• abrogacja - uchylenie całego aktu normatywnego bez ustanowienia w jego miejsca nowego aktu

• adekwatność - jest cechą tekstu prawnego. Tekst adekwatny to taki, który `wiernie', `dokładnie' wyraża zamysł prawodawcy. Ażeby było to możliwe, tekst prawny musi być dostatecznie precyzyjny. Tekst nieadekwatny to tekst obarczony wadą, ponieważ wyrażający nie to, co zamierzał wyrazić prawodawca. Tekst adekwatny to również taki, który uwzględnia różnorodność i zmienność sytuacji, które podlegają unormowaniu. W takich przypadkach zachodzi potrzeba nadania tekstowi prawnemu takiego kształtu słownego, by był on odpowiednio elastyczny. Adekwatność osiąga się przez precyzję i elastyczność.

• adresat normy - ktoś, komu norma nakazuje określone postępowanie albo określonego postępowania zakazuje. Można wskazać:

• imiennie - przez nazwę indywidualną ( norma indywidualna - norma wskazująca adresata i okoliczności bez względu na cechy, które się im przypisuje)

• nazwę rodzajową, poprzez cechy - przez nazwę generalną (norma generalna)

• jednostkowa - jeden adresat

• ogólna - więcej niż 1 adresat

• pusta - brak adresatów

wskazanie okoliczności, w których należy zrealizować określone postępowanie:

• indywidualne

• generalne

• konkretne ( wyznaczenie czynu niepowtarzalnego)

• abstrakcyjne ( wyznaczenie czynu, który w zasadzie jest powtarzalny)

• adresat normy kompetencyjnej - (osoba podległa kompetencji) ten, kto ma obowiązek zachować się w określony sposób, gdzie zachowanie to jest reakcją na czynność konwencjonalną podmiotu, który uzyskał kompetencje do dokonania ważnej czynności.

• rozróżnienie:

• normy prawodawcze - zachowanie jest reakcją na dane normy zawarte w akcie

• normy aktualizujące obowiązek

• akt

• normatywny - zbiór przepisów prawnych odpowiednio uporządkowany, wydany przez upoważniony podmiot, wyrażający normy w zasadzie generalne i abstrakcyjne przy czym jest to zbiór opatrzony nazwą (`ustawa' `dekret' ...).

+ Akty normatywne nietypowe, to takie które jedynie uchylają inne akty normatywne albo kreują czy przekształcają jakąś instytucję.

• o charakterze wewnętrznym - to akty, które nie są skierowane do obywateli, ich organizacji czy osób prawnych; ich adresatami są wyłącznie jednostki organizacyjnie podległe podmiotowi wydającemu akt.

• powszechnie obowiązujący - to taki, którego normy mogą być adresowane do każdego podmiotu: do obywateli, ich organizacji, osób prawnych oraz wszystkich innych podmiotów, i może kształtować ich sytuacje prawne, tzn. wyznaczać im obowiązki, przyznawać uprawnienia, udzielać upoważnień. (Konstytucja, ustawy, rozporządzenia z mocą ustawy, rozporządzenia, akty prawa miejscowego, układy zbiorowe pracy i inne porozumienia jako tzw. umowne źródła praw).

• ogłoszenie - urzędowe podanie treści aktu normatywnego do wiadomości publicznej, dokonane przez upoważniony do tego podmiot oraz w formie przewidzianej przez obowiązujące przepisy prawne. Inaczej, złożona czynność konwencjonalna która kończy proces prawotwórczy

• wejście w życie - normy prawne wchodzą w życie w określonym momencie, co oznacza, że od tego momentu mają ona być realizowane lub stosowane przez wszystkich, których dotyczą. Moment wejścia w życie oznacza więc, że od niego każdy, kogo to dotyczy, jest obowiązany daną normę realizować lub stosować. Termin wejścia normy w życie wyznacza ten podmiot, który jest upoważniony do ustanowienia danej normy. Termin można wyznaczyć na :

• na dzień ogłoszenia albo dzień ustanowienia

• na dzień późniejszy niż dzień ogłoszenia albo ustanowienia -> vacatio legis - odpowiedni okres pomiędzy ogłoszeniem a wejściem w życie aktu.

• normatywny a prawny - odróżnienie aktu wyrażającego zarówno normy generalne i abstrakcyjne (akt normatywny) od aktu prawnego (patrz niżej)

• podustawowy

• prawny - nadaje się dwa znaczenia:

• akt wyrażający zarówno normy generalne i abstrakcyjne, jak i indywidualne i konkretne.

