1.Nauka

• obiektywna czyli polega na tym że istnieje możliwość sprawdzania naszych sądów przez kogoś innego

• zgodność z uznanymi metodami naukowymi

• posługuje się zadaniami dostatecznie uzasadnionymi i powiązanymi w niesprzeczne systemy

• ścisłość i jedno znaczność formułowanych stwierdzeń w języku zapewniającym intersubiektywną komunikację (komunikację pomiędzy jednostkami)

• ma odkrywczy charakter czyli to co twierdzimy o rzeczywistości musi mieć charakter odkrywczy, nauka musi dążyć do poznania rzeczywistości

• ma wprowadzać coś co będzie interesowało

5 aspektów nauki:

• historyczne aspekty nauki

• sociologiczne aspekty nauki: zbiór zjawisk społecznych związanych z uprawnieniem nauki

• psychologiczny aspekt nauki

• organizacyjny aspekt nauki: uniwersalność nauki

• metodologiczne aspekty nauki: nauka o metodzie i rozwiązaniu

Podział:

-formalne: ich przedmiot tworzony jest przez nie same

-empiryczne: ich przedmiot istnieje niezależnie od nauki

Możliwości poznania człowieka:

-przyrodnicze: fizyczne, biologiczne

-społeczne (humanistyczne)

Cele poznania naukowego:

-cele zewnętrzne: wynikają z funkcji jakie pełni nauka w społeczeństwie w życiu ludzi gdy jest stosowana do realizacji pewnych zadań teorytycznych lub praktycznych

-cele wewnętrzne

-cele powinny być jak najbardziej ogólne by dotarły do szerszej grupy ludzi

2.Trafność badania

-wewnętrzna: związana z logiką procesu badawczego, relacje bezpośrednie między badanym a badaczem w syt. bezpośredniej interakcji, mogą pojawiać się błędy, trafność hipotez, badania empirycznego

-zewnętrzna: związana z uogólnianiem wyników na populację, badacz powinien mieć wiedzę na temat badanego obiektu, znać narzędzia , wiedza empiryczna na temat swoich teori, otwartość na różne schematy, wrażliwość

błąd A- odrzucenie trafnej hipotezy po trafnej tezie, nieumiejętność podjęcia trafnej decyzji

błąd B- przyjęcie nietrafnej hipotezy po nietrafnej tezie

3.Zmienne- zmienna ma charakter bardziej ogólny niż wskaźnik, jest to cecha, czynnik, wartość

-dwuwartościowe: płeć

-trójwartościowe: tak, nie , nie wiem

-wielowartościowe: np. Poziom wykształcenia, różne stopnie

-ciągłe/ ilościowe: wzrost

-dyskretne/ jakościowe: płeć

-zmienne zależne: zmienne, które badacz chce wyjaśnić, nazywamy zmienną zależną. Są nimi bezpośrednie lub pośrednie skutki oddziaływania zmiennych niezależnych. Są to zjawiska, które badacz wyjaśnia, a jednocześnie tymi wartościami, których badacz poszukuje

-zmienne niezależne: Zmienna, za pomocą której badacz chce wyjaśnić zmiany w wartościach zmiennej zależnej nazywany zmienną niezależną. Zmienną niezależną jest ta, ' która wyjaśnia badane zjawisko i która powoduje zmiany w wartościach zmiennych zależnych. Jest zakładaną przyczyną zmian wartości zmiennej zależnej. Uchodzi za przyczynę zmiennej zależnej, która jest jej skutkiem

Konceptualizacja polega na zdefiniowaniu kluczowych dla badania pojęć opisujących zjawiska, będących przedmiotem badawczego zainteresowania oraz określeniu relacji pomiędzy tymi pojęciami W przypadku badań naukowych w naukach społecznych prawidłowo przygotowana konceptualizacja powinna odnosić się do teorii dotyczących zjawisk, będących obiektem zainteresowania badacza. Kluczową cechą dobrej konceptualizacja jest precyzja w definiowaniu wykorzystywanych pojęć

Operacjonalizacja jest procesem doboru wskaźników, korespondujących z przyjętymi w toku konceptualizacji definicjami określonych zjawisk, pozwalających na jednoznaczne określenie w toku procedury badawczej, czy i w jakim zakresie mamy do czynienia z danym zjawiskiem w badanej rzeczywistości.

