1933 - opracowanie na pokojowej konferencji zapisu o obronie państw i ich państwowości.

Państwo określa konkretne prawa i obowiązki jednostki.

Państwo to podmiot prawa międzynarodowego.

Elementy państwa [państwowości] :

• ludność

• terytorium

• rząd (władza)

• zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami

Podmiotowość państwowości międzynarodowej obejmuje :

• zawieranie umów międzynarodowych

• utrzymywanie stosunków z państwami trzecimi (konsularna dyplomacja)

• uczestnictwo w organizacjach międzynarodowych

• pokojowe współistnienie w działaniach pokojowych

Temat: Składniki konstytucyjne państwa. Predyspozycje państwa. Geneza państwa.

Składniki państwa :

• ludność

• terytorium

• przestrzeń publiczna (tu: władza)

Ludność to osoby fizyczne zamieszkujące na terenie państwa, a zatem podlegają jego jurysdykcji (obywatele, uchodźcy).

Osoby nie przyznające się do żadnej państwowości (anatryci).

Sprawy państwowości ludności danego państwa regulują organizacje publiczne.

W polityce państw demokracji europejskiej funkcje danej państwowości określają parlamenty.

Z reguły prawo państwowe dotyczące ludności jest tworzone za pomocą ustawodawstwa oraz ratyfikowanych konwencji międzynarodowych.

Obywatelstwo to trwały węzeł prawny który łączy osobę fizyczną z określonym państwem.

Nabycie obywatelstwa gwarantuje nabycie określonych praw ale i obowiązków.

Istnieją trzy sposoby nabywania obywatelstwa [ dwa głównie spotykane i jeden rzadko]

1. w skutek urodzenia (nabycie pierwotne)

2. w skutek naturalizacji

3. repatriacje (dotyczy nadawania obywatelstwa masowego, rzadko spotykane)

Nadawanie obywatelstwa można podzielić na dwa rodzaje :

• koncepcja europejska - poprzez urodzenie [prawo krwi dziedziczone po obojgu rodziców]

• koncepcja amerykańska - prawo ziemi [z więzią urodzenia dziecka]

Naród to jedna zwarta grupa społeczna.

Żadne państwo nie ma obowiązku wpuszczania cudzoziemców na teren swojego kraju.

Z reguły te zależności określane są przez dane państwo lub zapisane w zratyfikowanych przez dane państwo umowach międzynarodowych.

Na świecie mamy 194 państwa, ze względu na liczbę ludności dzielimy je na :

• małe - do 1 miliona ludności - 52 państwa

• średnie - od 1 miliona do 100 milionów - 132 państwa (Polska)

• od 100 milionów - 10 państw

Największy wzrost ludnościowy następował latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych.

Terytorium

Terytorium to obszar geograficzny i państwowy wraz z pasmem przygranicznym, wodami przybrzeżnymi, obszarem w głębi ziemi, strefą powietrzną, statkami wodnymi i powietrznymi pod narodową banderą oraz wszystkie placówki dyplomatyczne poza granicami kraju.

Terytorium państwowe jest określone granicami (część państwowości: administracja, konsulat).

Terytorium państwa zawsze jest podkreśleniem suwerennej władzy państwowej.

Termin terytorium pojawił się w okresie rzymskim i dotyczył miejsca gdzie zamieszkują obywatele (ląd).

W kwestii własności prywatnej w Rzymie nie rozgraniczano własności prywatnej od państwowej.

Granice państwa są trójwymiarowe:

• granica lądowa, granica morska i granica powietrzna

• granica lądowa to zależność między dwoma państwami

• granica morska to 12 mil od linii podstawowej

• granica państwowa jest tak wysoko jak dany obiekt latający w danym państwie może osiągnąć

1975 - dekret KBWE (Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie), dotyczący przestrzegania integralności terytorialnej i mobilności granic państwowych.

Podział państw :

• wielkie [> 1mln km²] (29 państw - 15%) [Rosja] [Chiny]

• średnie [ od 100 tys. do mln km²] (76 państw - 39%) [Hiszpania] [Polska] [Szwecja] [Ukraina]

• małe [do 100 tys. km²] (89 państw - 46%) [Andora] [Malta] [Monako] [Watykan] [Grenada] [San Marino]

Władza publiczna - zdolność do narzucania i egzekwowania decyzji (element wpływu na ludzi aby zachowywali się w sposób oczekiwany - posługa i podporządkowanie sobie obywateli). Władza ta pod względem struktury składa się ze zgody rządzonych - tzw. średni przymus.

