Opracowała: Marzena Machlowska

PLAN PRACY INDYWIDUALNEJ Z DZIECKIEM

Z ZABURZONĄ PERCEPCJĄ SŁUCHOWĄ

Percepcja słuchowa jest to złożony układ procesów psychiczno - umysłowych przebiegających na poziomie czuciowo-ruchowym i znaczeniowo-czynnościowym; zdolność rozpoznawania i różnicowania bodźców słuchowych - odbiór bodźców słuchowych, identyfikowanie i różnicowanie dźwięków, analiza i synteza słuchowa, pamięć słuchowa.

Przyczyny zaburzenia:

• Uszkodzenie aparatu słuchowego,

• Niedosłuch

• Deficyty rozwojowe,

• Zakłócenia korowych funkcji analizatora słuchowego,

• Opóźnienia rozwoju słuchu fonematyczno - fonemowego,

• Zaburzenia procesów analizy i syntezy słuchowej,

• Krótkotrwała koncentracja na bodźcu słuchowym,

• Zaniedbania środowiskowe.

Przykładowe objawy:

• Trudności w czytaniu i pisaniu,

• Trudności w zapamiętywaniu trudnych wyrazów,

• Trudności w analizie i syntezie słuchowej,

• Trudności w różnicowaniu głosek,

• Nieprawidłowe wybrzmiewanie dźwięków mowy,

• Trudności w wypowiadaniu się,

• Ubogi zasób słów,

• Trudności w rozumowaniu,

• Nieumiejętność uogólniania,

• Agramatyzmy,

• Zaburzenia mowy,

• Kłopoty w pamięciowym uczeniu się,

• Brak reakcji na polecenia.

Dzięki sprawnemu funkcjonowaniu analizatora słuchowego dziecko spostrzega, a także zapamiętuje i rozpoznaje dźwięki, wśród których znajdują się i dźwięki mowy.

Aby ćwiczyć percepcje słuchową należy między innymi:

1. Usprawnić słuch werbalny poprzez:

• wysłuchiwanie dźwięków,

• rozpoznawanie różnych instrumentów muzycznych,

• rozpoznawanie i odtwarzanie rytmu.

2. Ćwiczyć analizę i syntezę słuchową poprzez:

• wyodrębnianie zdań na określony temat,

• wyodrębnianie wyrazów w zdaniu,

• podział wyrazów na sylaby,

• podział wyrazów na głoski,

• rozpoznawanie wyrazów podanych analitycznie.

3. Ćwiczyć słuch fonematyczny przez:

• różnicowanie słuchowe samogłosek w izolacji,

• powtarzanie par samogłosek znacznie różniących się pod względem artykulacji,

• powtarzanie par samogłosek słabo zróżnicowane,

• różnicowanie słuchowe spółgłosek,

4. Wyrabiać trwałość pamięci słuchowej poprzez:

• powtarzanie ciągów słownych,

• powtarzanie zdań, rymowanek, krótkich wierszy,

• analiza ciągów słuchowych.

Wśród  narzędzi do oceny poziomu rozwoju analizy i syntezy słuchowej, słuchu fonematycznego, pamięci słuchowej warto wymienić:

1.Test do badania analizy i syntezy słuchowej wg I. Styczek.

2.Test do badania analizy i syntezy słuchowej dla dzieci 6-letnich wg B.Kai.

3.Test do badania zdolności różnicowania fonemów (słuch fonemowy) struktury fonemowej oraz analizy i syntezy wyrazów sensownych „Polski język” wg M. Bogdanowicz.

4.Próba badania słuchu fonemowego i spostrzegawczości słuchowej „Chiński język” wg Bogdanowicz, Hyponiuk.

5. Test do badania poziomu analizy głoskowej wg J.E. Nowak.

6.Test do badania poziomu syntezy głoskowej wg J.E. Nowak.

Przykładowe sposoby sprawdzenia prawidłowości działania analizatora słuchowego:

1. Próba sylabowa: Dobiera się pary sylab o podobnym brzmieniu, (do zbadania potrzebna będzie pomoc koleżanki) nauczyciel wymawia sylaby, drugi nauczyciel powtarza je prawidłowo lub nieprawidłowo. Zadaniem dziecka jest zasygnalizowanie, jeśli nastąpiło nieprawidłowe powtórzenie.