Związki między zmiennymi: związek między dwoma zmiennymi, zmiana wartoci jednej zmiennej powoduje zmianę drugiej, kryteria związków:

-kierunek: dodatni, ujemny, wpółwystępowanie

-związek dodatni: wraz ze wzrostem jednej zmiennej rośni też druga

-związek ujemny: wraz ze wzrostem jednej wartości maleje druga

-siła: zakres w jakim zmienne zmieniają się dodatnio lub ujemnie

4.

Rozkład normalny inaczej zwany rozkładem Gaussa, krzywą Gaussa jest najważniejszym rozkładem teoretycznym prawdopodobieństwa w statystyce. Rozkład normalny jest też najbardziej intuicyjnym rozkładem statystycznym. W wielkim skrócie opisuje on sytuacje w świecie, gdzie większość przypadków jest bliska średniemu wynikowi, a im dany wynik bardziej odchyla się od średniej tym jest mniej reprezentowany. Najwięcej jest przypadków blisko przeciętnej. Im dalej oddalamy się od średniego wyniku, tym przypadków jest mniej. Można to z łatwością odnieść do rzeczywistych sytuacji.

wykres prezentujący rozkład normalny:

- rozkład normalny jest symetryczny

- każdy rozkład normalny ma 2 parametry: średnią i odchylenie standardowe

- średnia jest równa medianie i dominancie (M=Me=Mo)

- ponad 68% wyników leży w maksymalnej odległości jednego odchylenia standardowego od średniej natomiast aż ponad 95% wyników znajduje się w odległości 2 odchyleń od średniej

- napotkanie wyników większych od średniej o 3 odchylenia standardowe jest niemal nieprawdopodobne (takie wyniki stanowią jedynie 0,2% całości)

Błąd statystyczny z próby jest nieodłącznym elementem badań sondażowych. Występuje on, ponieważ badanie sondażowe jest typem badania indukcyjnego, w którym na podstawie próby (części populacji) wnioskuje się o całej populacji. Wnioskowanie takie jest ze swej natury narażone na błąd.

Błąd ten może być wyeliminowany jedynie poprzez prowadzenie badań pełnych, w których dane są zbierane od wszystkich jednostek z populacji. Wadą badań pełnych, jest jednak to, że zwykle są one kosztowne i czasochłonne, a poza wyeliminowaniem błędu statystycznego, są w podobnym stopniu podatne na inne błędy, co badania prowadzone na podstawie próby.

W przypadku badań sondażowych na dużej próbie losowej (reprezentatywnej proceduralnie), istnieje możliwość wyznaczenia wielkości błędu statystycznego (połowy długości przedziału ufności) przy założonym poziomie ufności. Jest to możliwe ze względu na centralne twierdzenie graniczne, mówiące o tym, że wraz ze zwiększaniem liczebności prostej niezależnej próby losowej rozkład estymatora zbiega do rozkładu normalnego.

Można zatem powiedzieć, że z określonym wysokim prawdopodobieństwem (poziom ufności badania) odsetek z próby nie będzie się różnił od odsetka w populacji o więcej niż błąd statystyczny.

5.Korelacja oznacza związek pomiędzy zmiennymi. Analiza korelacji służy do "wychwycenia" czy zachodzi związek pomiędzy dwiema zmiennymi (właściwościami, cechami). Co oznacza związek? Choć istnieje podobieństwo (przynajmniej przez analogię) do związków interpresonalnych to jednak należy tutaj rozumieć związek jako rodzaj podobieństwa w "zachowywaniu się dwóch cech". Gdy jedna cecha, właściwość wzrasta to czy druga również wzrasta? A może maleje? A może w ogóle się nie zmienia? 

Współczynnik korelacji mówi na o sile związku. Jest ona określana jako wartość w przedziale od -1 do 1. Im współczynnik jest "dalej" od 0 (zarówno na plus jak i na minus) tym siła związku jest większa.