( znaczenie szerokie)

2. albo jedynie taki akt, który zawiera normy konkretne i indywidualne (wyrok sądu)

• wykonawczy - (rozporządzenie[w polskim systemie prawnym], zarządzenie, uchwała[w innych systemach prawnych]) akt normatywny wydany przez organy władzy wykonawczej na podstawie upoważnienia udzielonego przez ustawę w przepisach kompetencyjnych w celu jej wykonania. Wytyczne co do treści przepisów kompetencyjnych są konstytucyjnym elementem potrzebnym do prawidłowości aktu wykonawczego. Akt wykonawczy nie ma charakteru `pierwotnego', jest aktem niesamoistnym, najściślej związanym z ustawą, bo uzależnionym od udzielonego przez nią każdorazowo upoważnienia, od treści ustawy i od jej obowiązywania. Jest związany z ustawą więzami dwojakiego rodzaju

• kompetencyjna - akt jest wydawany wyłącznie wtedy, gdy ustawa do tego upoważnia (na `podstawie' ustawy) [+przy uchyleniu / zmianie ustawy następuje uchylenie / zmiana przepisu wykonawczego]

• funkcjonalna - jest związany z treścią ustawy, służy do jej wykonania

Akt wykonawczy · może regulować wyłącznie sprawy przekazane mu do unormowana w upoważnieniu i nie może wykraczać poza zakres tych spraw. Musi być · zgodny co do treści z ustawą, która udzieliła upoważnienia, z innymi ustawami i konstytucją. Każdy akt posiada · przedmiot regulacji ( zakres spraw przekazanych do unormowania)

• czynność konwencjonalna - to taka czynność psychofizyczna albo czynność konwencjonalna niższego stopnia, której reguły sensu każą przepisywać określony sens kulturowy. ( Inaczej mówiąc: zachowanie określonych osób w określonych okolicznościach, któremu przypisuje się odmienny sens, inny niż wskazywałby sam sens dokonanej czynności] :\

• definicja

• klasyczna - (definicja legalna) zbudowana z definiendum, zwrotu łączącego oraz definiensa, w którym da się wyróżnić genus oraz różnicę gatunkową.

• legalna - definicje formułowane prze prawodawcę. Są one zazwyczaj formułowane w ustawach i stąd często nazywa się je definicjami ustawowymi. w sytuacjach gdy:

• gdy słowo ma w języku etnicznym więcej znaczeń

• gdy słowo nie jest w języku powszechnym dość rozpowszechnione

• gdy słowo jest `zapożyczone' z języka wyspecjalizowanego, nieprzyjętego przez język powszechny (dla komunikatywności)

• gdy używane są zwroty nieostre, eliminacja nieostrości

• równościowa nieklasyczna - taka definicja, w której definiensie nie da się wyróżnić genus i różnicy gatunkowej, ale wskazuje się w szczególności zakresy nazw, które w sumie dają zakres nazwy definiowanej.

• cząstkowa ­- w nich podaje się jedynie warunek wystarczający i warunek konieczny do bycia podmiotem należącym do zakresu definiowanej nazwy

• derogacja - w najszerszym znaczeniu: uchylenie jest czynnością konwencjonalną dokonywaną przez upoważniony do tego podmiot i w wyznaczonej procedurze, mocą której norma (przepis prawny, akt normatywny) zostaje pozbawiony mocy obowiązującej przez jej wyeliminowanie z systemu. Podmiotem upoważnionym do derogacji jest ten podmiot, który dany przepis, akt normatywny wydał. Akt normatywny czy norm w nim zawartą uchyla się w tej samej formie, jakiej go ustanowiono (ustawa deroguje ustawę; rozporządzeniem uchyla się rozporządzenie.) Wyjątkiem od zasady jest upoważnienie przez podmiot A, który wydał akt normatywny, podmiotu B, który nie jest twórcą tego aktu, do derogacji. Derogacja całkowita oraz częściowa.

w węższym znaczeniu: ~ Uchylenie tylko niektórych przepisów aktu normatywnego oraz zastąpienie ich nowymi. Uchylenie ma charakter instrumentalny, jest potrzebne po to, aby w miejsce przepisów uchylanych wprowadzać nowe, inaczej regulujące te same sprawy.

• desuetudo - szczególny przypadek eliminowania norm z systemu prawa zaistniały w sytuacji gdy norma traci moc obowiązywania w przypadku gdy przez dłuższy czas jest radykalnie nieefektywna, nie jest realizowana, niesankcjonowana a przy tym wytwarza się powszechne przekonanie, że nie jest już normą wiążącą. W drodze desuetudo mogą utracić moc obowiązującą normy o charakterze zwyczajowym, ale także normy, które są rezultatem stanowienia czy umowy.

• doktryna prawnicza - opinie uczonych prawników

• dyrektywa celowościowa - zaliczana obok:

1. norm postępowania

2. reguł sensu czynności konwencjonalnych

3. wypowiedzi optatywnych (wyrażających życzenie bez określonego adresata)

do wypowiedzi dyrektywalnych. Jest to wyrażenie, które głosi, co należy czynić, ażeby osiągnąć zamierzony rezultat. Jest swoistą wypowiedzią doradzającą, natomiast podjęcie czynności wskazywanych w dyrektywie zależy od tego, czy zamierza się osiągnąć określony stan rzeczy.

• elastyczność - jedna z cech adekwatności, która uwzględnienia różnorodność i zmienność sytuacji, które podlegają unormowaniu.

• Fakty prawotwórcze - fakty tworzące prawo. To takie fakty społeczne z którymi pewne reguły nakazują wiązać w danej kulturze prawnej wprowadzenie norm do systemu prawnego. rodzaje faktów prawotwórczych:

1. stanowienie

2. umowa

3. kształtowanie się prawa zwyczajowego

4. precedens prawotwórczy

+ reguły walidacyjne - przy użyciu których, można określić jakie fakty społeczne należy uznać za fakty prawotwórcze.

