Różnice w starzeniu się i przekwitaniu u kobiet i mężczyzn.
Kobieta nie starzeje się szybciej tylko inaczej niż mężczyzna, kobiety żyją dłużej. Procesy biologiczne które zachodzą wraz z wiekiem wśród nich te zjawiska zachodzą wolniej u kobiet i skoro żyją średnio o 8 lat dłużej to znaczy, że zmiany w tkankach starych kobiet są na takim poziomie jak u mężczyzny o 8 lat starszych. Biologiczne starzenie się kobiet jest o tyle lat wolniejsze. Słaba płcią są mężczyźni nawet od poczęcia , na 112 ludzkich zarodników męskich przypada 6 a żeńskich 106. do 40 roku życia przeważają mężczyźni, później nadumieralność mężczyzn jest większa niż kobiet.
Biologiczne starzenie się społ. i medyczne.
Najważniejszym okresem w rozwoju jest okres rozwoju płodowego, w tym okresie tkwi tajemnica naszej starości, wielkie doskonalenie, usprawnianie organizmu. Zdolność regeneracji organizmu, tj. odbudowy tkanek komórki słabo tu zróżnicowane maja duża możliwość podziału. W czasie tej regeneracji org. odmładza się. Komórki powstałe po podziale są młodsze od macierzystych. Prawa biologiczne- wszystkie rozwinięte ewolucyjnie organizmy obumierają. Żadna komórka nie jest nieśmiertelna musi się podzielić albo zwyrodnieć i umrzeć. W miarę różnicowania się i przystosowania do coraz bardziej złożonych funkcji w ustrojach bardziej rozwiniętych komórki tracą zdolność do podziału komórki, których zdolność została już zablokowana nazywamy - POSTMIOTYCZNYMI, ostatecznym ich losem jest zestarzenie się i śmierć. Im wyżej w ewolucji ,tym organizm ma więcej tych komórek. Najważniejsza dla rozwoju jest tkanka nerwowa (mózg, rdzeń kręgowy, zwoje kręgowe). Już we wczesnym dzieciństwie przechodzi ona stadium postmiotyczne, tak samo dzieje się z sercem, mięśniami szkieletowymi. Są w naszym org. Komórki KAMBIALNE , których komórki dojrzałe są wydalane, a nowe stale są produkowane np. szpik kostny. Jednym z głównych objawów starzenia się jest ubytek wody w org. Zarodek ludzki zawiera do 97% wody , noworodek 75%, dorosły człowiek 65% a stary 55%. Komórki dzielą się najintensywniej w okresie zarodkowym i płodowym. Na początku proces mnożenia się komórek przeważa nad ich obumieraniem zaś w miarę rozwoju , starzenia się org. , liczba podziału spada ,wiele komórek przechodni w stadium postmiotyczne. Z ubytkiem wody wiąże się pojęcie stanu „uwiędu starczego”. Powstające luki wypełnia tkanka łączna. Cały narząd zmniejsza się i jakby marszczy. Ciało traci na wzroście. Fizjologicznie starzenie przyspieszają czynniki zew. (niezdarny tryb życia, odżywianie.)
Medyczne aspekty starzenia się.
Miażdżyca- przewlekła choroba tętnic, zwyrodnienie, gdy odkładają się w tętnicach złogi cholesterolu. Choroba ta zaczyna się w dzieciństwie , postępuje w sposób utajony. W II połowie życia widać jej objawy. Następstwa M.- udar mózgu, zawał serca, zgorzel, otępienie mózgowe. Miażdżyca ma wpływ na cały org. Prognozy- w krajach rozwiniętych miażdżyca występuje w 100%, genetyka krajach niedożywionych objawy miażdżycy mniej widoczne. Jeżeli można by było wyeliminować miażdżyce to długość życia przedłużyła by się znacznie. Choroby w okresie starości- otyłość, cukrzyca, nadciśnienie., inwalidztwo związane z miażdżyca to choroby płuc, nowotwory. - skrajne niedołęstwo wieku starczego, przyczyny: -udar mózgu z porażeniem połowicznym, -zespół miażdżycowego rozsianego rozmiękczenia mózgu. -ciężki przewlekły gościec stawowy, -Parkinson, -stany po złamaniach.