6.Pytania badawcze

Pytanie badawcze, nie jest jedynie rodzajem „zwykłego” pytania. Poza tym, iż odpowiedź na każde z takich pytań musi być możliwa do uzyskania w toku procedury badawczej, powinny one także ściśle wiązać się ze sformułowanymi przez badacza celami. Cele badawcze według mówią o tym, jakiego typu wiedza ma być efektem naszego badania. Rodzaj wiedzy, jaką chcemy uzyskać determinuje sposób postawienia pytań badawczych. Pytania badawcze można zaklasyfikować do jednej z trzech grup:

pytania „co?” (celem jest opis);

pytania „dlaczego?” (celem jest wyjaśnianie i zrozumienie);

pytania „jak?” (celem jest wprowadzenie zmiany w rzeczywistość społeczną/organizacyjną/biznesową)

7.Hipoteza-pojęcie wywodzi się z greckiego „hipothesis” i oznacza m. in. domysł, przypuszczenie. Chodzi tutaj o domysł, który wymaga sprawdzenia, czyli weryfikacji poprzez odpowiednie badania stosowane w danej nauce. Jest to propozycja odpowiedzi na zadane pytanie, wynikające z problemu badawczego, jest propozycją twierdzenia naukowego. Musi być sprawdzalna. Wyraża się ją w postaci związku pomiędzy zmienną zależną, a zmienną niezależną.

Hipoteza jest przypuszczeniem, orzeczeniem niezupełnie pewnym o występowaniu danego zjawiska bądź o jego wielkości, częstotliwości, stosunku di innych zjawisk lub o zależności miedzy zjawiskami. Hipoteza tworzy zatem możliwą odpowiedź na pytanie postawione w badaniach. Powinna więc być tak sformułowana, aby możliwe było jej zweryfikowanie.Podstawą formułowania hipotez są: wiedza dostępna w danej dziedzinie, istniejące teorie, doświadczenie menedżera oraz rezultaty wcześniejszych badań. Gdy nie dysponujemy żadna informacja do wsparcia hipotezy, można ja dedukować, posługując się prosta spekulacja myślową.

Hipoteza zerowa zakłada (zawsze!) brak wpływu, brak różnic itd.

Hipoteza alternatywna(jedynkowa) to coś przeciwnego, co przyjmiemy po obaleniu hipotezy zerowej.

Hipotezy bezkierunkowe

wyglądają np. tak:

H0: Kolor włosów nie ma wpływu na tempo nauki

H1: Kolor włosów ma wpływ na tempo nauki

Gdybyśmy przeprowadzili test o takich hipotezach i udałoby nam się odrzucić H0, wtedy wynik po

prostu mówiłby nam, że ktoś się uczy szybciej. Nie byłoby jednak wiadomo kto.

Hipoteza kierunkowa jest bardziej konkretna:

H0: Żółte żółwie biegają równo lub szybciej niż zielone

H1: Zielone żółwie biegają szybciej niż żółte

8. Populacja-jest to zbiorowość, o której badacz chce zdobyć informacje na podstawie sondażu. Pewna grupa osób o pewnych cechach specyficznych dla danej grupy którą chcemy zbadać. Populacja (liczebność zbiorowości) taka, aby na jej podstawie badania

odzwierciedlały stan faktyczny (rzeczywisty). Reprezentatywność

, a w tym

liczebność powinna pozwalać na uogólnienia i wysnucie wniosków oraz

opracowanie i przyjęcie odpowiedniej (nowej) teorii.