• rezultaty faktów prawotwórczych -

• fazy prac prawodawczych - zorganizowany proces prawodawczy składa się z dwóch podstawowych faz:

1. fazy przygotowawczej

1. podjęcie przez określony podmiot (dostatecznie silna i licząca się pozycja społeczna) zamysłu, by uregulować prawnie jakąś dziedzinę spraw  przygotowanie projektu aktu normatywnego, uzgodnienie go z różnymi podmiotami, krytyczna analiza podjęcie decyzji o przedłożeniu projektu kompetentnemu organowi

2. procedura ustawodawcza w RP

2. konwencjonalnego aktu stanowienia czy zawarcia umowy

1. charakter prosty stanowienia ( organ jednoosobowy / podpisanie przedstawionego projektu)

2. charakter złożony stanowienia ( organ kolegialny / proces stanowienia składa się z wielu prostych czynności konwencjonalnych)

1. faza przedparlamentarna oraz faza prac parlamentarnych.

• funkcje wypowiedzi dyrektywalnych

• sugestywna - takie wypowiedzi nadają się do tego, aby stać się (Oddziałuje na odbiorcę jako) swoistym bodźcem do określonego zachowania

• inicjatywa ustawodawcza - prawo inicjatywy ustawodawczej jest kompetencja pewnych podmiotów ( RM, Prezydent, Senat) do dokonania czynności polegającej na przedłożeniu kompetentnemu organowi państwa projektu ustawy z takim skutkiem prawnym, że organ ten jest zobowiązany do rozpatrzenie przedłożonego projektu i podjęcia decyzji w sprawie jego ustanowienia albo odrzucenia

• inicjowanie prac prawodawczych -

• inwokacja - część poprzedzająca preambułę będąca inwokacją, odwołaniem się do Boga (invocatio Dei).

• język

• prawniczy - język, w którym formułuje się wypowiedzi o prawie, o normach i o przepisach prawnych, o tym że jakaś norma obowiązuje lub że ma taka, a nie inna treść. O wypowiedzi sformułowanej w języku prawniczym można orzec czy jest zdaniem prawdziwym czy fałszywym. Wśród wypowiedzi w języku prawniczym szczególne miejsce zajmują tzw. zdania deontyczne. Są to zdania stwierdzające, e ze względu na treść określonej normy jakieś postępowanie jest określonym podmiotom w określonych okolicznościach nakazane, zakazane, albo indyferentne.

• prawny - język, w którym prawo jest formułowane. Można w nim rozróżnić język tekstów prawnych ( język przepisów) oraz język norm jako jednoznacznych wypowiedzi wyinterpretowanych z przepisów prawnych.

• norm - podstawowym celem, jaki zamierza się osiągnąć, formułując normy postępowania jest to, by skłonić adresata do postępowania w sposób prze te normę wyznaczony. Prawodawca komunikuje się z adresatem norm za pomocą języka. Swoje komunikaty formułuje jednak nie wprost w postaci jednoznacznych norm postępowania, ale tworząc teksty prawne.

• tekstów prawnych - prawodawca korzysta z języka etnicznego, którym posługują się ludzie wykształceni, słownictwo języka etnicznego powszechnego, a wyrażenia złożone buduje zgodnie z regułami składni tego języka. Różnica między językiem tekstów prawnych a językiem etnicznym

• słownictwo - nieznane językowi powszechnemu, a także słownictwo o nieco innym, szerszym bądź węższym znaczeniu

• zwroty złożone - inne znaczenie tych samych słów

• etniczny - język, w którym formułuje się teksty prawne danego kraju.

• klauzula generalna - zamieszczony w przepisie prawnym zwrot odsyłający do jakiegoś systemu ocen lub do jakiegoś systemu norm, innego jednak niż system norm prawnych, a przy tym systemu zazwyczaj uzasadnionego aksjologicznie . Klauzule generalne odsyłają pozasystemowo (odesłanie do systemu zewnętrznego wobec prawa), a nie w ramach systemu prawnego.

• I typu - klauzule generalne, które odwołują się do systemu ocen, nakazując rozstrzygnąć dany przypadek biorąc pod uwagę wiele elementów składowych

• II typu - klauzule generalne, które odsyłają do systemów normatywnych takich, które to systemy budują zakres, wzorzec zachowań

• kompetencja

• prawodawcza -

• prawotwórcza - upoważnienie do dokonywania aktów stanowienia, przez upoważnione do tego organy państwa lub upoważnione instytucje

• komunikatywność - inaczej zrozumiałość. Przejawia się w kilku aspektach. Zamiarem prawodawcy nie jest to, by tekst prawny został zrozumiany w jakikolwiek sposób, ale by go zrozumiano adekwatnie do zamysłu prawodawcy i na jego podstawie odpowiedziano sobie w sposób możliwie jednoznaczny na pytanie, kto, kiedy i co powinien czynić lub do czego jest upoważniony, a także aby w zrozumienie tekstu prawnego jak najszerszy krąg odbiorców wkładał mało wysiłku.

