Potrzeba - subiektywne odczuwanie braku, niezaspokojenia lub pożądania określonych warunków, lub rzeczy, które człowiek uważa za niezbędne do utrzymania go przy życiu, umożliwienia mu rozwoju itp.
Cechy potrzeb:
Indywidualizm i subiektywizm ich odczuwania
Obiektywny charakter pojawiania się
Ich liczba jest nieograniczona
Najczęściej są konkurencyjne względem siebie, w niektórych przypadkach mogą być substytucyjne (w zamian się zastępują) lub komplementarne (jedna potrzeba pociąga za sobą następną, nie ma natomiast siły konkurowania pomiędzy potrzebami)
Zwykle są odnawialne (da się je zaspokoić tylko na pewien czas)
Piramida potrzeb według A. Maslowa:
Ekonomia bada te sposoby zaspokajania potrzeb, które dokonują się za pośrednictwem środków wytwarzanych przez człowieka.
Dobra i ich rodzaje:
Dobra - to środki służące bezpośrednio, lub pośrednio zaspokajaniu ludzkich potrzeb. - Szeroka delicja dóbr
Podział dóbr:
Rzeczy - dobra materialne
Usługi - dobra niematerialne
Stany - warunki mogące zaspokajać potrzeby, np. czas wolny, cisza, czyste powietrze
Klasyfikacja dóbr:
Ze względu na udział w procesie zaspokajania potrzeb (przeznaczenie):
Dobra konsumpcyjne
Dobra produkcyjne - służą pośrednio zaspokajaniu potrzeb
Ze względu na pochodzenie (czy są wytwarzane, czy nie):
Dobra ekonomiczne (gospodarcze) - wytwarzane przy użyciu pracy ludzkiej i innych dóbr ekonomicznych, oraz dóbr pierwotnych, cechuje je rzadkość
Dobra pierwotne - dostarczane są bezpośrednio przez przyrodę (większość z nich ma charakter rzadki, tylko niektóre są wolne)
Ze względu na dostępność:
Rzadkie - ograniczona ilość w stosunku do potrzeb
Wolne - niektóre dobra dostarczane bezpośrednio przez przyrodę w nieograniczonej ilości, dostępne bez ponoszenia kosztów, występują w postaci nadającej się bezpośrednio do zaspokajania potrzeb (np. grawitacja, powietrze zdatne do oddychania)
Proces gospodarowania i jego etapy:
Cele środki wyniki ekonomiczne
Fazy procesu gospodarowania:
Produkcja - świadoma i celowa działalność ludzka, polegająca na przystosowaniu dóbr dostarczanych przez naturę i wykorzystywaniu sił przyrody do wytworzenia dóbr ekonomicznych, mających zdolność zaspokojenia potrzeb, obejmuje również przemieszczanie przedmiotów w przestrzeni i w czasie oraz świadczenie usług (dotyczy działalności gospodarczej).
Podział - rozdysponowanie rzadkich dóbr pomiędzy producentów i konsumentów.
(Wymiana)
Konsumpcja - bezpośrednie zaspokajanie potrzeb za pomocą dóbr.
Gospodarowanie - alokacja zasobów pozostających do dyspozycji, pomiędzy różne zastosowania.
Zasoby - to środki, które mogą być (potencjalnie) wykorzystane do wytwarzania innych dóbr. Dzielimy je na:
Naturalne - pochodzące z przyrody
Ludzkie - praca człowieka
Kapitałowe - przetworzone dobra, np. maszyny
Zasoby użyte w produkcji stają się czynnikami produkcji.
Nakład - to ilość czynników produkcji zastosowanych do produkcji w danym czasie.
Czynniki produkcji:
W ujęciu klasycznym (A. Smith):
Ziemia - dobra pierwotne, dobra dostarczane przez naturę (np.: grunty, surowce, wody, lasy)
Praca - każdy sposób produktywnego wykorzystania fizycznej lub umysłowej energii człowieka
Kapitał - nakład w procesie produkcji (ekonomiczne dobra produkcyjne, czyli te, które zostały wytworzone przez człowieka i wykorzystane przy produkcji, np. maszyny)
Współcześnie dodawane:
Technologia - wiedza o tym jak czynniki produkcji mogą być łączone w produktywny sposób.
Organizacja - sposób koordynacji ludzkich działań w procesie produkcji (pojęcie to wprowadziła Marshal)
Przedsiębiorczość - zespolenie talentu i twórczego działania (wprowadził je Shumpeter)
Informacja - dane zaprezentowane w sposób mający znaczenie dla przedsiębiorstwa (decyzji podejmowanej w przedsiębiorstwie, informacja, przetworzone dane, przetworzona wiedza)
Żaden z powyższych czynników nie daje dochodu, nie mają takiej rangi jak czynniki Smitha, ale każdy z nich przyczynia się do osiągania zysku.
Czynniki dzielą się na:
Osobowe - praca człowieka i przedsiębiorczość
Rzeczowe - pozostałe
Model krzywej możliwości produkcji:
Granica możliwości produkcyjnych - to model, który pokazuje możliwości wyborów gospodarczych i prawidłowości z nimi związane.
Sposoby dokonywania wyborów gospodarczych:
Zwyczaj - polega na tradycyjnym ustalaniu celów, osiągane za pomocą zwyczajowo określonych środków jednak bez ich rozumowej analizy, wpływ mają min:
Obyczaje
Normy
Presja (społeczna, otoczenia)
Religia
Zbiorowe doświadczenie
Instynkt - (działalność intuicyjna) to działania gospodarcze wynikające z kodu genetycznego człowieka.