9.Próba- badana próba zawsze musi być reprezentatywna, test wykorzystywany jako próba(norma) służy do stwierdzenia lub sprawdzenia stanu cechy, właściwości lub jakiejś czynności w badanym zjawisku i porównanie otrzymanego wyniku z obowiązującymi w tym zakresie wymaganiami

10.Reprezentatywność- wyniki reprezentatywne próby można uogólnić na całą populację, z której zostały pobrane. Próba nie spełniająca tego warunku nazywana jest niereprezentatywną (obciążoną)

• próba reprezentatywna(losowa): to taka do której dobrano respondentów z wykorzystaniem jednego z losowych schematów doboru próby, a prawdopodobieństwo wylosowania każdej jednostki z populacji było znane. Korzyści ze stosowania prób reprezentatywnych losowo są ogromne taka próba ma skład zbliżony do składu populacji, jeśli próba jest losowa to możliwe jest oszacowanie rozmiaru błędu statystycznego

• próba reprezentatywna przedmiotowo(kwotowa): to taka której skład odpowiada składowi populacji ze względu na wybrane przez badacza zmienne np. Próba w której znajduję się 50% mężczyzn i 50% kobiet. W tym doborze poza zmiennymi na podstawie których badacz dobierał respondentów nie ma żadnych innych istotnych zmiennych mogących wpłynąć na wyniki uzyskane w próbie

Pod względem dokładności uzyskiwanych wyników próba losowa jest pod każdym względem lepsza od próby kwotowej, dlatego na ile to możliwe, należy dobierać próby w sposób losowy. Do wyników uzyskanych w badaniu kwotowym należy podchodzić zatem z dystansem.

11.Losowe/ nielosowe techniki doboru próby

• Metody doboru nielosowego, to takie techniki wyboru próby, w których nie stosuje się procedur losowania, lecz inne procedury, oparte przede wszystkim na subiektywnych decyzjach, opartych na znanych danych obiektywnych, odnoszących się do znajomości struktury badanej populacji.

Nielosowe:

• dobór przypadkowy: polega na przypadkowym doborze pewnych jednostek (na chybił-trafił) , które w danej (przypadkowej) sytuacji znalazły się w dogodnym zasięgu np. Wywiad na ulicy

• dobór celowy: najbardziej typowy przypadek doboru nielosowego, polega on bowiem na całkowicie subiektywnym wyborze jednostek badanych do próby, w nadziei na uzyskanie najszczerszych i najpełniejszych inf.

• dobór kwotowy: w doborze próby możliwe jest określenie przez badacza, w sposób arbitralny, które z jednostek populacji generalnej znajdują się w próbie. Dobór kwotowy opiera się on na znajomości struktury populacji generalnej. Do próby dobiera się te elementy, które spełniają żądane cechy w taki sposób aby ich rozkład w próbie odpowiadał rozkładowi tych cech w populacji generalnej. Jest to jeden z najbardziej popularnych doborów próby w badaniach marketingowych.

• dobór ,,kuli śnieżnej,, : dobór polegający na dotarciu do nielicznej grupy badanych, a następnie za ich pośrednictwem do kolejnych znanych im jednostek o podobnych cechach. W ten sposób następuje zwiększenie liczby jednostek w próbie aż do uzyskania zakładanej liczebności próby

• Metody doboru losowego, to procedury oparte na mechanizmach losujących elementy do próby w taki sposób, aby każda jednostka populacji miała jednakową szansę dostania się do próby.

Losowe:

• losowanie proste: jest najprostszym sposobem doboru próby badawczej. Polega on na bezpośrednim i nieograniczonym doborze jednostek badanych do próby statystycznej wprost z populacji generalnej i bez ograniczeń. Istnieją dwa rodzaje doboru losowego prostego: dobór losowy prosty niezależny, czyli ze zwarciem, oraz dobór losowy prosty zależny, czyli bez zwarcia. Wśród technik doboru losowego prostego stosuje się wiele sposobów bezpośredniego i nieograniczonego doboru. Klasycznym sposobem jest losowanie za pomocą urny. Polega ono na zastąpieniu poszczególnych jednostek badanych losami (numerami), które umieszcza się w odpowioedniej urnie, a następnie po dokonaniu wymieszania losuje się, z zachowaniem wszelkich reguł prawdopodobieństwa, odpowiednią liczbę losów niezbędną do badań. Próba tak dobrana ma wszelkie cechy próby reprezentacyjnej. Drugim sposobem doboru jednostek do próby jest losowanie za pomocą tablicy liczb losowych. Polega on na ponumerowaniu wszystkich jednostek populacji generalnej i odczytaniu w ustalonej kolejności liczb z tablic liczb losowych