Środki służące osiągnięciu komunikatywności:

1. formułowanie tytułów aktów normatywnych adekwatnie do treści tych aktów

2. podział tekstu danego aktu normatywnego na mniejsze części

3. konsekwentna konstrukcja każdego z osobna aktu normatywnego

4. staranne sformułowanie przepisów uchylających

• konstytucja - akt normatywny o najwyższej mocy prawnej i szczególnym zakresie regulacji, uchwalany i zmieniany w specjalnej procedurze i zazwyczaj noszący specjalną nazwę(konstytucja, ustawa konstytucyjna). Najwyższa moc prawna konstytucji wyraża się w tym, że w systemie nie ma aktów, które zawierałyby normy o mocy wyższej od konstytucji. Konstytucja jest przy tym aktem, z którym wszystkie inne akty normatywne danego państwa musza być zgodne.

• lex imperfecta - to norma, która jakiemuś adresatowi w określonych okolicznościach wyznacza obowiązek określonego postępowania, ale za niezrealizowanie tego obowiązku prawodawca nie przewiduje wymierzenia adresatowi jakiejś sankcji. Dla legis imperfectae nie ma norm je sankcjonujących. Ich nazwa - `normy niedoskonale' - bierze się stąd, że bardzo długo uważano przymus za nieodłączną cechę prawa, zatem normy, których realizowanie nie było zagrożone użyciem przymusu, uznano za normy `ułomne'.

• materia ustawowa - zakres spraw, które mogą być normowane jedyne ustawą, a nie jakimkolwiek innym aktem normatywnym. Są to sprawy zastrzeżone do regulacji ustawowej. ( prawa i wolności oraz obowiązki obywateli i ich organizacji, kompetencje organów państwa, ciężary nakładane na obywateli)

• norma

• abstrakcyjna - norma wyznaczająca jakieś zachowanie określonego rodzaju, zachowanie w zasadzie powtarzalne

• autonomiczna - norma, którą normodawca stanowi sam dla siebie

• efektywna - norma skuteczna , norma spotykająca się z posłuchem, inaczej norma w wysokim stopniu realizowana lub wysoko sankcjonowana gdy nie jest realizowana.

• generalna - norma wskazująca adresata i okoliczności nazwą rodzajową, generalną, poprzez cechy

• heteronomiczna - norma, którą normodawca stanowi dla innych podmiotów. Normodawca oraz adresat stanowionej przez niego normy to dwa różne podmioty

• indywidualna - norma, która wskazuje adresata i okoliczności nazwą indywidualną, imiennie

• kompetencyjna - normy, udzielające jakiemuś podmiotowi kompetencji (upoważnienia) do dokonania określonych czynności konwencjonalnych, z takim skutkiem, że przez jej dokonanie powstaną albo zaktualizują się obowiązki innych podmiotów - tych, które podlegają kompetencji. Schemat: `Jeżeli X dokona czynności konwencjonalnej K, to Y nakazuje się postępowanie Z'. Wskazują one dwa podmioty: tego, którego upoważniają do dokonania jakiejś czynności konwencjonalnej, oraz adresata normy kompetencyjnej - tego, który ma obowiązek zachować się w określony sposób, gdy podmiot upoważniony dokona określonej czynności konwencjonalnej.

• konkretna - norma, wyznaczająca do spełnienia jakiś określony czyn, w ten sposób, że czyn ten jest w zasadzie niepowtarzalny.

• merytoryczna - norma, która nakazuje albo zakazuje jakieś zachowanie, zachowanie psychofizyczne albo konwencjonalne

• postępowania - jest wypowiedzią, która określonym podmiotom jako adresatom nakazuje albo zakazuje, aby w określonych okolicznościach postąpił albo postępowały w określony sposób.

• prawa zwyczajowego - jest to norma z którą mamy do czynienia w momencie gdy jakiś organ państwa rozstrzygając jakąś konkretną sprawę, uczyni podstawą rozstrzygnięcia normę zwyczajową.

• prawna - norma postępowania, która została ustanowiona albo uznana przez upoważniony organ państwa w stosownej procedurze. Takie normy postępowania, które są generalne a zarazem abstrakcyjne

• retroaktywna -

norma, która wiąże skutki prawne ze stanami, zdarzeniami, które miały miejsce w przeszłości, z którymi ówczesne normy prawne takich skutków nie wiązały.

norma, która nakazuje w przyszłości wiązać konsekwencje prawne ze zdarzeniami, które rozegrały się w przeszłości tzn. zanim ta norma weszła w życie. W takich sytuacjach norma wyznacza zachowanie możliwe do zrealizowania, ale to zachowanie zawiązane jest ze zdarzeniami czy stanami rzeczy, które zaistniały przed jej wejściem w życie i na które nie mamy żadnego wpływu.

• sankcjonowana - norma postępowania wyznaczająca określonemu podmiotowi w określonych okolicznościach jakieś zachowanie, ale taka, z którą, jest związana inna norma. Norma staje się sankcjonowana ze względu na normę sankcjonującą.