Mogą to być np. grupy sylab:

• da - ba - ga - da

• pa - pa - ba - da

• ba - pa - ba - da

• ta - pa - da - ta

2. Zadaniem dziecka jest dokończyć wyraz rozpoczynający się na podana sylabę, najlepiej podać najpierw sylabę pa, a później sylabę ba itp.,

3. Nauczyciel wymawia wyrazy podobnie brzmiące, np. półka - bułka, pal - bal. Zadaniem dziecka jest wskazać odpowiedni obrazek.

4. Wysłuchiwanie dźwięków z otoczenia - różnicowanie ich.

5. Wykorzystanie puszek szmerowych.

Przykłady ćwiczeń i zabaw:

USPRAWNIANIE SŁUCHU WERBALNEGO:

1. Różnicowanie i lokalizowanie źródła dźwięku: zabawki dźwiękowe, budzik, dzwonek, itp.,

2. Różnicowanie dźwięków wydawanych przez instrumenty perkusyjne: obrazki instrumentów, instrumenty.

3. Różnicowanie głosów zwierząt dzikich i domowych: nagrane głosy, gry komputerowe.

4. Odtwarzanie struktur dźwiękowych na podstawie układów przestrzennych:

1. przykładowe wzory układów przestrzennych:

• O O O

• O O O

• O O O

5. Rozpoznawanie układu przestrzennego odpowiadającego wystukanemu rytmowi.

6. Uderzanie w bębenek, klaskanie, stukanie według narysowanego rytmu:

1. przykładowe ćwiczenia:

• O O O O O O

• O O O O O O O O

• O O O O O O O

• O O O O O O O O

• O O O O O O O O

DOSKONALENIE ANALIZY I SYNTEZY SŁUCHOWEJ

1.Wyodrębnianie zdań w mowie, słów w zdaniach, zgłosek w słowach:

a) dziecko słucha wypowiedzi nauczyciela w postaci zdań prostych na temat

obrazka o ubogiej treści, np. To kotek. On pije mleko. Dziecko ma narysować

tyle kresek, ile jest zdań. Pierwsze zdanie kreską czerwoną, drugie niebieską.

Pokazujemy kreskę czerwoną dziecko mówi: To kotek, niebieską - On pije

mleko. Zwiększamy ilość zdań.

b) Układanie zdań przez dziecko na podstawie ilości patyczków / patyczki

oznaczają słowa/. Prowadzący zajęcia poleca powiedzieć zdanie z tylu słów,

ile jest patyczków:

II To Ola

III Tam stoi Tomek

IIII Cela ma małego brata

c) tworzenie zdań ze słów podanych przez prowadzącego. Ćwiczenie

utrudniamy podając słowa w innej kolejności niż w zdaniu, np. sklep- idzie -

do - Gosia. Dzieci mają dokonać pewnych przestawień i stworzyć zdanie

sensowne.

d) Zabawa w dopowiadanie brakującego słowa w zdaniu, np. Gruszka jest żółta,

a wiśnia ......; Pomarańcza jest okrągła, a banan .......,

e) Dokończenie słów - prowadzący podaje dziecku obrazek i wypowiada

pierwszą część słowa, którego desygnat jest na obrazku. Dziecko dopełnia

drugą sylabę, np. pił - ka, pa - jac, tor - ba. Wprowadzamy następnie wyrazy

wielosylabowe. Dokańczanie słów można połączyć z rzucaniem piłką; dziecko

odbiera piłkę ( łapie) i wypowiada kończąc odpowiednie słowo.

2. Wyodrębnianie sylab w słowach:

a) zabawa w poszukiwanie przedmiotów, których nazwa zaczyna się od -„sza”,

np. szafa, szalik,

b) wybieranie obrazków w nazwach których jest zgłoska „ ro”, np. rower, krowa, wrona, korona.

c) zabawa w imiona - prowadzący wiesza na tablicy obrazek lub przedmiot. Do

tablicy podchodzą dzieci, których imiona zaczynają się na tę samą zgłoskę,

np. obrazek - marchew,

d) zabawa w sklep- dziecko kupuje w sklepie przedmioty, których nazwa

zaczyna się od np. „ bu” - bu - ty, bu - dzik, bu - rak. Po wykonaniu zadania

następuje wyklaskiwanie sylab w tych słowach i liczenie sylab.

e) wygłaszanie słów rozpoczynających się na daną sylabę, np. „ma” - ma- ma,

ma - larz, ma - lutka. Chodzi o to, aby dziecko wymieniało nie tylko

rzeczowniki, ale czasowniki i przymiotniki.

f) wygłaszanie słów kończących się na daną zgłoskę, np. „ki” : wor - ki, san - ki, zabaw - ki.