Biologiczne i medyczne dolegliwości ludzi starych
Tylko 11% ludzi starszych umiera szybko, tylko 9% bardzo szybko np. zawał, aż 79
% umiera po 1-8 miesięcy leżąc w chorobie i cierpieniach. Śmierć przyspiesza : -alkohol uszkadza komórki wątroby, uszkadza ukł. krążenia. -palenie papierosów, powoduje zwężenie tętnic. Przyczyniają się do nasilania objawów miażdżycy, rak płuc, rozedma płucna, nieżyty oskrzeli. Palacze 7 razy częściej mają zawały, raka płuc 30 razy, - lekomania częściej dotyczy kobiet, gromadzenie leków i niewłaściwe dawkowanie. Są ośrodki długowieczności Armenia, Gruzja, Himalaje, to rejony wysokogórskie, ludzie są zdrowsi , ma na to wpływ odżywianie, wysiłek fizyczny, życie w górach wymaga dobrej kondycji, nie używa się chemii, konserwantów, itp. Czasami wymagana jest głodówka z racji niedużych ilości pożywienia, ludzie są pogodni nie oglądają TV i inne takie pierdoły. Rodziny są wielopokoleniowe. Fizjologiczne odejście ze świata. Jest to często zaśnięcie we własnym łóżku, bez bólu, starcze niedołęstwo jest b. rzadkie do ostatnich dni ludzie starzy są aktywni.
Psychologiczne aspekty starości.
Starzejemy się od chwili poczęcia. Liczba komórek nerwowych w mózgu, zmniejsza się już od dzieciństwa. Im jesteśmy starsi to proces ten jest szybszy, sprawność fizyczna człowieka jest zależna od szybkości tego procesu. Największym niedomaganiem starości jest głębokie otępienie umysłu. Otępienie umysłowe- jest jedna z możliwych chorób , które mogą wystąpić. Należy dbać o to aby przeciwdziałać jej wystąpieniu poprzez pracę i wysiłek umysłowy. Otępienie starcze- to trwała utrata komórek mózgowych , które dokonuje się równomiernie, ale nie powstają ogniska, martwicy i porażenie kończyn. Stopniowo traci komórki mózgowe ale zachowuje sprawność fizyczną. Otępienie miażdżycowe- duży ubytek komórek mózgu spowodowany jest powstaniem w korze mózgowej ognisk martwicy to związane jest z ubytkiem komórek mózg. Ogniska martwicy zamieniają się w jamki wypełnione płynem.- rozsiane miażdżycowe rozmiękczenia mózgu. Ma wpływ na psychikę , zachowania. Oprócz ułomności psychicznej dochodzą porażenia , człowiek staje się niedołężny. Proces zaczyna się około 60. początkowe objawy to: bóle i zawroty głowy, trudności w skupienie się i zapamiętywaniu, wyraźny wpływ na szybkość rozwoju choroby mają emocje, duży wstrząs. Występuje niedołęstwo fizyczne- starczy chód, bełkot, drżenie rąk i nóg, niekontrolowane oddawanie kału i moczu, płaczliwość przy rozpoczęciu rozmowy bez powodu, jeżeli jest zaawansowana: całkowity paraliż, traci możliwość kontaktu, nie poznaje, trzeba karmić. Mogą wystąpić dziwactwa- 1)nieufność i podejrzliwość, 2)zbieracze, 3)hipohondryce- wyolbrzymianie choroby, 4)euforycy- stan radości pobudzenia, uśmiechnięci. 5) żyjący przeszłością- żyją tym co minęło.
Przez całe życie kobieta starzeje się wolniej.