Nakaz - oparty jest na podziale społeczeństwa na dwie grupy (podejmującą i wykonującą decyzje) zazwyczaj pod groźbą przemocy (sankcji), decyzje o produkcji i podziale podejmuje władza (może być bliższy totalitaryzmowi, lub demokracji), (np. gospodarki wojenne)
Rynek - wybory dokonywane w oparciu o informacje płynące z rynku zakładają określone typy zachowań podmiotów gospodarczych.
Są wolne w sensie ekonomiczny (swoboda decyzji)
Cel - osiąganie indywidualnych korzyści
Ponoszenie odpowiedzialności gospodarczej
Dokonują racjonalnych wyborów
Racjonalność i jej rodzaje. Zasada racjonalnego gospodarowania. Rachunek ekonomiczny:
Racjonalność - metoda polegająca na wykorzystaniu zasad poprawnego myślenia i skutecznego działania dla osiągnięcia preferowanego celu (ciągłe porównywanie nakładów i wyników - kalkulacja ekonomiczna)
Zasada racjonalnego gospodarowania - występuje w dwóch wariantach:
Największego efektu - dobór metody działania pozwalający przy danym nakładzie środków w maksymalnym stopniu osiągnąć cel.
Minimalnego nakładu - dobór metody działania pozwalający osiągnąć złożony cel minimalnym nakładem środków.
Nie można maksymalizować zysku, przy jednoczesnym minimalizowaniu środków!!!
Racjonalność może mieć charakter:
Rzeczywisty (rzeczowy) - prawdziwa, jest wzorcem, modelem, (ale nie chodzi o odniesienie się do realiów) działanie absolutnie skuteczne prowadzące do osiągnięcia maksymalnej korzyści w warunkach kompletnej informacji.
Ograniczony - sposób działania w warunkach uświadomionych ograniczeń (np. niepełnej informacji, ograniczenia w możliwości jej przetwarzania), dobra intencja i świadomość ograniczeń.
Proceduralny - zastosowanie procedur racjonalności przy danym poziomie wiedzy, niezależnie od tego, jaka jest jej zgodność z obiektywną rzeczywistością (metodologiczna), w praktyce występuje najczęściej.
Rachunek ekonomiczny - służy do podejmowania optymalnych decyzji gospodarczych, jest to zespół rachunków niezbędnych do dokonywania wyboru optymalnego z punktu widzenia przyjętego kryterium celu. Wybór rozwiązania następuje spośród różnych wariantów możliwych do zastosowania. (np. dobór technologii, przy powstawaniu przedsiębiorstwa na podstawie porównywania wyników).
Cele rachunku ekonomicznego:
Względność - wybór można traktować jako optymalny z punktu widzenia kryterium celu.
Wariantowość - wybór dokonywany jest spośród wszystkich wariantów możliwych do realizacji.
Dualność - wybierany jest jeden z wariantów racjonalnego gospodarowania.
Kompleksowość - konieczne jest uwzględnienie wszystkich aspektów mających związek z realizacją celu (wymaga dobrego, gruntownego przygotowania materiałów)
Gospodarka jako system:
Gospodarowanie realizowane jest w konkretnych warunkach systemowych
Główne wyznaczniki systemu gospodarczego:
Dominująca forma własności czynników produkcji
Wiodący mechanizm podejmowania decyzji gospodarczych (alokacji zasobów)
Własność - zbiór efektywnie wykorzystywanych uprawnień, czyli praw własności, jakimi podmiot własności (właściciel) dysponuje w odniesieniu do określonego obiektu (przedmiotu) własności.
Uprawnienia dotyczą:
Faktycznego korzystania z obiektu (np. czerpanie dochodów)
Udziału (bezpośredniego, lub pośredniego) w podejmowaniu decyzji dotyczących wykorzystania obiektu (np. zarządzanie nim, sprzedaż)
Klasyfikacje własności:
Według sektorów własności:
Sektor prywatny
Sektor publiczny
Według podmiotów własności:
Własność prywatna (w tym spółdzielcza)
Własność państwowa
Własność komunalna (własność państwowa i komunalna bywa też określana jako własność publiczna, ale nie w prawie w kodeksach)
Własność prywatna - zbiór uprawnień własnościowych do określonych obiektów, przynależnych konkretnym osobom, lub grupom, które są ekskluzywne (wyłączone) i transponowalne (przekazywalne).
Dobro prywatne - dobro, które jest własnością prywatną, właściciel korzysta z niego dla własnych celów.
Dobro publiczne - to takie dobro, z użytkowania, którego nikogo nie można wykluczyć (np. obrona kraju - wojsko, bezpieczeństwo publiczne)
System gospodarczy (gospodarka) - układ instytucji i relacji pomiędzy nimi, który kształtuje prawa i regulacje rządzące działalnością gospodarczą, determinuje prawa własności czynników produkcji, udziela uprawnień do podejmowania decyzji w zakresie produkcji i konsumpcji, determinuje bodźce motywujące różne podmioty gospodarcze.
Typy systemów gospodarczych w zależności od dominującego mechanizmu dokonywania wyborów (koordynacji procesów gospodarczych):
Gospodarka rynkowa
Gospodarka nakazowa (centralnie planowana)
Gospodarki mieszane (współczesne systemy gospodarcze to zazwyczaj gospodarki rynkowe z pewnym zakresem interwencji państwa)
Samorealizacji
Uznania
Kontaktów społecznych
Bezpieczeństwa
Podstawowe (biologiczne)