• losowanie systematyczne: należy również do typu losowania bezpośredniego, ale ograniczonego. Mianowicie, dobór ten jest ograniczony do jednostek z pewnego przedziału liczbowego. Metoda doboru losowego systematycznego polega na wyborze z uporządkowanego zbioru jednostek populacji - odpowiedniej liczby jednostek w równych odstępach

• dobór warstwowy: polega na podziale całej populacji generalnej na tzw. warstwy i dokonaniu bezpośredniego losowania niezależnych prób w obrębie każdej warstwy. Podział populacji na warstwy musi być przeprowadzony w taki sposób, aby każdy element wchodził tylko do jednej warstwy i znajdował się w któreś z nich. Same warstwy powinny być jednorodne i różnić się między sobą istotnie. Wyróżnia się trzy rodzaje doboru losowania warstwowego: dobór proporcjonalny, dobór nieproporcjonalny i dobór optymalny.

• dobór zespołowy (grupowy): losuje się bezpośrednio nie jednostki badawcze, lecz ich zespoły, a więc grupy tych jednostek, np. rodziny, klasy szkolne, zakłady pracy, dzielnice itp. Dobór próby w tym schemacie polega na wylosowaniu do próby pewnej liczby grup i badaniu wszystkich jednostek należących do tych grup. Istnieją dwa sposoby doboru losowego grupowego: dobór z jednakowymi prawdopodobieństwami wyboru oraz dobór z różnymi prawdopodobieństwami wyboru.

• dobór wielostopniowy: jest metodą kolejnego losowania zespołów jednostek coraz to niższego stopnia, powstających z podziału zespołów wyższego stopnia. Najpierw wybiera się jednostki losowania pierwszego stopnia, składające się dużych zespołów jednostek badania. Następnie jednostki te dzieli się na mniejsze zespoły, zwane jednostkami losowania drugiego stopnia. Z kolei jednostki te dzieli się na jeszcze mniejsze zespoły, zwane jednostkami losowania trzeciego stopnia, aż w końcu dochodzi się do podstawowych jednostek badania

13. Badania sondażowe- mało wiarygodne

cele: opisowe, wyjaśniające, eksploracyjne, zebranie danych o populacji, pomiar postaw i poglądów, badanie opinii, jednostkami analizy są jednostki (respondenci), służy do badania dużych populacji których nie da się bezpośrednio obserwować

pytania powinny:

• być logiczne logiczne

• wzbudzać zainteresowanie

• pytania od łatwych do trudnych

• jedno pytanie pyta o jedna rzecz

• jasne i zrozumiałe

badania pilotażowe- przeprowadzane przed głównym badaniem. Celem przeprowadzenia badania pilotażowego jest sprawdzenie poprawności założonej procedury badawczej: doboru badanych osób, przyjętych wskaźników zmiennych, użytych narzędzi badawczych. Ma to szczególnie znaczenie w momencie gdy badanie główne jest obszerne (drogie i czasochłonne). Przeprowadzenie badania wstępnego, pilotażowego dostarcza wstępnych informacji na temat poprawności przyjętej procedury badawczej. Wyniki badania pilotażowego dostarczają badaczom informacji, czy jakiś element w badaniu głównym należałoby zmienić zanim rozpoczęte zostanie badanie główne.

Techniki wykorzystywane w badaniach sondażowych można podzielić na dwie grupy: z występowaniem ankietera oraz wypełniane samodzielnie przez respondentów. Do pierwszej grupy zaliczamy:

-Wywiad osobisty w domu respondenta

-Wywiad osobisty w miejscu publicznym

-Wywiad osobisty wspomagany komputerowo

-Wywiad telefoniczny tradycyjny

-Wywiad telefoniczny wspomagany komputerowo

-Wywiad internetowy wspomagany komputerowo

Rola ankietera w badaniu sondażowym:

• zmniejsza ilość odpowiedzi środkowych

• można dopytać w przypadku niepewności

• inf. zwrotna

• znajomość kwestionariusza, może pomóc w zrozumieniu jednak nie może sugerować odpowiedzi