Przyczyny tego zjawiska- związane jest to z rozrodczością, ciążą, karmienie, jest to ogromny wysiłek dla kobiety i jej narządów i to powoduje że kobiety mogą dłużej i lepiej funkcjonować. Uważa się że hormony żeńskie chronią od miażdżycy , która rozwija się wolniej, aż do przekwitania. Zawał serca jako powikłanie miażdżycowe dopiero u kobiet w wieku 60 lat u mężczyzn w wieku 40 lat. Androgeny ,męskie hormony nie chronią przed rozwojem miażdżycy. Popęd seksualny u kobiet maleje z biegiem lat. Przekwitanie to nie tylko menopauza, ale i zmiany zew. w wyglądzie, estrogeny się zmniejszają liczebnie. Jak temu przeciwdziałać- dieta, sport, można zażywać hormony. Przekwitanie męskie- jest bardziej rozwinięte w czasie, przebiega wolniej, stopniowo i równomiernie. RWITALIZACJA- czynnikiem bardzo istotnym, warunkującym role starego człowieka jest jego stan zdrowia. Człowiek chory wymaga opieki. Chodzi o poprawę zdrowia, trzeba starać się pomagać człowiekowi staremu odmładzać się. Rewitalizacja przez: dietoterapię, dieta, -kinezyterapię- leczenie ruchem, psychoterapię- oddziaływanie na psychikę, -witaminy, -wizyty w sanatorium. Ujemne strony pokarmów mięsnych:- zakwasza ustrój, pobudzają procesy gnilne, w mięsie jest dużo soli, mięso nie jest łatwe do gryzienia
Postawy ludzi starszych.
Postawy wg. Bromley`a- 5 typów przystosowania się do starości: 1)konstruktywna- osoba krytyczna do samego siebie, ciesząca się z życia, dowcipna, która godzi się ze śmiercią i starością. 2)zależności- osoby bierne i zależne wobec innych, chętnie i szybko wycofują się z pracy zawodowej, dobrze się czują gdy są zależne od rodziny. 3)obronna- czuje lęk przed śmiercią, osoby lekko znerwicowane. 4)wrogości- tzw. „starzy gniewni” osoby kłótliwe, złośliwe. Nie godzą się ze śmiercią. 5)wrogości skierowanej w stosunku do siebie- osoby którym nie powidło się w życiu, których bilans życiowy jest ujemny.
Potrzeby ludzi starszych
def. Potrzeby- to pewien konkretny, aktualnie występujący stan osobnika przy czym jest to stan nadmiaru lub niedoboru albo inne zakłócenie w zakresie ważnych dla osobnika właściwości organizmu lub otoczenia. Maslow- 6 grup potrzeb- 1) p. fizyczne (sen, aktywność, lenistwo, pragnienie seksu, pozywienie), 2)p. bezpieczeństwo- (stabilizacja, uwalnianie od strachu, potrzeba porządku), 3)p. przynalezności i miłości (stosunek uczuciowy z drugim człowiekiem) 4)p. szacunku (wysoka ocena samego siebie, zaufanie do siebie, szacunek ze strony innych), 5)p. samo urzeczywistnienia (wierny swoje naturze) 6)p. estetyczne Wg. Kocowskiego 5 grup potrzeb- 1)p. egzystencjalne- (pokarmowe, bezpieczeństwa, mieszkaniowe, odzieżowe, zdrowotne, ekologiczne, rekreacyjne), 2)p. prokreacji i rozwoju (reprodukcji, opieki, dydaktyczna i wych., rodzinna, samorealizacji) 3)p. funkcjonalne- (p. informacyjne, sprawnościowe, instrumentalne, lokomocyjne, swobody) 4)p. społeczne (ogólne warunki współżycia i współdziałania, p. przynależności, łączności, organizacji, więzi emocjonalnej) 5)p. psychiczne (p. realizacji pragnień, związanych z zaspakajaniem wszystkich wymienionych potrzeb p. egzystencji, prokreacji, rozwoju, społ. p. które można nazwać warunkami efektywnego funkcjonowania osobowości czł. Lub warunkami zdrowia psych. Pozostałe warunki zadowolenia z życia: p. erotyczne, aktywności, rekreacji.)
Potrzeby człowieka w podeszłym wieku.
