Biologiczne Mechanizmy Zachowania - 10 -

„Rozród i opieka nad potomstwem”

Rozród i opieka jako swoisty „dylemat” osobnika:

• Stosowanie strategii opieki nad potomstwem, które będąc jakiś czas uzależnione od rodzica (rodziców) może nie przetrwać (a więc nie przetrwają i geny), gdy zabraknie opiekuna,

• Stosowanie strategii rozmnażania się - może zamiast opiekować się potomstwem urodzić nowe, im więcej rodzi się potomków tym więcej jest moich genów w populacji,

• Aby rozród i opieka były strategią stabilną ewolucyjnie musi istnieć właściwa proporcja między zachowaniami opiekuńczymi i rozrodczymi.

• Jedynie czysta strategia opiekuńcza nie może być nigdy strategią stabilną ewolucyjnie.

Czy rozmnażanie osobników jest dla dobra przedłużenia gatunku?:

• Koncepcja doboru grupowego Wynne'a-Edwardsa (spopularyzowana przez Roberta Ardrey'a) zakłada, że grupy altruistyczne i kooperujące mają większą szanse przetrwania niż grupy rywalizujące,

• Jest ona częścią teorii regulacji populacji Wynne'a-Edwardsa.

Koncepcja doboru grupowego Wynne'a-Edwardsa:

• Populacje zwierząt są względnie stabilne lub podlegają fluktuacjom,

• Zwierzęta „kontrolują” liczebność populacji, tak by gatunek mógł przetrwać,

• Dla dobra grupy osobniki ograniczają liczbę swego potomstwa,

• Regulacja ta odbywa się dzięki doborowi grupowemu a nie naturalnemu.

Koncepcja doboru grupowego Wynne'a-Edwardsa:

• Mechanizmy regulacji rozrodu mają charakter społeczny:

• Terytorializm,

• Hierarchie dominacji.

• Zachowania epideiktyczne.

Koncepcja doboru osobniczego Dawida Lack'a:

• Dla danego gatunku będącego w konkretnej sytuacji środowiskowej istnieje optymalna wielkość lęgu/miotu,

• Każdy z osobników ustala taką wielkość z pobudek egoistycznych a nie altruistycznych,

• Kontrola urodzeń jest stosowana nie po to by nie wyczerpać zasobów grupie, lecz po to by przeżyła największa ilość swoich dzieci.

Koncepcja doboru osobniczego Dawida Lack'a:

• Dobór osobniczy a wyjaśnienie:

• Zjawiska osobników bezterytorialnych (strategia pokerzysty, lepsza od strategii jastrzębia),

• Zachowań epideiktycznych - czy istnieje efekt Beau Geste?.

Mechanizm zachowań prokreacyjnych :
I. Etap - Wędrówka rozrodcza:

• Ponieważ najważniejszy akt - zapłodnienie wymaga ścisłej synchronizacji działania samca i samicy u zwierząt rozmnażających się płciowo bardzo ważne jest dojrzewanie przedstawicieli płci w tym samym czasie,

• Np. u większości ssaków ruja występuje raz w roku na wiosnę lub na jesieni, u psowatych 2 razy w roku, u kotowatych 3, u naczelnych, królików i szczurów cały rok.

II. Etap - Odnajdywanie partnera:

• Samiec jest bardziej ruchliwy i to on szuka drugiego osobnika,

• Samica demonstruje swą obecność.

• Prawo Seitza - osobniki podejmują działanie gdyż oddziaływanie bodźców heterogenicznie się sumuje.

Teoria inwestycji rodzicielskiej:

• Trivers zaproponował rozwiązanie, które głosi, że przedstawiciel płci, która inwestuje więcej w wychowanie potomstwa będą bardziej wybredni przy doborze partnera,

• Przedstawiciele płci mniej inwestującej będą rywalizowali o dostęp do osobników inwestujących bardziej.

Ilustracja teorii Triversa:

• Na przykładzie teoretycznym strategii:

• Męskich - wierny ojciec; kobieciarz,

• Żeńskich - nieprzystępna; łatwa.

• Koszt wychowania potomstwa -20,

• Koszt długich zalotów -3,

• Spłodzenie potomstwa +15.

Ilustracja teorii Triversa -Strategia ewolucyjnie stabilna:

• W teoretycznym przykładzie, aby strategia mieszana była stabilna potrzeba 5/8 wiernych samców oraz 5/6 niedostępnych samic,

• Można też interpretować wynik tak, że w ciągu swego życia samiec może być przez 3/8 czasu reprodukcyjnego kobieciarzem, a samica przez 1/6 czasu reprodukcyjnego łatwa.

Asymetria płciowa wg Triversa:

• Wyprodukowanie jaja jest bardziej kosztowne niż plemnika,

• Problem proporcji płci np. Tylko 4% samców słoni morskich odbywa 88% kopulacji z samicami, choć płeć reprezentowana jest 50:50,

• Hipoteza wahadła Fishera.

Niepewność ojcostwa:

• Ponieważ samiec nie ma pewności, co do swego ojcostwa może stosować strategie tzw. długiego narzeczeństwa,

• W tym kontekście tłumaczy się też istnienie efektu Bruce'a u gryzoni.

III. Etap - Zaloty, toki, rykowiska, bekowiska…

• Zaloty są ważnym elementem zarówno doboru płciowego jak i mają swoją izolacyjną funkcje gatunkową.

Etologia zalotów - strategia rodzinnej harmonii:

• Wymiana komunikatów często ma za zadanie obniżenie agresji u samca,

• Samiec musi często dużo zainwestować nim dojdzie do kopulacji np. naprzynosić pokarmu lub zbudować gniazdo,

• U niektórych zwierząt występuje zjawisko darów ślubnych,

• U pewnych gatunków zjawiska quasi-estetyczne.

Zjawisko samców towarzyszących i strategia prawdziwego samca:

• Niektóre samice stosują strategie poszukiwania „prawdziwego samca”,

• Co z osobnikami udającymi „prawdziwych samców”?,

• Ewolucja zachowań tzw. Prawdziwych popisów - Zahavi teoria upośledzenia,

• Sprawdzanie wiarygodności samców przez udające samców samice.

Opieka nad potomstwem:

• Opieka może mieć charakter pośredni lub bezpośredni,

• Pośredni - opieka nad złożonymi jajami (np. osy grzebaczowate),

• Bezpośredni - opieka nad potomstwem (np. szympansy).