Tomasz Chmiel

Bezpieczeństwo wewnętrzne

Operacje pokojowe ONZ: czynniki sukcesu i porażek.

Operacje pokojowe ONZ są jednym z podstawowych mechanizmów rozwiązywania konfliktów zagrażających pokojowi na świecie. Misje pokojowe ONZ podejmuje w przypadkach, gdy zgadzają się na nią strony konfliktu lub gdy istnieje poparcie wspólnoty międzynarodowej wyrażone w zgodzie Rady Bezpieczeństwa. Podstawowym środkiem Organizacji Narodów Zjednoczonych są działania dyplomatyczne polegające głównie na zaleceniach pokojowego rozstrzygnięcia zainteresowanych stron zgodnie z rezolucją Rady Bezpieczeństwa. Dodatkowo Rada Bezpieczeństwa ma możliwość zastosowania środków przymusu, początkowo obejmują one sankcję polityczne i ekonomiczne polegające na częściowym lub całkowitym zerwaniu stosunków gospodarczych oraz zerwaniu stosunków dyplomatycznych. Gdy działania te okazują się niewystarczające Rada bezpieczeństwa może użyć sił zbrojnych poszczególnych państw członkowskich do przeprowadzenia blokady, demonstracji sił lub innych stosownych akcji militarnych, jakie uzna za konieczne do zachowania stabilności i bezpieczeństwa. Państwa Członkowskie podpisując Kartę Narodów Zjednoczonych zobowiązały się do wydzielenia na żądanie Rady Bezpieczeństwa odpowiednich kontyngentów swoich sił zbrojnych niezbędnych do zachowania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

Tabela 1. Środki systemu bezpieczeństwa zbiorowego przewidziane w Karcie NZ.

	Pokojowe rozstrzyganie sporów	Środki przymusu		Interwencja zbrojna
					bez użycia sił zbrojnych	z użyciem sił zbrojnych
Rozdział Karty NZ	rozdział VI	rozdział VII
Rodzaj działań (mandat)	- rokowania - badanie sytuacji przez RB ONZ - pośrednictwo - rozstrzyganie sądowe - odwoływanie się do organizacji lub układów międzyna-rodowych	- całkowite lub częściowe zerwanie stosunków gospodarczych i komunikacji (sankcje). - zerwanie stosunków dyplomatycznych	- demonstracja siły - blokada	- inne operacje sił zbrojnych (interwencja przeciw agresji)

Karta Narodów Zjednoczonych, http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/onz/1945.html

W okresie zimnej wojny funkcjonowanie systemu bezpieczeństwa ONZ było oparte przede wszystkim na działaniach dyplomatycznych w ramach postanowień rozdziału VI Karty NZ, taki stan rzeczy wynikał przede wszystkim z niechętnej współpracy zwłaszcza między pięcioma stałymi członkami Rady Bezpieczeństwa(Chińska Republika Ludowa, Francja, Rosja, Stany Zjednoczone oraz Wielka Brytania) których interesy były często rozbieżne i trudno było podejmować jednomyślne decyzje. UNTSO było pierwszą operacją pokojową utworzoną przez ONZ w maju 1948 r. do nadzorowania rozejmu w Palestynie, jest to obecnie najdłużej działająca misja pokojowa przy ONZ. Ta typowa wojskowa misja obserwacyjna w której biorą udział niewielkie grupy nieuzbrojonych obserwatorów wojskowych ma na celu obserwacje i niezwłoczne meldowanie o ewentualnym naruszeniu porozumień o pokoju. W czasie zimnej wojny sukces tych operacji polegał przede wszystkim nie na rozwiązaniu lecz na zahamowaniu i nie dopuszczeniu do dalszej eskalacji konfliktu. Można powiedzieć że operacje te powstrzymały wielkie mocarstwa od bezpośredniego angażowania się w takie konflikty, co zapobiegło możliwości rozprzestrzeniania się konfliktów na skalę światową. W zasadzie jedynym przykładem zastosowania w okresie zimnej wojny przymusu z użyciem sił zbrojnych była operacja sił ONZ w 1950 r. w Korei. Interwencja ta była możliwa w związku z bojkotem posiedzeń Rady Bezpieczeństwa przez Związek Radziecki, ostatecznie kierowana była przez Stany Zjednoczone pod flagą ONZ.

W latach dziewięćdziesiątych, wraz z zakończeniem zimnej wojny i powstaniem warunków do pełniejszego wykorzystania sytemu bezpieczeństwa zbiorowego pojawiło się pojęcie operacji pokojowych drugiej generacji. Obok dotychczasowych zadań związanych z łagodzeniem i rozwiązywaniem konfliktów międzypaństwowych pojawiły się nowe wyzwania związane konfliktami wewnętrznymi. Polegają one nie tylko na zapewnieniu warunków do przerwania walka ale także do przeprowadzenia akcji humanitarnych, pełnej lub częściowej demobilizacji lub wycofania walczących sił oraz do przeprowadzenia wolnych wyborów. Zapewnie także tymczasową administrację oraz warunki do odbudowy gospodarczej i politycznej państwa. Misja pokojowa funkcjonuje zazwyczaj do czasu ustanowienia i umocnienia nowych władz. Grupa Przejściowej Pomocy ONZ w Namibii (UNTAG, 1989-1990) oraz Tymczasowa Administracja ONZ w Kambodży (UNTAC, 1992-1993) były pierwszymi operacjami tego typu.