14.Eksperyment- jedna z metod badań naukowych, charakteryzuje się innym niż w obserwacji stosunkiem osoby badanej do zjawiska badanego. Obserwując nie zmienia się badanego zjawiska. Natomiast eksperyment naukowy polega na czynnej modyfikacji zjawiska stanowiącego przedmiot badania, dążąc do poznania zależności przyczynowych pomiędzy składnikami lub warunkami przebiegu badanego zjawiska. Metoda ta najlepiej nadaje się do badań nad zjawiskami powtarzającymi się w warunkach przynajmniej częściowo takich samych. Nadaje się więc także do badań nad zjawiskami społecznymi, politycznymi, gospodarczymi

Eksperyment polega na manipulacji pewnymi zmiennymi, zwanymi czynnikami, zmiennymi niezależnymi oraz obserwacji / pomiarze zmiennych zależnych, na które te czynniki mają mieć wpływ według autora eksperymentu. Model eksperymentalny zakłada: 

• manipulację zmienną / zmiennymi (czynnikami) niezależnymi

• kontrolowanie zmiennych ubocznych i zakłócających, mogących mieć wpływ na wyniki

• pomiar zmiennej / zmiennych zależnych na którą, według badawcza, ma mieć wpływ zmienna manipulowana, zmienna niezależna

Innymi słowy, badacz zmienia warunki jednej zmiennej (niezależnej), manipuluje nią, np. poszczególne grupy osób badanych są w innych warunkach eksperymentalnych i sprawdza, czy te zmiany w warunkach wpływają na pewną pomiarową zmienną, którą nie manipuluje lecz sprawdza, mierzy. Co ważne, tworzy eksperyment w ten sposób, aby jak najbardziej zminimalizować wpływ czynników zakłócających, ubocznych.

Randomizacja jest to losowy dobór osób do badania. Losowość należy tutaj rozumieć, że każdy przypadek z badanej populacji ma taką samą szansę być uczestnikiem badania co każdy inny. Stosując odpowiednie metody losowania badacze "dają" szansę każdej osobie z populacji na bycie osobą badaną.

Powody stosowania randomizacji w badaniach to:

1) zminimalizowanie wpływu zmiennych niekontrolowanych. Stosując losowość doboru osób do badania minimalizuje się wpływ niekontrolowanych czynników.

2) odzwierciedlenie charakterystyki populacji (np. Polacy) w badanej próbie (np. 1000 osób)

3) uprawdopodobnienie otrzymanych rezultatów badań

Losowe dobieranie osób do badania sprawia, że jest niewielkie prawdopodobieństwo, że badane grupy będą się różnić między sobą innymi niż zaplanowane przez badacza zmienne, np. badacz nie mierzy poziomu inteligencji osób badanych, ale stosując losowy dobór osób do badania sprawia, że poziom inteligencji w grupach badawczych powinien być podobny.

15.Etyka badań społecznych

Oczywiście, prowadzenie badań mogących pogwałcić prawa i dobra osobiste uczestników badań nie jest ani zamierzone intencjonalnie, ani nie jest głównym celem badaczy.

Istota, badań naukowych jest systematyczne przyczynianie się do budowania dającej się zweryfikować wiedzy naukowej.

Problemy natury etycznej wynikają że specyfiki problemów analizowanych w naukach społecznych oraz ze specyfik/ metod wykorzystywanych do otrzymywania trafnych i rzetelnych danych. Źródłem problemów etycznych może być sam problem badawczy (np. inżynieria genetyczna, determinanty inteligencji czy ocena programu); otoczenie, w jakim odbywa się badanie (szpital, więzienie,); procedury wymagane w planie badawczym (zastosowanie takiej manipulacji w grapie eksperymentalnej, która może mieć negatywny wpływ na uczestników badań); metody zbierania danych (obserwacja uczestnicząca); osoby będące Uczestnikami badali (biedni, dzieci, osoby chorujące nu AIDS, politycy); rodzaj zebranych danych (dane osobiste czy procedury rekrutacyjne stosowane w instytucjach państwowych).