• sankcjonująca - norma, która określonym adresatom nakazuje wymierzać sankcję za niezrealizowanie nakazów wyznaczonych w innej normie (sankcjonowanej), jeżeli ta ostatnia norma znalazła zastosowanie i została przekroczona. Przekroczenie normy sankcjonowanej jest elementem zakresu zastosowania normy sankcjonjącej.

• techniczna - norma, która określa jakość produkowanych przedmiotów, ich rozmiary, technikę produkcji, czasem sposób opakowania, przechowania itp. Są stanowione n podstawie dyrektywy celowościowej, która formułowana jest w oparciu o wiedze dostarczoną przez nauki przyrodnicze

• zwyczajowa - norma postępowania ukształtowana w specyficzny sposób przez powszechnie akceptowany w pewnej społeczności zwyczaj postępowania w określony sposób i przekonanie, że postępowanie to jest wyznaczone przez jakąś normę (zwaną zwyczajową). Powinno się wykształcić powszechne przekonanie, że dana norma zwyczajowa powinna być realizowana jako prawna, a jej przekroczenie powinno być - sankcjonowane przez organy państwa

• normodawca - osoba (albo odpowiednio zorganizowana grupa osób), która tworzy normy

• normy

• koncepcja trójczłonowa

1. hipoteza - określenie adresata i okoliczności, w jakich wyznacza mu się obowiązek określonego zachowania

2. dyspozycja - wyznaczenie nakazu albo zakazu postępowania

3. sankcja - wskazanie, jakie konsekwencje nastąpią, gdy adresat normy ją przekroczy, zachowa się niezgodnie z tą normą. (dolegliwości za niezrealizowanie normy)

• obowiązywanie normy

• początek

• norma zwyczajowa - w momencie uznania przez kompetentny organ państwa

• norma powstała w akcie stanowienia, to staje się częścią systemu gdy dokonano ostatniej spośród całego łańcucha czynności konwencjonalnych składających się na akt stanowienia prawa (ogłoszenie / czynność ustanowienia danego aktu)

• w interpretacji aksjologicznej (patrz uzasadnienie aksjologiczne)

• w interpretacji tetycznej (patrz uzasadnienie tetyczne)

• w sensie behawioralnym - norma obowiązuje w sensie behawioralnym, gdy jej adresaci dostatecznie często normę realizują (zachowują się zgodnie z tą normą) lub gdy jest dostatecznie prawdopodobne, że za niezrealizowanie tej normy adresatów spotka jakaś dolegliwość (norma skuteczna, spotyka się z posłuchem, zostanie wymierzona sankcja)

• odesłanie

• pozasystemowe - odesłanie do jakiegoś systemu norm, innego niż system norm prawnych, a przy tym systemu zazwyczaj uzasadnionego aksjologicznie/ odesłanie do systemu zewnętrznego wobec prawa) [ wszechstronna ocena danego przypadku - dokonanie oceny w różnych aspektach / oparcie rozstrzygnięcia na jakichś pozaprawnych zasadach postępowania ]

• wewnątrzsystemowe - odesłania w ramach systemu prawa, jakiś przepis wskazuje na postanowienia zawarte w innym przepisie

• wewnętrzne - odesłanie wewnętrzne polega na tym, iż przepis określonego aktu normatywnego odsyła do innego przepisu tego samego aktu

• zewnętrzne - odesłanie zewnętrzne polega na odesłaniu do przepisu(ów) innego aktu normatywnego

• podstawa

• aksjologiczna - sformułowanie wartości, na których ma się opierać cały tworzony porządek prawny

• kompetencyjna - udzielenie instytucjom władzy publicznej lub podmiotom prywatnym kompetencji do podejmowania określonych czynności konwencjonalnych

• prawna - (w aktach normatywnych) przepis upoważniający do unormowania określonej dziedziny spraw aktem wykonawczym. Podanie spełnia dwie funkcje : · legitymizuje akt wykonawczy · wskazuje, z jaką ustawą akt wykonawczy jest powiązany tematycznie i funkcjonalnie

• prawo

• miejscowe - akty normatywne wiążące jedynie dla danego terytorium, na obszarze działania organów, które je wydały

• nauki - zdanie ogólne, opisujące występowanie w pewnej dziedzinie rzeczywistości jakichś empirycznie stwierdzanych prawidłowości (np. prawo Archimedesa)czy też fakt występowania pewnych związków o charakterze pojęciowym (np. prawo negacji implikacji)

• zwyczajowe - (norma zwyczajowa / norma prawa zwyczajowego)

• prawodawca

• faktyczny - [prawodawca w ujęciu socjologicznym] ludzie uczestniczący w procesie przygotowywania i stanowienia aktów normatywnych oraz wywierających rzeczywisty wpływ na ukształtowanie treści tych aktów i nadanie im określonego kształtu redakcyjnego (politycy, eksperci, legislatorzy)

• formalny - podmiot wyposażony w kompetencje prawodawcze (parlament, rząd, minister) i dokonujący konwencjonalnego aktu stanowienia, choć sam nie prowadzi wszystkich prac przygotowawczych. Jedynie zazwyczaj kontroluje (analizuje krytycznie) przedłożony mu projekt, czasem inicjuje prace nad projektem, a z reguły nie zajmuje się jego opracowaniem. Ale bierze na siebie odpowiedzialność polityczną i prawną za merytoryczność ustanowionego aktu oraz za jego legalność