W okresie rzymskim władzę można było podzielić na :

• władzę nad mieniem (własnością) każdego dominum

• władzę nad ludźmi (jedna osoba rządząca) imperio

W dobie nowożytnej władza w sensie publicznym to władza, która ma postać władzy powszechnej, a jej podmiotem władzy jest lud.

Przełom XV i XVI wieku - spór o suwerenność (do XIV wieku jedynym suwerenem był monarcha).

W wieku XV Machiavelli i Bodin twierdzili, że najlepsza jest władza złożona w rękach jednego suwerena (monarchy).

W XVI wieku Besedow, Suaréz i Hugo Grocjusz stwierdzili że zwierzchnikiem państwa i władzy nie może być jedna osoba.

W dobie oświecenia Monteskiusz, Rousseau uważali że władca jako przedstawiciel ma władzę (jako ten na którego ona przechodzi), ale jedynym zwierzchnikiem władzy jest naród.

Monteskiusz wyróżnił 3 formy państwa :

• despotia, w której zasadą rządzenia jest strach,

• monarchia, w której rządy odwołują się do honoru,

• republika, która może mieć ustrój demokratyczny (oparta jest wtedy na cnocie) albo arystokratyczny (oparta wtedy na umiarkowaniu warstw rządzących).

Monteskiusz spopularyzował trójpodział władzy i swoją teorię wyłożył w dziele „O duchu praw” (De l'esprit des lois, 1748). Polegała ona na oddzieleniu władzy ustawodawczej (parlament), wykonawczej (król, rząd lub prezydent) i sądowej (sądy) oraz stała się podstawą rozwoju współczesnego ustroju parlamentarnego.

[ Monteskiusz uważał, że o jakości państwa stanowi gwarantowanie przez niego wolności obywateli. Uważał że należy oddzielić władzę zajmującą się ustanawianiem praw od władzy wprowadzającej w życie jej postanowienia; sądy zaś powinny być całkowicie niezależne od władz państwowych. Dzięki temu sędziowie, nie obawiając się nacisków ze strony władzy, mogliby wydawać sprawiedliwe wyroki. Do sądu mógłby wówczas odwołać się obywatel, który czułby się pokrzywdzony decyzją któregoś z urzędów. Monteskiusz postulował również powołanie dwuizbowego parlamentu jako władzy ustawodawczej, z prawem weta dla rządu.]

Już w starożytnej Grecji Arystoteles wyróżniał 3 segmenty państwowości. Podstawą każdego organizmu państwowego jest rodzina (wspólnota domowa) z połączenia których powstają gminy z których to dalszego połączenia powstaje państwo.

Wraz z powstaniem organizacji państwowych wszystkie ujęcia władzy występują w sensie instytucji. Są to tzw. organy państwowe [prawodawcze, administracyjne, sądowe, kontrolne].

Cechy pierwotne państwa :

suwerenność [ 2 rodzaje]

• suwerenność wewnętrzna

• suwerenność zewnętrzna

Suwerenność - niezależność władzy państwowej od żadnej innej władzy, żadnego innego państwa, żadnej organizacji międzynarodowej, obejmująca całe terytorium, ludność i władzę. Suwerenność tak pojmowana jest atrybutem państwa.

W Średniowieczu suwerenność oznaczała niezależność monarchii od obrad papiestwa (Dictatus Papae).

W dobie oświecenia państwa narodowe rozgraniczały uniwersalizm cesarski i papieski.

XV-XVI wiek - Jean Bodin uważał, że jedynym suwerenem zawsze jest władza administracyjna respektująca wszystko to co jest podobne do organizmu państwowego.

XVIII wiek - J.J. Rousseau uważał, że :

→ istota państwa to suwerenność wewnętrzna czyli zwierzchnictwo władzy państwowej nad wszystkimi ośrodkami władzy społecznej w kraju. [akty prawne] [przymus obywateli] [treść ustawodawcza] [fazy i metody działania] [ograniczenie jednostki]

→ suwerenność wewnętrzna - piastunem władzy jest naród

→ suwerenność zewnętrzna oznacza, że państwo jest niezależne i podejmuje swoje decyzje niezależnie od innych państw. Może swobodnie nawiązywać stosunki z innymi państwami, zawierać sojusze i bardziej rozbudowane pakty zewnętrzne, ale nie mogą one być narzucone przez państwo trzecie.

XX wiek - suwerenność zewnętrzna nie istnieje, a z suwerenności wewnętrznej trochę zostało. W Polskiej Konstytucji z 1997 roku o suwerenności mówi art.75.