PRZYKŁAD

Badanie posłuszeństwa wobec autorytetu

Nauczyciel, uczeń dobierani. Uczeń był rażony prądem za udzielenie złej odpowiedzi

Badanie zachowania (brutalnego) policji

Badanie to można potraktować jako źródło trzech ważnych problemów etycznych. Po pierwsze, Reiss posłużył się oszustwem, aby uzyskać zgodę na dokonanie obserwacji, która w innym wypadku nie byłaby możliwa (poszczególni funkcjonariusze policji nie znali prawdziwego celu badań oraz nie wiedzieli, że to oni byli obserwowani i analizowani). Po drugie, funkcjonariusze policji nie wyrażali zgody na udział w badaniu. Nie wyrazili oni rzeczywistej zgody, ponieważ nie powiedziano im, że to oni są osobami badanymi. 1 po trzecie, badania tego typu mogą wywoływać brak zaufania wśród potencjalnych przyszłych osób badanych, np. funkcjonariuszy policji, a przyszli badacze mogą mieć trudności z uzyskiwaniem informacji czy zgody na współpracę ze strony osób badanych.

Wyrównywanie kosztów i zysków

Badacze często zbierają dane bez wiedzy osób badanych i czasami nie przestrzegają zasady ochrony i zachowywania tajności danych.

W wielu wypadkach naukowcy stają w obliczu konfliktu pomiędzy dwoma prawami: prawem badacza do prowadzenia badań i zdobywania wiedzy oraz prawem osób uczestniczących w badaniach do samookreślenia. prywatności i zachowania godności.

Decyzje etyczne muszą być w każdym wypadku podejmowane indywidualnie.

Wyrażanie zgody na podstawie posiadanych informacji.

Naukowcy są zgodni co do tego, że badania z udziałem ludzi powinny zawsze być poprzedzone wyrażeniem zgody przez uczestników badań na podstawie przedstawionych im informacji. Wyrażenie zgody na podstawie posiadanych informacji jest absolutnie niezbędne w sytuacjach, w których osoby badane są narażane na ryzyko. Osoby badane muszą wiedzieć, że ich uczestnictwo w badaniach jest zupełnie dobrowolne oraz powinny wcześniej otrzymać pełną informację o korzyściach, prawach, o ryzyku i niebezpieczeństwie związanym z ich uczestniczeniem w badaniach.

Dlaczego wyrażanie zgody jest niezbędne

Idea prawa do wyrażania zgody na podstawie posiadanych informacji powstała zarówno z akceptacji wartości kulturowych, jak i regulacji prawnych.

Chociaż zasada uzyskiwania zgody potencjalnych osób badanych na podstawie posiadanych przez nie informacji zyskała sobie szeroką akceptację, to badacze nadal nie stosują jej w sposób stały. Dzieje się tak dlatego, że nie zgadzają się oni co do znaczenia tej zasady w konkretnych przypadkach. Pytania takie, jak: „Co to znaczy, że dana osoba jest poinformowana?", „Skąd wiemy, że dana osoba badana rozumie przekazane jej informacje?", „Jakie informacje należy przekazywać?", „Co zrobić, jeżeli jest rzeczą niezmiernie ważną, aby osoby uczestniczące w badaniach nie dowiedziały się, czy są w grupie kontrolnej czy w eksperymentalnej?".

Procedura podejmowania decyzji obejmuje cztery aspekty: kompetencję, dobrowolność, pełną informację oraz zrozumienie.

Kompetencja. Podstawowym założeniem leżącym u podstaw zasady wyrażania zgody na podstawie posiadanych informacji jest założenie o kompetencji.

Dobrowolność. Badacz, który akceptuje zasadę wyrażania zgody na podstawie posiadanych informacji, zapewnia przyszłym osobom uczestniczącym w badaniach wolny wybór co do tego, czy uczestniczyć w badaniach naukowych, czy też nie oraz gwarantuje sobie, że zgoda na narażenie się na znane ryzyko została podjętą całkowicie dobrowolnie.