• prawodawstwo

• autorytarne - s. 26

• demokratyczne - s. 27

• preambuła - uroczysty wstęp, wyjaśniający motywy wydania danego aktu, , odwołujący się do historii i tradycji, uzasadniający założenia i cele ideologiczne i polityczne aktu formułuje podstawowe wartości, które zamierza się przez jego wydanie chronić. Bywają poprzedzone Inwokacją. ARENGA - prawo międzynarodowe

• precedens prawotwórczy - fakt prawotwórczy polegający na rozstrzygnięciu przez organ państwa trudnej sprawy, mimo że w obowiązującym systemie prawa brak jest podstaw do rozstrzygnięcia lub też podstawy te są niedostatecznie określone. Na podstawie tego rozstrzygnięcia tworzy się normę generalną, która jest podstawą dalszych rozstrzygnięć.

• procedura ustawodawcza w RP -

• proces (patrz postępowanie)

• prawodawczy

• stanowienie prawa

• tworzenie prawa

• przepis

• bezwzględnie wiążący (ius cogens) - zwany też imperatywnym, to taki, którego zastosowanie nie może zostać wyłączone ani ograniczone decyzją zainteresowanych stron ani zwyczajem

• blankietowy - zapowiada zaistnienie norm postępowania w przyszłości, gdy zostaną one uregulowane w przyszłych ustawach. W swoim sformułowaniu nie zawiera elementów normy postępowania ale zapowiada wydanie aktów normatywnych regulujących daną kwestię w przyszłości.

• dostosowujący - normujące wpływ powstałego prawa w stosunku do prawa dotychczasowego, próba dostosowania ustaw do prawa dotychczas obowiązującego

• posłużyć się przykładem (np. uzupełnienie składu ciał kolegialnych)

• końcowy - to przepisy : uchylające, o wejściu w życie, o wygaśnięciu mocy obowiązującej

• merytoryczny - przepis zamieszczony w odpowiednim kontekście, opatrzony tytułem oraz zawierający przepis o swoim wejściu w życie, jako swoiste polecenie, od kiedy należy realizować normę w tym przepisie wyrażoną, w którym wyrażona jest dana norma

• nakazujący - formułujący nakaz pewnego zachowania

• nowelizujący - dokonujący zmian w brzmieniu treści innego czy innych aktów normatywnych po to np., ażeby uzyskać rozwiązanie spójne

• ogólny - wskazuje zakres podmiotowy i przedmiotowy, czyli

• jakie sprawy są regulowane;

• jakie sprawy są spod jego regulacji wyjęte;

• do jakich podmiotów się odnoszą; a do jakich się nie odnoszą;

• postanowienia wspólne dla wszystkich przepisów

• objaśnienia ewentualnych skrótów, definicje, formułowane zasady prawa

• o wejściu w życie - jest to swoiste polecenie (adresowane do każdego kogo dany akt obowiązuje), od kiedy należy realizować albo stosować normy zawarte w danym akcie.

• o wygaśnięciu mocy obowiązującej - zawiera rozstrzygnięcie prawodawcy polegające na zadecydowaniu w chwili tworzenia aktu , że normy w nim zawarte będą obowiązywały przez ściśle określony czas, inaczej, że utracą moc obowiązującą w czasie wskazanym przez prawodawcę

• o zmianie przepisów obowiązujących

• prawny

• przejściowy - normujące według jakich przepisów zakończyć postępowanie w sprawach będących w toku w czasie, gdy dokonano zmiany przepisów. regulują kwestie:

• normują które normy zawarte w dawnym akcie normatywnym czy w akcie nowym, należy stosować do stosunków i zdarzeń, powstałych wprawdzie zanim nowy akt zaczął obowiązywać, ale trwających wtedy, gdy akt ten wszedł w życie

• normujące wpływ powstałego prawa w stosunku do prawa dotychczasowego, normujący:

• sposób zakończenia spraw będących w toku

• czy i w jakim zakresie stosuje się nowe przepisy do praw i obowiązków powstałych pod rządem prawa dotychczasowego

• czy i jaki czas utrzymuje się instytucja, która znosi prawo dotychczasowe

• czy utrzymuje się w mocy dotychczasowe prawo wykonawcze (gdy nie ma zaznaczenia - pisma wykonawcze są uchylane)

• semiiperatywny - przepis, którego zadaniem jest wyznaczenie minimalnego zakresu ochrony interesów jednej ze stron; umożliwia on wyłączenie lub ograniczenie swego obowiązywania wyłączenie wtedy gdy taka sytuacja jest korzystniejsza dla strony objętej ochroną

• szczegółowy - przepisy wyznaczające komuś określone zachowania; regulujące tworzenie, organizację i funkcjonowanie oraz rozwiązywanie i przekształcanie [przepisy prawa materialnego; przepisy o organach; o trybie postępowania]

• uchylający - przepis, poprzez który dokonuje się wyeliminowania jakichś przepisów czy całych aktów normatywnych z systemu prawnego.