Wg. B. Synaka 10 potrzeby psych- społ. (p. przynależności, integracji, towarzystwa, p. użyteczności i uznania, bycie potrzebnym w rodzinie, p. niezależności, p. bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego, p. satysfakcji życiowej Synak nie wyróżnia potrzeby aktywności, która ma charakter obiektywny. Aktywność wg. Synaka- domowo- rodzinna (prowadzenie gosp. domowego) -a. kulturalna- czytelnictwo, telewizja, radio, -a. Zawodowa, -a. Społ., -a. Religijna, sportowa. Teorie starzenia się: 1 t. Energetyczna- fizjolog niemiecki odkrył prawo głoszące że energia potrzebna do wzrostu jest stałą częścią całej energii użytej przez organizm. Długość życia org. Jest proporcjonalna do szybkości przemiany materii. Rubner potraktował org. Człowieka jako ukł. Fizjochemiczny, który jest zdolny do wyprodukowania stałej ilości energii przypadający na każdy kilogram jego wagi. Kiedy wyprodukuje dość energii to org. Zaczyna się starzeć. Uważa się, że źródła teorii energetycznej można doszukiwać się już u Arystotelesa. 2. t. Biomorfotyczna- w sensie biochemicznym jednostka starzeje się od momentu narodzin, dzień po dniu. Starzeje się cały wszechświat. 3. t. Niedożywienia komórek tkankowych, początek XX w. Uważa się że w wyniku ścisłego przylegania do siebie dochodzi do komórki mniej tlenu lub składników odżywczych i dlatego starzejemy się. 4. t. Samozatrucia org. - rosyjski fizjolog starzenie się i starość są rezultatem samozatrucia org. , spowodowanego wydzielaniem flory bakteryjnej w jelicie grubym org. nie może pozbyć się tych trucizn i zatruwa się. 5. t. Hormonalna- aby odmłodzić org. fizjolodzy zrobili eks. Na świnkach. Jedna z przyczyn starzenia się organizmów jest zanik funkcji wew. wydzielniczych gruczołów płciowych. 6. t. Ednokrynologiczna- starznie można zwolnić przez terapie hormonalną. 7. t. Heurogenne- długość życia człowieka zależy od stopnia utrzymania równowagi systemu nerwowego. 8. t. Biochemiczna- wywołany jest obniżeniem metabolizmu, ale nie ma zgodności wśród twórców tej teorii. W miarę lat spada odporność org. co przyczynia się do procesu starzenia się.
Społeczne konsekwencje teorii starzenia się.
1. t. Deprywacji- z wiekiem po 30 intelektualna zdolność uczenia się maleje. 2. koncepcja aktywności- rozważa ten proces jako zjawisko społ. związane z gromadzeniem się napięć jakie powstaje w ciągu życia, w ciągu pełnienia różnych ról społ. 3. t. Wyłączania- człowiek starszy wycofuje się z życia społ. nie angażuje się, ludzie starzy ograniczają swoją aktywność, więzi społ. wygasają, ma to związek z ustępowaniem miejsca pracy młodszym pokoleniom.
Społeczne kwestie ludzi strych.
Istotne kwestie społ. ludzi starszych jest ich zależność od młodych, która ma trwały charakter, rodzaje zależności pogłębiają się wraz z wiekiem. Różne zależności: -uzależnienie psychiczne- albo będzie miało to miejsce u osób bardziej podatnych na uzależnienia albo o uzależnieniu psych., które pojawia się pod wpływem określonych sytuacji życiowych gdy ktoś staje się np. słabszy fizycznie. Wyróżnimy uzależnienia: -u. Ekonomiczne, funkcjonalne i psychiczne. W przypadku zbiorowości- uzależnienie psychiczne, ekonomiczne, artykulacji i reprezentacji potrzeb i interesów. Psychiczne- wynika z osobistych sytuacji czł. starego. Jak widzi on swoją starość. Mozę się objawić w tym, że przyzwyczaja się do pomocy i jest się uzależnionym od tej pomocy. Często osoby starsze chcą być jak najdłużej same bez zależności od innych. Funkcjonalne- uzależnienie się człowieka przy wykonywaniu wielu czynności podstawowych. Ekonomiczne- czyli brak środków finansowych na zaspokojenie podstawowych potrzeb. Funkcjonalność uzależnienia- zdolność do samodzielności. Uzależnienie psychiczne- poczucie wolności wyboru, poczucie sprawstwa, obraz samego siebie. Zbiorowości- ocena kierunku zmian pozycji społ., ocena ich prestiżu. Uzależnienie w sferze artykulacji i realizacji potrzeb- udział w organach przedstawicielskich, ocena upośledzenia ludzi starszych w skutek innych kwestii, istnienie politycznej reprezentacji.