3. Dzielenie wyrazów na sylaby z jednoczesnym stukaniem w rytm

wypowiadanych sylab.

a) prowadzący rozkłada zestaw obrazków / w których liczba wyrazów jedno, dwu i wielosylabowych jest równa/. Dziecko nazywa obrazki i następnie dzieli je na sylaby, liczy je i wystukuje palcem lub ołówkiem,

b) zgaduj - zgadula sylabowa. Dziecko otrzymuje koperty, na których są

narysowane kropeczki. W każdej kopercie są obrazki. Ćwiczący poleca wyjąć

obrazki z poszczególnych kopert i sprawdzić, czy obrazek został umieszczony

w odpowiedniej kopercie /np. nazwa jednosylabowa w kopercie z jedną kropką,

dwusylabowa z dwiema itp./ Po sprawdzeniu wszystkich kopert dziecko otrzymuje inne obrazki, które musi umieścić w odpowiedniej kopercie.

4. Sztafeta sylabowa.

W tym ćwiczeniu dziecko wyodrębnia sylaby z wyrazów o różnej liczbie zgłosek /

obrazki przedstawiające przedmioty o nazwach 1 - 2 - i wielosylabowych/.

Polega na tym , że każdą kolejną sylabę wyrazu wypowiada już inne dziecko

podając obrazek przedstawiający przedmiot, którego nazwa odpowiada

dzielonemu na sylaby wyrazowi.

5. Tworzenie wyrazów z sylab.

a) składanki sylabowe . Do tego rodzaju ćwiczeń służy specjalnie przygotowana

pomoc dydaktyczna, którą może zrobić reedukator lub dziecko. Na kartce bloku

umocowane są kartki z sylabami. Dziecko zginając kolejno kartki powinno

odczytywać powstałe z sylab wyrazy. Gdy dziecko potrafi dobrze czytać wyrazy

dwusylabowe wprowadza się składanki, z których tworzy się wyrazy

wielosylabowe.

b) inną odmianą tego ćwiczenia jest książeczka sylabowa. Dziecko kartkując

kolejne kartki książeczki odczytuje wyrazy. Ćwiczenie polega na podstawieniu

sylab początkowych do stałej sylaby końcowej. Sylaby początkowe są wpisane

na kartkach książeczki.

Oto one:

da -

mu -

no -

pa - - ry

to -

wo -

c) inną wersją tego ćwiczenia jest tworzenie wyrazów z sylab za pomocą suwaka prostego lub zegarowego. Ćwiczenie polega na podstawieniu sylab końcowych do stałej sylaby początkowej, np. ka - sa, ra, wa , py.

6. Układanie zdań z sylab.

Kropką oznaczamy ostatnią sylabę, początek - dużą literą.

ca, ta sto stoi Na le ( Na stole stoi taca.)

Ksią na le fie, żka ży sza ( książka leży na szafie.)

Świe słoń Dzi ce. Ci siaj.

7. Rozwiązywanie różnych rebusów sylabowych, np.

te - lew - izor, kot -wica, t - rak - ktor.

Wiele przykładów rebusów sylabowych o różnym stopniu trudności zamieszczają pisemka dziecięce, z których nauczyciel powinien korzystać.

8. Oglądanie kilku obrazków i szukanie w ich nazwach wspólnej głoski (gęś, ślimak, kość);

9. Układanie wyrazów z pierwszych lub ostatnich głosek nazw obrazków (krowa, owca, tygrys -KOT);

10. Szukanie rymujących się wyrazów np. teczka-beczka, trąba-bomba. Na początku wybieramy wyrazy jedno lub dwusylabowe o łatwej strukturze;

11. Układanie zdań, w których każdy wyraz będzie zaczynał się od tej samej głoski np. Tadek tnie turkusową tkaninę.

12. Zabawa "Wyraz w wyrazie":

a). Dziecko poprzez zmianę lub pominięcie pierwszej litery zmienia znaczenie podanego wyrazu np. ekran-kran, sport-port;

b). Dziecko poprzez zmianę lub pominięcie ostatniej litery zmienia znaczenie podanego wyrazu np. koszt-kosz, boks-bok;

c). Dziecko poprzez zmianę lub pominięcie środkowej litery zmienia znaczenie podanego wyrazu np. barki-baki, pranie-panie;

12. Szukanie określonych nazw (ludzi, zwierząt, rzeczy lub roślin) ukrytych w zdaniach np. Hydraulik reperuje zepsuty zlew.