• względnie wiążący (ius dispositivum) - przepis, który znajduje zastosowanie tylko wtedy, gdy zainteresowane strony nie uregulowały konsekwencji prawnych jakichś zachowań czy zdarzeń w sposób odmienny, niż to uczyniono w tym przepisie. Inaczej mówiąc przepis, który może być zastosowany lub ograniczony lub wyłączony za zgodą stron lub zwyczaju.

• zakazujący

• zezwalający

• RATIO DECIDENDI - sformułowana przez organ państwa w szczególności sąd. norma generalna, którą czyni podstawą rozstrzygnięcia

• reguła

• sensu - wskazują, kto i w jaki sposób może dokonać `ważnej' czynności konwencjonalnej. Mogą ukształtować się zwyczajowo albo mogą być wyraźnie ustanowione.

• rozporządzenie

• europejskie

• spójniki

• stanowienie prawa - czynność konwencjonalna kompetentnego organu państwa, poprzez którą organ ów `żąda, aby normy o ukształtowanej przez niego treści były realizowane. Inaczej akt kreujący akty prawne

• STARE DECISIS - zasada zgodnie z którą ratio decidendi, będące podstawą konkretnego rozstrzygnięcia precedensowego, powinna być odtąd podstawą rozstrzygnięcia wszystkich spraw podobnych.

• układy zbiorowe - konstytucyjnie unormowane umowne fakty prawotwórcze, akty o charakterze umownym, które powstają w drodze porozumienia stron. .Normują one warunki, jakimi powinna odpowiadać treść stosunku pracy oraz wzajemne zobowiązania stron układu odnoszące się do jego stosowania.

np. układ zbiorowy pracy - Stronami tymi są przedstawiciele pracodawców oraz związków zawodowych jako reprezentantów interesów pracowników

• umowa -

• fakt prawotwórczy obok ustawy gdzie czynność jest co najmniej dwustronna, poprzez która strony uczestniczące w umowie ustalają wiążące je normy generalne i abstrakcyjne.

• akt kreujący normy prawne i charakteryzujące się tym, że twórca tych norm jest zarazem ich adresatem

• jako czynność prawna, w rezultacie której wyznacza się dla stron umowy normy konkretne i indywidualne

• dwustronna - w której dochodzi do zgodnego oświadczenia woli obu stron, poprzez którą strony uczestniczące w umowie ustalają wiążące je normy generalne i abstrakcyjne.

• międzynarodowa - porozumienie między podmiotami prawa międzynarodowego, a więc żaden z nich nie może jednostronnie narzucić drugiemu podmiotowi wiążących norm prawnych

• wielostronna - zawierane przez więcej niż dwa podmioty prawa międzynarodowego i określane jako traktaty albo konwencje

• ustawa - akt uchwalany przez parlament w specjalnej procedurze ustawodawczej, której elementy określa konstytucja, mający najwyższą moc prawną zaraz po konstytucji, mający nieograniczony przedmiotowo zakres normowania , pod warunkiem zgodności tego uregulowania z konstytucją

• budżetowa

• europejska

• konstytucyjna - ustawa mająca moc prawna równą konstytucji, która w zasadzie obowiązuje obok konstytucji i która normuje jedynie niektóre sprawy należące tradycyjnie do zakresu spraw regulowanych przez konstytucję

• organiczna - mająca szczególną moc prawną, wyższą niż moc zwykłych ustaw. Ustawa ta zmieniana jest w specjalnej procedurze co jest konsekwencja doniosłości spraw, które one regulują i ma zapobiec pochopnemu zmienianiu ustaw tego rodzaju

• w sensie formalnym - akty parlamentu, wydane w procedurze przewidzianej dla ustaw, określanych jako ustawa i jako ustawa ogłoszone, które jednak w ogóle nie zawierają norm postępowania, ale poprzez które coś się tworzy albo zmienia czy ustala.

• ustawodawstwo delegowane - upoważnienie w określonych okolicznościach do wydawania aktów o mocy ustawy przez organy inne niż parlament, organy władzy wykonawczej gdy np. parlament z przyczyn od siebie niezależnych nie może się zebrać (w stanach nadzwyczajnych)

• uzasadnienie obowiązywania normy

• aksjologiczne - norma obowiązuje ze względu na uzasadnienie aksjologiczne, jeżeli argumentem przemawiającym za jej realizowaniem jest to, że czyny albo skutki tych czynów nakazane przez tę normę do spełnienia są wedle czyichś ocen dobre, godne aprobaty, a czyny albo skutki tych czynów zakazane są złe, godne dezaprobaty

• autonomiczne - odwołanie się przy uzasadnianiu aksjologicznym do ocen własnych tej osoby, która daną normę uznaje za obowiązującą

• heteronomiczne - odwołanie się przy uzasadnianiu aksjologicznym do ocen innych podmiotów, do ocen jakiegoś autorytetu

• tetyczne - norma obowiązuje ze względu na uzasadnienie tetycze, jeżeli normę ustanowił albo uznał i tego ustanowienia albo uznania nie odwołał ktoś, komu należy dawać posłuch ze względu na jego szczególną pozycje społeczną. Owa pozycja społeczna może wiązać się z autorytetem lub dysponowaną mocą albo też upoważnieniem do stanowienia

