TRUDNOŚCI WYCHOWAWCZE
Na trudności wychowawcze składają się problemy, jakie dziecko( małe, dorastające)stwarza rodzicom i nauczycielom w procesie swojego psychofizycznego i społecznego rozwoju.
Sformułowana definicja zawiera dwa ważne elementy:
Sytuację, która wymaga integracji wychowawczej
Przebieg rozwoju dziecka i jego uwarunkowania
Obydwa elementy są ze sobą ściśle sprzężone i powinny być rozpatrywane łącznie. Pozwala to uniknąć błędów w ocenie wychowanka; zmniejsza częstotliwość używania określeń ,, trudne dziecko" czy ,, trudny uczeń'' , zwłaszcza w sytuacjach, które nie dają ku temu żadnych podstaw. Ułatwia prawidłowe ustalenie, co jest rzeczywiście trudnością(problemem) wychowawczą i wymaga skupienia na sobie uwagi pedagogów. Umożliwia tak ważne w procesie wychowania diagnozowanie i prawidłowe wytyczenie kierunków oraz rodzaju działań zapobiegających lub korygujących braki czy nieprawidłowości.
Wychowawca powinien zdawać sobie sprawę z niebezpieczeństwa, jakie stwarza duża funkcjonalność określenia trudności wychowawcze w języku potocznym, jego pojemność treściowa oraz łatwość posługiwania się określeniem, które bez względu na sformułowania szczegółowe dyskwalifikuje młode pokolenie. Terminem tym operuje się często w przypadkach ,kiedy przede wszystkim dziecko napotyka trudności i doznaje niepowodzeń lub narażone jest przez dorosłych na wstrząsy, stresy, frustracje, a także wówczas, gdy mamy do czynienia ze zjawiskami pozytywnymi z punktu widzenia ogólnego rozwoju wychowanka, ale stawiającymi rodziców i nauczycieli wobec sytuacji nowych, nietypowych, wymagających zmiany dotychczasowych metod wychowawczych, niekiedy również zmiany w stosunku do dziecka. Przykładem mogą być uczniowie wybitnie uzdolnieni, o wyraźnie i silnie ukierunkowanych zainteresowaniach, dociekliwi i krytyczni nie mieszczący się w ramach codziennego życia szkoły.
Zbyt szerokie ujmowanie zjawiska trudności wychowawczych(zaliczanie do nich przejawów i sytuacji o innym charakterze i ciężarze gatunkowym, włączanie niekiedy spraw bagatelnych, drobiazgów mało znaczących, chociaż drażnią one wychowawców) jest szkodliwe, ponieważ sprzyja deformowaniu rzeczywistości poprzez nadmierne eksponowanie problemu. W świadomości społecznej łatwo wykształca się błędne przekonanie, że obecnie wychowanie dzieci jest działalnością przekraczającą możliwości rodziców i nauczycieli, niekiedy pogłębia nastroje defetystyczne, niechęć do posiadania potomstwa oraz, niechęć do posiadania potomstwa oraz niechęć do zawodu nauczyciela. Zjawiska te dają się zarejestrować już obecnie i konieczne jest przeciwstawienie się im.
Współcześnie proces ogólnego rozwoju dzieci i młodzieży przebiega w warunkach z wielu przyczyn bardzo złożonych . Dotyczy to wszystkich sfer kształtowania się osobowości i przygotowania młodego pokolenia do życia. Wzmocnieniu ulegają wpływy pozarodzinne i pozaszkolne, z którymi wychowawcy muszą się liczyć, jeśli chcą być intelektualnymi i moralnymi przewodnikami swoich wychowanków.
W dziedzinie wychowania mamy sytuację jakościowo odmienną i z niej należy wyprowadzić wnioski dla działalności pedagogicznej rodziny i szkoły. Konieczność innego spojrzenia na proces wychowania sygnalizują socjologowie i psycholodzy, coraz częściej i silniej eksponują go także biolodzy i lekarze. Wiele występujących u dzieci braków ma swoje ewidentne uwarunkowania genetyczne. Fakt ten powoduje, że władze oświatowe wprowadzają coraz to więcej zmian w systemie kształcenia i wychowania młodego pokolenia . Nie są one jeszcze doskonałe, ale bez świadomego i aktywnego udziału nauczycieli i rodziców, bez rozwoju teorii pedagogicznej nie będzie łatwo realizować te zamierzenia.
Sprawą o zasadniczym znaczeniu jest podważenie niektórych stereotypów myślowych, porządkowanie pojęć , inspirowanie działań odpowiadających autentycznym potrzebom i sytuacjom . Jedynym ze wspomnianych stereotypów myślowych jest przekonanie, że obecnie dzieci i młodzież są trudniejsze do wychowania. Wydaje się uzasadnione twierdzenie odwrotne (chociaż pozornie różnica nie ma znaczenia zasadniczego)- obecnie proces wychowania człowieka jest trudniejszy i bardziej skomplikowany aniżeli niegdyś. Przyjęcie tej tezy wnosi nowe elementy do praktyki wychowawczej.
Klasyfikacja trudności wychowawczych
Rzeczywiste trudności wychowawcze ująć można w następujące grupy:
1. Trudności wynikające z zaniedbań wychowawczych oraz negatywnych oddziaływań środowiska rodzinnego;
2. Trudności związane z niepowodzeniami szkolnymi dzieci i młodzieży(ale nie same niepowodzenia);
3. Trudności spowodowane błędami wychowawczymi, głównie w środowisku rodzinnym;
4. Trudności wynikające z nieprawidłowego funkcjonowania rodziny;
5. Trudności związane z psychofizycznym rozwojem dziecka(przebyte choroby, tzw. Deficyty lub mikrodefekty rozwojowe, zaburzenia w sferze emocjonalnej - nadpobudliwość lub zahamowania);
6. Trudności wzrostu;
7. Trudności wyłaniające się w kontekście rozbieżności dążeń, oczekiwań i ambicji rodziców oraz dążeń i zainteresowań dzieci.
Ujęcie sytuacji trudnych wychowawczo w grupy nie oznacza, że nie ma między nimi związków. Zachodzą tu wielorakie sprzężenia zwrotne. Dokładna znajomość mechanizmów powstawania zjawisk wychowawczo niepożądanych pozwala na podjęcie skutecznej działalności profilaktycznej, terapeutycznej lub resocjalizacyjnej.
Materiał zebrał i opracował: Andrzej Markiewicz
Literatura
A Bandura, R.H. Walter: Agresja w okresie dorastania. Wpływ praktyk wychowawczych i stosunków rodzinnych, Warszawa 1968;
A.Gurycka: Dzieci bierne społecznie, Wrocław 1970;
N.Han- Ilgiewicz: Trudności wychowawcze i ich tło psychiczne, Warszawa 1961;
H.Izdebska: Funkcjonowanie rodziny a zadania opieki nad dzieckiem, Wrocław 1967;
J Konopnicki: Zaburzenia w zachowaniu się dzieci i środowisko, Warszawa 1964;
O.Lipkowski: Dziecko społecznie niedostosowane i jego resocjalizacja, Warszawa 1971;
K. Pospiszyl: Psychologiczna analiza wadliwych postaw społecznych młodzieży, Warszawa 1973;