Pełna informacja. Aby zgoda wyrażona przez przyszłe osoby badane mogła zostać przyjęta, musi zostać wyrażona d o b r o w oI n i e i w sytuacji pełnego poinformowania. Może bowiem być tak, że zgoda zostanie wyrażona dobrowolnie, lecz przy braku wszystkich niezbędnych informacji, a także przy pełnym poinformowaniu, lecz nie dobrowolnie.

W praktyce trudno jest uzyskać zgodę osób badanych przy założeniu ich pełnego poinformowania, albowiem wymagałoby wprowadzenia wszystkich osób w złożone technicznie i statystycznie szczegóły procedury. Co więcej, w wielu sytuacjach naukowcy sami nie posiadają pełnych informacji konsekwencjach związanych ze stosowaniem określonej procedury badawczej.

Zrozumienie. czyli „przekonanie, że osoby uczestniczące w badaniach wyraziły zgodę na podstawie właściwej wiedzy o procedurze badawczej, zwłaszcza gdy jest ona ryzykowna". Jasne jest, że dokładny opis procedury badawczej, nawet w języku nietechnicznym, może nie być w pełni zrozumiały.

Prywatność

Wymiary prywatności

Zazwyczaj o prywatności mówi się w trzech wymiarach. Są to: istotność otrzymywanych informacji, otoczenie, w jakim przeprowadza się badanie, oraz udzielanie informacji".

Istotność informacji odnosi się do zakresu, w jakim informacje zbierane przez badacza mają charakter prywatny lub potencjalnie zagrażający osobie badanej.

Otoczenie, Otoczenie, w którym przeprowadza się badanie, może być od całkowicie prywatnego do w pełni publicznego.

Udzielanie informacji. Trzeci aspekt problemu prywatności dotyczy możliwości identyfikowania danych personalnych oraz łączenia ich z odpowiedziami udzielonymi przez osoby badane. I tak na przykład informacje dotyczące dochodów pozostaną informacjami prywatnymi, jeśli dostęp do nich będzie miał jedynie badacz. Jeżeli natomiast informacje te, włączając wielkość zarobków oraz nazwiska, zostaną rozpowszechnione przez media, to wówczas mamy do czynienia z poważnym naruszeniem prywatności

Anonimowość i poufność

Obowiązek zapewnienia anonimowości osób badanych oraz obowiązek zapewnienia poufnego charakteru, zebranych danych nie wykluczają się wzajemnie. Powinny być one spełnione bez względu na koszty. Chyba że badacz wcześniej porozumiał się w tych sprawach z osobami badanymi.

Anonimowość

Badacze zapewniają anonimowość poprzez oddzielenie danych o tożsamości osób badanych od informacji, jakich one udzielają. Osoba badana jest uważana za osobę anonimową, jeżeli badacz lub inne osoby nie potrafią powiązać konkretnych informacji z konkretnymi osobami badanymi. Jeżeli zatem informacja zostanie udzielona anonimowo a więc badacz nie będzie w sianie powiązać nazwisk z danymi., to tożsamość osoby badanej pozostaje niejawna nawet wtedy, kiedy udzieliła ona bardzo osobistych informacji.

Jedną z najprostszych technik gwarantowania anonimowości; jest nie pytanie o nazwisko i inne dane mogące identyfikować osobę badaną.

Poufność

Osoby uczestniczące w badaniach w ramach nauk społecznych często zapewnia się że podane przez nie informacje będą traktowane jako poufne, tj. informacje identyfikujące osoby badane nie będą upublicznianie.

Technikami tymi są między innymi;

1. Usunięcie danych identyfikacyjnych — na przykład usunięcie nazwisk, numerów ubezpieczenia lub adresu.

2. Wprowadzenie szerokich kategorii dla danych - - na przykład posługiwanie się województwem zamiast miastem (czy spisem ludności), rokiem urodzenia zamiast konkretnej daty urodzenia, zawodem zamiast konkretnie wykonywanej pracy itd.

3. Grupowanie danych — tj. budowanie na podstawie danych indywidualnych obrazu „osoby przeciętnej i udostępnianie tych danych zamiast danych surowych.

4. Wprowadzanie błędu — rozmyślne wprowadzanie błędów do danych indywidualnych i pozostawienie bez zmian danych pogrupowanych.

---