Akcent

Sposoby stylistycznego nacechowania wypowiedzi za pomocą akcentu:

1. Uporządkowanie stosunku sylab akcentowanych i nie akcentowanych - rytmizacja tekstu charakterystyczna dla wiersza sylabotonicznego, lecz spotykana też w prozie.

2. Transakcentacja - przeniesienie akcentu z sylaby, która powinna być akcentowana, na nie akcentowaną w ciągu sylabicznym.

Rodzaje akcentów:

• główny - występujący w najważniejszym wyrazie zestroju akcentowego

• poboczny - pojawia się w pierwszej sylabie zestroju, jeśli nie poprzedza ona bezpośrednio sylaby akcentowanej (np. na ramieniu); jest to akcent zestrojowy i fakultatywny

• wartościujący (wyróżniający) - pojawia się tam, gdzie mamy do czynienia z szeregiem podobnych lub zbliżonych czy przeciwstawnych pojęć (np. Gwiazdy nad tobą i gwiazdy pod tobą)

• zdaniowy - organizuje intonację zdania, ułatwia zrozumienie wypowiedzi

• retoryczny - ukazuje stosunek mówiącego do wypowiadanych treści, np. To strraszne!

• logiczny (podkreśla sens wypowiedzi)

Zestroje

zestrój akcentowy - samodzielny wyraz (z proklityką lub enklityką) z sylabą akcentowaną; [inaczej] mający sens zespół sylab utworzonych z wyrazu lub zespołu wyrazów, podporządkowany akcentowi głównemu.

Rodzaje:

• z. a. prymarny - ma dwa mocne akcenty, np. nie martw się dziś.

• z. a. ściągnięty - ma akcent mocny i poboczny, _ `_ _ `_.

Diereza - granica stopy pokrywa się z granicą zestroju akcentowego, np. „słowiczku mój! a leć, a piej!” (_ `_)(_ `_)|(_ `_)|(_ `_) - zestrój ściągnięty, czterostopowiec jambiczny

Cezura - granica zestroju akcentowego wypada wewnątrz stopy, np. (_ `_|_)_

zestrój intonacyjny - połączenie kilku zestrojów akcentowych w logiczną i sensowną całość, np. Przyjdę do ciebie dziś wieczorem.

fraza - zamknięta całość myślowa

proklityki - słowo łączące się z następującym po nim wyrazem, np. pod

enklityki - słowo łączące się z poprzedzającym je wyrazem, np. się

Intonacja

Linia intonacyjna - melodia zdaniowa.

Rodzaje linii intonacyjnych (intonemów):

• antykadencja - rosnąca

• kadencja - opadająca

Typy intonacji (w dużym uproszczeniu):

• intonacja oznajmująca czysto intelektualna;

• intonacja oznajmująca o zabarwieniu emocjonalnym;

• intonacja pytajna;

• intonacja rozkazująca.

Pauza

Pauza może uwydatniać akcent zdaniowy. W połączeniu z intonacją (a ściślej z intonemami) odgrywa ważną rolę - pauza syntaktyczna (intonacyjna). Spotykamy ją głównie po kadencji - nie posiada wówczas ładunku ekspresywnego. Największy walor estetyczny ma pomiędzy antykadencjami oraz między antykadencją i kadencją.

Pauza podkreśla element zaskoczenia w recepcji treściowej zdania i wydobywa dzięki temu ukryty ładunek jego ekspresji - ekspresja momentalna.

PROZODIA POLSKA

2