Proces idei suwerenności ogranicza się do nowych państw, a jego rozwój ukazuje się tak : 1900 - rola państwa

1919 - traktat wersalski

1945-76 - państwa

1968 -80 - proces demokratyzacji

po 1989 - nowe historyczne przełomy, nowe ZSRR, nowe 15 państw

przymus

• mechanizm podsłuchu jednostek i grup społecznych i ich zachowań wobec władzy

publicznej

• podatkowość

• inne obowiązki [służba wojskowa] [środki agresji w strukturach przymusu]

• groźba

• przemoc

Państwo w koncepcji rozwoju naturalnego

• Demokracja klasycznych greków [Arystoteles]

• człowiek jest naturalnie zdolny do życia w społeczeństwie

• społeczeństwo musi założyć jakiś organizm czyli państwo (machina)

• państwo jest to związek wolnych ludzi

• jednostkami państwa są gospodarstwa domowe (rodzina)

• głową rodziny jest ojciec (koncepcja paternalistyczna)

• Ustrój

• politea [monarchia] [demokracja] [arystokracja]

• warunkiem naturalnym i koniecznym jest społeczne łączenie się wszelkich organizmów i pokoleniowe zmiany tworzące organizmy państwowe jednocześnie warstwowo dzieląc atrybuty władzy [egzekutywa należy do społeczeństwa]

• organizacja koncepcji suwerennej

• porządek naturalny

• naturalny rozwój

• Immanuel Kant

Zdaniem Kanta państwo to pewien rodzaj zbiorowości ludzkiej, która zgadza się żyć w zgodzie z jednym, określonym porządkiem prawnym. Praca „O podboju i przemocy”.

• Ludwik Gumplowicz

W 1990 roku wydaje pracę pt. „Filozofia społeczna”. Gdzie określa tworzenie się państwa na podstawie tworów pierwotnych. Uważał, że społeczeństwo pierwotne charakteryzuje się występowaniem różnych grup ludzi w postaci hord i plemion, gdzie po pewnym czasie słabe zbiorowości obumierają a mocne rosną w siłę.

Gumplowicz wyjaśnia powstanie państwa za pomocą zjawiska amalgamacji - łączenia się (najczęściej na zasadzie wchłaniania podbitych ludów) grup o różnej genezie w nową całość. Nowa grupa wytwarza prawo, które chce narzucić grupom podbitym. Dopiero po powstaniu państwa, ukonsytuowuje się naród.

W koncepcji Gumplowicza w państwie istnieje:

• panowanie jednych nad drugimi

• panowanie mniejszości nad większością

• dominacja jednoplemiennej mniejszości nad innoplemienną większością

• podział pracy w państwie pozwala na zajęcie się potrzebami wyższymi

• cele państwa to : rozwój cywilizacyjny, moralność, porządek prawny, rozwój kultury

Obywateli państwa spaja wspólny interes (węzeł społeczny), który wynika ze wspólnego pochodzenia, wspólnie zamieszkiwanie terytorium państwa (węzeł społeczny materialny), posiadany majątek i zawód (węzeł społeczny gospodarczy) i czynniki moralne, np. narodowość (węzeł społeczny moralny). Im więcej istnieje węzłów społecznych, tym silniejsza jest więź i sama grupa.

Wynikiem rozwoju ustroju państwowego jest kultura odrębna od innych kultur (nawet tożsama z narodowością). Narodowość jest kulturą właściwą pewnemu ogółowi ludności, który przez dłuższy czas żył pod wpływem tych samych warunków, przeszedł wspólny rozwój państwowy oraz ukształtował wspólną umysłowość. Kultura opiera się na podziale pracy, gdyż jest uwarunkowana wyzyskiem ekonomicznym.

Powstanie państwa - idea podboju

• plemiona większe, silniejsze najeżdżają na plemiona mniejsze i słabsze na świecie

• idea zniszczenia nowej rasy

• autorytet siły [cel: zapewnienie istnienia rasy]

• należy czynić przemoc [każdy stosuje przemoc]

Cechy podstawowe plemion

• gospodarka formą organizacji społeczeństwa

• tylko rodzina może się rozwijać ekonomicznie

• kult formy rodziny

• w państwie zawsze mniejszość sprawuje władze i rządzi większością

• między poddanymi i rządzącymi zachodzi różnica ras

• lepiej urodzeni są rządzącymi, stanowi o tym poprzednio określone prawo

• pokój jest stanem nienormalnym

• cechą państwa jest pełna mobilizacja

• jeśli państwa się ze sobą łączą to ich suwerenność odnosi się do państwa trzeciego

• w państwie istnieje zróżnicowanie społeczne (grupowo-klasowe i masowe)

• najsłabszym stanem jest brak zwracania uwagi na problemy ekonomiczne

Nauka o państwie

wykład 2

- 2 -

---