Operacje pokojowe trzeciej generacji są to działania polegające na użyciu siły w celu zmuszenia stron konfliktu do przestrzegania odpowiednich postanowień Rady Bezpieczeństwa. Jeśli jest to konflikt międzypaństwowy konieczne jest określenie jednej ze stron jako agresora i działanie na korzyść drugiej strony jako ofiary agresji. Jest to więc odejście od zasady bezstronności wobec obu stron konfliktu.

Tabela 2. Generacje operacji pokojowych ONZ.

	Operacje pokojowe ONZ
		I generacji (tradycyjne operacje utrzymywania pokoju)		II generacji (wielofunkcyjne operacje utrzymania pokoju)	III generacji (operacje wymuszania pokoju)
		obserwacyjne	rozdzielające
Rozdział Karty NZ	rozdział VI		rozdział VI (częściowo VII)	rozdział VII
Rodzaje działań (mandat)	- obserwacja przestrzegania porozumień - meldowanie o naruszeniach porozumienia - mediacje między stronami	- tworzenie i kontrola stref buforowych między stronami - monitorowanie ograniczeń w uzbrojeniu stron w określonych strefach	- zapewnienie bezpieczeństwa i tymczasowej administracji - nadzorowanie rozbrojenia i demobilizacji stron - ochrona i nadzorowanie wyborów	- wymuszanie sankcji - zapewnienie bezpieczeństwa dla akcji humanitarnych - interwencja zbrojna przeciwko agresji

Karta Narodów Zjednoczonych, http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/onz/1945.html

Zwiększenie w ostatnich latach liczby oraz zadań operacji pokojowych ukazało słabość dotychczasowego systemu bezpieczeństwa w ramach ONZ. Widoczne było to szczególnie w przypadku spektakularnych niepowodzeń w operacjach prowadzonych przez siły UNPROFOR i UNCRO w Chorwacji oraz UNOSOM I i II w Somalii. Niepowodzenia te spowodowały krytykę zdolności oraz możliwości organizacyjnych ONZ. Poszczególne raporty sekretarzy generalnych NZ lub powoływanych przez nich ekspertów skupiały się na takich problemach jak: konieczność rozszerzenia spektrum zadań misji w związku ze zmianą charakteru konfliktów, zacieranie różnic między operacjami typu wymuszanie pokoju a utrzymywanie pokoju, zapewnienie odpowiedniego finansowania misji i wykwalifikowanego personelu wojskowego i cywilnego oraz walka z nadużyciami (w tym seksualnymi), jakich dopuszczał się personel misji pokojowych w stosunku do ludności lokalnej. System bezpieczeństwa zbiorowego ONZ pozostaje zasadniczo niezdolny do efektownego zapewnienia pokoju i bezpieczeństwa, mocarstwa nie będą bronić istniejącego porządku światowego dopóty dopóki ich interesy nie zostaną bezpośrednio zagrożone. Karta NZ zrodziła frustrację spowodowana nieopanowaniem problemu wojny w ramach systemu międzynarodowego a ideałami Karty NZ, do których państwa w prawdzie aspirują lecz według których nie zawsze są w stanie postępować.

Doktryna Capstone która jest pokłosiem dokumentu opublikowanego w 2008r. Narody Zjednoczone. Operacje Pokojowe. Zasady i wytyczne. wyróżnia podstawowe czynniki decydujące o sukcesie misji pokojowych. Zaliczono do nich: legalność (legitimacy), wiarygodność (credibility) oraz promocje narodowego i lokalnego owership (poczucie odpowiedzialności za przeprowadzane zmiany)

Dotychczas ONZ przeprowadziła 54 operacje pokojowe z tego 15 operacji ustanowiono w latach 1948-88 a 39 po 1989. W misjach ONZ na przestrzeni lat 1951-2001 uczestniczyło 36357 polskich żołnierzy. ONZ obecnie prowadzi 15 misji pokojowych w takich państwach jak: Mali(MINUSMA), Sahara Zachodnia(MINURSO), Demokratyczna Republika Konga(MONUSCO), Darfur, Sudan(UNAMID), Liberia(UNMIL), Abyei, Sudan(UNISFA), Sudan Południowy(UNMISS), Wybrzeże Kości Słoniowej(UNOCI), Haiti(MINUSTAH), Syria(UNDOF), Liban(UNIFIL), Bliski Wschód(UNSTO), Afganistan(UNAMA), Indie i Pakistan(UNMOGIP), Cypr(UNFICYP) oraz Kosowo(UNMIK).

Bibliografia:

1. F. Gąsior/ K. Paszkowski, Międzynarodowe operacje pokojowe w doktrynie obronnej RP, Warszawa 1998

2. Karta Narodów Zjednoczonych, W: Biblioteka Sejmowa [online], San Francisco 1945, [dostęp 6 marca 2014]. Dostępny w Internecie: http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/onz/1945.html

3. A. Zasieczny, Polacy w służbie pokoju 1951-2001, Warszawa 2002

4. P. Grzebyk, Ramy prawne użycia siły, w: (red.zbior.) Bezpieczeństwo międzynarodowe, Warszawa 2012

5. J. Cichocki, Znaczenie ONZ dla utrzymania pokoju i bezpieczeństwa regionalnego w świetle układu z Dayton, w: D. Bobrow, R. Zięba (red.), Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe u schyłku XX wieku, Warszawa 1997.

1

---