie przeproszenia osoby, której dobra osobiste zostały naruszone

Sąd rozpoznaje taki wniosek w ciągu 24 godzin (postępowanie nieprocesowe, w składzie 1 sędziego)

• dostęp do komitetów wyborczych, do programów radiowych i telewizyjnych w stacjach publicznych

Z a k a z y:

• prowadzenie kampanii wyborczej na terenie zakładów pracy lub instytucji publicznych w sposób i w formach zakłócających ich normalne funkcjonowanie

• prowadzenie kampanii wyborczej na terenie jednostek wojskowych i policyjnych

• jakakolwiek agitacja na terenie szkół podstawowych i gimnazjalnych

• organizowanie w ramach kampanii gier losowych i konkursów

• podawanie i dostarczanie napojów alkoholowych

F i n a n s o w a n i e powinno być transparentne

• wydatki na kampanie pochodza z własnych źródeł komitetów w Funduszu Wyborczego Partii wskazane w ustawie o partiach politycznych!!!

• Ordynacje ustalają limity wydatków na kampanie (limit okręgowy i ponadokręgowy)

Od chwili zakończenia kampani do zakończenia głosowania - zakaz jakiejkolwiek agitacji, podawania wyników sondaży etc.

1. Zasady głosowania

• w lokalach obwodowych komisji wyborczych

• w godzinach 6.00-20.00

• osobiście, za pomocą specjalnych kart do głosowania

4. Ustalanie wyników głosowania, ważność wyborów

6. Ustalanie wyników

• obliczane w obwodowych komisjach sporządzony protokół tam - liczba uprawnionych do głosowania, liczba wyborców, którym oddano karty do głosowania, liczba wyjętych z urny, z podziałem na wazne i nieważne

• okręgowa komisja - ustala wyniki w okręgu na podstawie przesłanych protokołów

• PKW - ustala zbiorcze wyniki

• po tym fakcie okręgowe komisje wyborcze przystępują do proporcjonalnego podziału mandatów między wystawione listy, stosując metodę d'Hondta.

*przy wyborach do PE - to samo, tylko rozdziału mandatów dokonuje PKW

*Senat - okręgowe komisje po otrzymaniu protokołów od razu ustalają wyniki głosowania i wyniki wyborów

*Prezydent - wyniki ustala PKW po otrzymaniu protokołów od wojwwódzkich komisji wyborczych

1. Ważność wyborów

1. protesty wyborcze

mogą być składane przez każdego wyborcę, przewodniczącego właściwej komisji, pełnomocnika komitety wyborczego. Jego przedmiotem jest podważenie ważności wyborów:

• w ogóle

• ważności wyborów w okręgu

• ważności wyboru konkretnego posła lub senatora

Przesłanką jest zarzut dopuszczenia się przestępstwa przeciwko wyborom lub naruszenia przepisów o głosowaniu, ustalaniu wyników głosowania albo wyborów.

Porstes do SN w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia wyborów przez PKW w Dz.U. SN rozpoznaje to w składzie 3 sędziów w postępowaniu nieprocecowym. Wydaje w formie postanowienia opinię w sprawie proststu.

SN w składzie Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych, na podstawie sprawozdania PKW oraz opinii w sprawach protestów wyborczych rozstrzyga o ważności wyborów oraz o ważności wyboru posła. Senatora.

Ważność wyborów stwierdza w formie UCHWAŁY nie później niż 90 dni po dniu wyborów, na posiedzeniu z udziałem Prokuratora Generalnego i przewodniczącego PKW.

Gdy stwierdzi nieważność - stwierdza wygaśnięcie mandató oraz postanawia o przeprowadzeniu nowych wyborów albo o podjęciu niektórych czynności wyborczych. Uchwały w Dz. U.

W przypadku wyborów Prezydenta - prostest może być wniesiony w terminie trzech dni od podania wyników przez PKW. SN ma 30 dni na wydanie uchwały w sprawie ważności wyborów.

UWAGA:

Proszę zajrzeć do ustaw regulujących kwestie wyborów i szczegółowo zapoznać się z omawianymi powyżej regulacjami. Przedmiotem testu mogą być przepisy Konstytucji i ustawy wyborczych, które nie są powołane w tym konspekcie, ale nawiązujące do zagadnień tutaj wskazanych

---