Rys historyczny
Gerontologia powstała około roku 1950 - młoda nauka, szybko rozwijająca się związana z rewolucja demokratyczną. Szczególnie widoczny rozwój nastąpił w 2 połowie XX w . na zachodzie używa się terminu gerontologia kliniczna, ale nie jest to odpowiednik polskiej gerontologii gdyż nie zawiera profilaktyki. 1)Starożytność-, 2)początki związane są z filozofami i przyrodnikami. Bacon- który głosił ze systematycznie badając proces starzenia się można wykryć przyczyny. 3)Józef Filipicki- pierwsza praca „O utrzymaniu zdrowia ludzi starych” 4)1909 rosja , psycholog Mikołaj Rybnikow wprowadził do nauki określenie -geriatria. 5)1945- ojciec gerontologii światowej, lekarz Wlodimir Korenczewski prowadził prace dotyczące fizjopatologi starzenia się. 1950 1 międzynarodowy Zjazd Gerontologiczny w Belgii 1960 - amerykański gerontolog Clarck Tibbit - upowszechnił określenie gerontologia społeczna. Nowoczesna geriatria rozwija się od około 200 lat, związana jest z rozwojem medycyny. Pierwszy podręcznik o chorobach ludzi starszych napisał ros. Lekarz fisher w 2-poł. XVIII w . Proces starzenia się- to naturalny proces życiowy, jest to prawidłowość związana z życiem człowieka. Naturalny, biologiczny proces który jest związany z życiem człowieka od momentu narodzin do śmierci.
Wiek kalendarzowy- liczba przeżytych lat. Podział: wiek podeszły 60-75, starczy 75-90, sędziwy powyżej 90. (osoba długowieczna po 80,90)
Wiek biologiczny- to ogólna sprawność i żywotność komórek, tkanek człowieka. Oceniani jest na podstawie wskaźników biologicznych.
Wiek psychologiczny- związany z funkcjonowaniem intelektualnym człowieka, funkcjonowanie zmysłów, sprawnością motoryczną, , zmianami osobowości.
Wiek społeczny- określony przez analizę pełnionych ról społ.
Wiek socjalny- kobieta 60lat, mężczyzna 65lat, czas gdy przysługują świadczenia społ., zagwarantowane przez państwo.
Wiek ekonomiczny- miejsce człowieka w społecznym podziale pracy tzn. podział ludzi na tych w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym
Demograficzne starzenie się ludności w Polsce i na świecie.
W latach 60 Polska dołączyła do państw starych demograficznie tan. Przekroczyła granice 7% udziału osób powyżej 65 w ogólnej liczbie ludności kraju. Obecnie jest już ponad 10% ludności w wieku powyżej 65 lat a np. w Niemczech stanowi 20-30%. Ten proces związany jest z małym przyrostem naturalnym. Z badań wynika że zmniejsza się udział najmłodszej generacji młodzieży. Dosyć stabilna pozycję osób aktywnych zawodowo onacza to że coraz mniej osób będzie wytwarzało dochód narodowy. Nie jest obojętne jaki będzie stan naszej gospodarki. Prognozy:-2050 po raz pierwszy w historii świata nastolatków którzy mają mniej niż 15 lat będzie mnij niż osób po 60. liczba tych 60-latków wynosi obecnie 600mln w 2050 2mld. Prawie 80% ludzi starszych będzie mieszkało w krajach w których poziom gosp. jest niższy.. kraje te będą miały mniej środków aby rozwiązać ten problem. Socjologowie prognozują że: zwiększy się migracja, z rejonów słabo rozwiniętych do tych w wyższym poziomie. W 2000 r. ponad 20% Polaków przekroczyła 60 r. życia a statystyka podaje że 2020 po 60 będzie co 4 Polak zaś w 2050 to aż co 3 Polak. W śród ludzi w wieku emerytalnym przeważają kobiety, które żyją dłużej , dopatruje się tu wpływu wojny. Konsekwencje: trudności materialne, samotność, wdówstwo, brak możliwości pełnienia ról społ. problemy te musza rozwiązać kolejne pokolenia: tworzenie systemów zabezpieczenia społ., służby zdrowia, i służb socjalnych. Od początku lat 90 mamy niemal zerowy przyrost naturalny.