• uznanie normy zwyczajowej - akt, czynność konwencjonalna polegająca na podjęciu przez organ państwa, w szczególności sądu w akcie stosowania prawa, decyzji na podstawie normy zwyczajowej, poprzez którą (decyzję) norma zwyczajowa staje się normą prawa zwyczajowego, potwierdzającą rozpowszechnione i utrwalone przekonanie, że norma zwyczajowo ukształtowana powinna być realizowana tak jak normy prawne

• vocatio legis - okres od momentu ustanowienia albo ogłoszenia danych norm (tzn. do momentu gdy stały się elementem systemu prawa) do ich wejścia w życie. Służy do:

• zapoznania się z normami

• przygotowania się do ich realizowania i stosowania

• więź

• derogacyjna - uchylenie ustawy powoduje, że traci moc obowiązującą akt względem niej wykonawczy (niższy w hierarchii )

• funkcjonalna - jeżeli akty są związane więzią funkcjonalną tzn. że akt niższego rzędu jest związany z treścią ustawy, służy do jej wykonania

• hierarchiczna - pozwala uporządkować akty normatywne, począwszy od stojących najwyżej w hierarchii do aktów, które zajmują w tej hierarchii miejsce najniższe.

• kompetencyjna - jeżeli akty są związane więzią kompetencyjną tzn. że akt niższego rzędu jest wydany wyłącznie wtedy, gdy ustawa do tego upoważnia, a więc na podstawie ustawy; wyższy akt jest podstawą kompetencyjną wydania aktu niższego

• treściowa - niższy akt musi być zgodny z wyższym

• władza ustawodawcza - powierzenie organowi państwa (parlamentowi) przedstawicielowi suwerena prawa uchwalania ustaw

• wypowiedzi

• dyrektywalne - to takie, które mają wpływ na zachowania osób, do których są skierowane, wskazują co należy czynić, pełnią rolę sugestywną

• opisowe - to takie, które stwierdzają, że tak a tak jest albo tak a tak nie jest, stwierdzają pewne stany rzeczy faktycznie istniejące czy tylko przez kogoś wyobrażone. Są to zdania w sensie logicznym, wyłącznie którym przypisywana jest rola stwierdzania prawdy albo fałszu.

• zakres

• normowania normy - klasa przyszłych zachowań adresata normy, które norma wyznacza mu do spełnienia gdy znajdzie ona zastosowanie (w aspekcie negatywnym klasa ta składa się z nakazów i zakazów)

• zastosowania normy - klasa przyszłych sytuacji, w których norma znajduje zastosowanie (okoliczności + cechy adresata)

• zamknięty system źródeł praw - mamy do czynienia wtedy gdy prawo może być tworzone jedynie w formach (rozumienie przedmiotowe) wskazanych w konstytucji lub jedynie przez podmioty(rozumienie podmiotowe), które konstytucja do tego upoważnia.

• zasada

• lex retro non agit - prawo nie działa wstecz zasada ta jest adresowana do prawodawcy, a więc do każdego podmiotu, który tworzy prawo, i zakazuje mu nadawania normom mocy wstecznej. Jest także adresowana do wszystkich, którzy interpretuję teksty prawne, i nakazuje im, aby w razie jakichkolwiek wątpliwości przyjmowali, że interpretowane przepisy nie wyrażają przepisów retroaktywnych

• współżycia społecznego - zasada regulująca zachowania pozaprawne, oparte na moralności

• wyłączności parlamentu - zasada uchwalania ustaw przez parlament jako organ reprezentujący suwerena, którym jest współcześnie naród

• zwięzłość - jedna z cech języka prawnego, tekst prawny nazwiemy zwięzłym wtedy, gdy zawiera te wszystkie, ale zarazem tylko te wypowiedzi, które są niezbędne do odtworzenia z niego możliwie jednoznacznych norm postępowania

• zwyczaj - powszechna praktyka określonego zachowania w określonych sytuacjach, która wykształciła się w jakiejś grupie społecznej i nie jest uznawana przez organy państwa za wiążące, która może być podstawą do unormowania prawnego

• źródła

• poznania prawa - fonte iuris cognoscendi - efekt działania czynników prawotwórczych, świadectwa działalności prawotwórczej; każdy dokument lub inna forma przekazu, z których czerpiemy informację o prawie. Inaczej mówiąc wszystko z czego uzyskuje się informacje i prawie

• powstania prawa - fonte iuris oriundis - fakty prawotwórcze, fakty które wyrażają wolę państwa poprzez ustanowienie lub potwierdzenie właściwych z jego punktu widzenia norm postępowania;

• prawa - czynniki prawo tworzące jak i rezultaty tych faktów / w sensie materialnym - wszystkie dokumenty mające wpływ na treść normy prawnej

• niepisane - kształtowanie się prawa zwyczajowego i precedens prawotwórczy

• pisane - akt stanowienia (zbiory przepisów uporządkowane w akty normatywne) oraz umowa (zbiory postanowień ujęte w formę spisanej umowy

Materiał pochodzi z Forum SSP na UAM: www.prawo.livenet.pl

11