13. Rozwiązywanie rebusów obrazkowo-literowych np.

LINA (kotlina),
KA (laska),
DAK (serdak);

14. Przestawianie cząstek podanego wyrazu tak, aby zmieniło się jego znaczenie np. nora-rano;

15. Układanie wyrazów z podanych głosek np. salka, klasa, laska, skala;

16. Tworzenie magicznych kwadratów. Nauczyciel podaje definicje wyrazów, a uczniowie wpisują odpowiednie hasła np.

17. Szukanie samogłosek w magicznych kwadratach np.

(nos, noc) (wór, wół)

18. Uzupełnianki np.
     

1.	R	U	T
2.	R	U	T


1. Z niego robi się siatkę.
2. Inaczej ciężka praca.

ĆWICZENIA SŁUCHU FONEMATYCZNEGO

a)   różnicowanie słuchowe samogłosek w izolacji:

• Dziecko rozpoznaje ćwiczoną głoskę wśród innych (klaszcze, podnosi rękę lub lizak);

• Dziecko powtarza głoskę (długo, krótko, nisko, wysoko);

• Powtarza pary samogłosek znacznie różniących się pod względem artykulacji (np. e-o, a-u, u-i);

• Powtarza pary samogłosek słabo zróżnicowane( a-o, o-u, e-i, i-y);

b)   różnicowanie słuchowe spółgłosek :

• rozpoznawanie ćwiczonej głoski w izolacji;

• różnicowanie głosek różniących się minimalnie jedną cechą artykulacyjną (tzw. głoski opozycyjne);

• rozpoznawanie słuchowe głosek opozycyjnych;

• powtarzanie sylab z głoskami opozycyjnymi;

•   różnicowanie słuchowe par wyrazów z głoskami opozycyjnymi (np. kura- góra, koza- kosa).


WYRABIANIE TRWAŁOŚCI PAMIĘCI SŁUCHOWEJ

1. Samodzielne układanie krzyżówek.

2. Powtarzanie ciągów słownych.

3. Powtarzanie zdań, rymowanek, krótkich wierszy.

4. Analiza ciągów słuchowych -odpoznawanie wyrazów uczniowie sygnalizują klaśnięciem w momencie jego usłyszenia.

Bibliografia:

 

1.   Bogdanowicz M., O dysleksji czyli specyficznych trudnościach
w czytaniu i pisaniu - odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli, Lublin 1994, LINEA.

2. Bogdanowicz M., Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym,  Warszawa 1991, WsiP.

3. Chmielewska E., Zabawy logopedyczne i nie tylko, Poradnik dla nauczycieli i rodziców, Kielce1995, Kielecka Oficyna Wydawnicza PW,,MAC”.

4. Jastrzębowska G., Podstawy logopedii, Opole 1999, Uniwersytet Opolski.

5. Nartowska H., Opóźnienia i dysharmonie rozwoju dziecka, Warszawa1980, WSiP.

6. Nowak J.E., Pedagogiczne problemy słuchu fonematycznego u uczniów z trudnościami w czytaniu i pisaniu, Bydgoszcz 1992, WSiP.

7. Łuria A.R., Problemy neuropsychologii i neurolingwistyki, Warszawa 1976, PZWL.

8. Minczakiewicz E.M., Mowa- Rozwój - Zaburzenia - Terapia, Kraków 1997, Wydawnictwo Naukowe WSP.

9. Przyłubscy E. F., Mam 6 lat. Przewodnik dla nauczyciela, Warszawa 1988.

10. Rocławski B., Poradnik fonetyczny dla nauczycieli, Warszawa 1981.

11. Rocławski B., Słuch fonemowy i fonematyczny ,Gdańsk 1991, Uniwersytet Gdański.

12. Sawa B., Jeśli dziecko źle czyta i pisze, Warszawa 1999, WsiP.

13. Styczek I., Zarys logopedii, Warszawa 1970, PWN.

14. Styczek I., Badanie i kształtowanie słuchu fonematycznego( komentarz i tablice), Warszawa 1982,WSiP.

15. Waszkiewicz E., Stymulacja psychomotorycznego rozwoju dzieci 6-8 letnich, WSiP, Warszawa 1991.

16. Wójtowiczowa J., Logopedyczny zbiór wyrazów, WSiP, Warszawa 1993.

17. Wójtowiczowa J., O wychowaniu językowym, Warszawa 1997.

11

---