Sprawozdawczość i kontrola budżetu państwa

Wykonanie budżetu państwa podlega kontroli bieżącej oraz następczej.

• Jest ona udziałem wielu organów, w tym podmiotów zaangażowanych w wykonywanie budżetu (Minister Finansów, NBP), jak i Sejmu i Senatu oraz Najwyższej Izby Kontroli.

• Kontrola budżetowa ma znaczenie ekonomiczne i ustrojowe.

• Ukoronowaniem kontroli budżetowej jest wniosek w sprawie absolutorium dla Rady Ministrów.

Wykonywanie budżetu podlega kontroli

1. bieżącej oraz

2. po zakończeniu roku budżetowego (następczej).

Kontrola bieżąca

• Na podstawie sygnałów płynących z bieżących sprawozdań budżetowych dysponenci główni oraz Minister Finansów i Rada Ministrów mogą podejmować szereg decyzji wykonawczych, w tym dotyczących uruchamiania rezerw budżetowych, dokonywania zmian w budżecie, blokowania kredytów budżetowych itd. Kontrola ta ma więc przede wszystkim znaczenie ekonomiczne. ¸

Kontrola następcza

• Kontrola następcza służy ocenie wykonania budżetu po zakończeniu roku budżetowego. Ocena ta odnosi się do organów odpowiedzialnych za wykonanie budżetu, a więc przede wszystkim do rządu. Na jej podstawie sporządza się i ocenia wniosek w sprawie absolutorium dla rządu. Główne znaczenie tej kontroli jest zatem ustrojowe.

Kompetencje w zakresie kontroli bieżącej

• NBP, w ramach obsługi bankowej budżetu państwa, sporządza codziennie sprawozdanie z wykonania budżetu państwa i informacje o stanach środków na rachunkach bieżących prowadzonych w ramach kasowej obsługi budżetu państwa. Sprawozdania te codziennie trafiają do Ministerstwa Finansów i do NIK.

Kontrola wykonywana przez dysponentów budżetowych

• Dzięki sprawozdawczości dysponentów wydatków budżetowych Minister Finansów dysponuje na bieżąco informacjami na temat stopnia realizacji budżetu państwa. Może zatem służyć w każdym czasie organom zainteresowanym w uzyskaniu odpowiedzi na konkretne pytania dotyczące realizacji budżetu państwa. W terminie do dnia 10 września Minister Finansów przedstawia Sejmowi i NIK informację o przebiegu wykonania budżetu za I półrocze.

Kompetencje w zakresie kontroli następczej budżetu państwa.

• Wykonanie budżetu państwa podlega kontroli Sejmu. W związku z tym Rada Ministrów przedstawia Sejmowi i Najwyższej Izbie Kontroli, w terminie do dnia 31 maja roku następującego po upływie roku budżetowego, coroczne sprawozdanie z wykonania budżetu państwa wraz ze:

• sprawozdaniem o dochodach i wydatkach związanych z zadaniami z zakresu administracji rządowej, realizowanymi przez jednostki samorządu terytorialnego, i innymi zadaniami zleconymi jednostkom samorządu terytorialnego ustawami,

• zbiorczą informacją o wykonaniu budżetów jednostek samorządu terytorialnego.

• oceną realizacji założeń makroekonomicznych oraz przebiegu prywatyzacji majątku Skarbu Państwa.

Treść sprawozdania z wykonania ustawy budżetowej
(znaczenie i funkcje)

1) dochody, wydatki oraz nadwyżkę lub deficyt sektora finansów publicznych,

2) dochody i wydatki wynikające z zamknięć rachunków budżetu państwa, sporządzone według szczegółowości i układu ustawy budżetowej,

3) przychody i wydatki zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych, środków specjalnych oraz państwowych funduszy celowych,

4) omówienie wykonania budżetu państwa z uwzględnieniem różnic między budżetem uchwalonym a wykonanym,

5) informację o realizacji wydatków, które nie wygasły z upływem roku budżetowego,

6)informację o wykorzystaniu środków finansowych pochodzących z dopłat do stawek w grach liczbowych.

Treść informacji o wykonaniu budżetów jednostek samorządu terytorialnego

• zestawienie dochodów według ważniejszych źródeł,

• zestawienie wydatków według działów,

• zestawienie wydatków według ważniejszych rodzajów wydatków,

• zestawienie przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych, środków specjalnych oraz funduszy celowych,

• omówienie wykonania budżetów jednostek samorządu terytorialnego.

Załączniki do sprawozdania Rady Ministrów:

1) sprawozdanie dotyczące przestrzegania zasady stanowiącej, iż:

1. łączna kwota państwowego długu publicznego, powiększona o kwotę przewidywanych wypłat z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez podmioty sektora finansów publicznych,

2. łączna kwota długu Skarbu Państwa, powiększona o kwotę przewidywanych wypłat z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez Skarb Państwa

- nie może przekroczyć 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto w danym roku budżetowym,

2) informacja dotyczącą długu, deficytu, poręczeń i gwarancji sektora finansów publicznych.

Poddanie wykonania budżetu państwa kontroli Sejmu pełni rolę:

1. prakseologiczną (sprawdzenie sprawności działania rządu w sferze finansów publicznych) oraz

2. polityczną.

Konsekwencje następczej kontroli wykonania budżetu państwa - ogólnie

• Tak jak brak ustawy budżetowej może w konsekwencji prowadzić do rozwiązania parlamentu i rozpisania nowych wyborów, tak odrzucenie lub negatywna ocena wykonania ustawy budżetowej może stanowić podstawę do podjęcia uchwały o odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium.

Znaczenie ustrojowe kontroli parlamentarnej

• O wadze ustrojowej parlamentarnej kontroli wykonania budżetu świadczy unormowanie tego zagadnienia w Konstytucji RP (art. 226). Regulacja ta obejmuje wskazanie na obowiązki Rady Ministrów (przedłożenie Sejmowi w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego sprawozdania z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa), Najwyższej Izby Kontroli (sporządzenie opinii na temat wykonania ustawy budżetowej i przedłożenie jej Sejmowi) i Sejmu (rozpatrzenie przedłożonego sprawozdania i opinii NIK w ciągu 90 dni od dnia ich przedłożenia oraz podjęcie uchwały w sprawie udzielenia lub odmowy udzielenia absolutorium dla Rady Ministrów).

Znaczenie opinii NIK

• Opinia NIK nie dotyczy sprawozdania Rady Ministrów, lecz jest samodzielną oceną wykonania budżetu państwa. Pogląd ten znajduje potwierdzenie w przepisie art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli (Dz. U. nr 13, poz. 59 z późn. zm.), który stanowi, że NIK przedkłada Sejmowi analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej oraz opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów.

Procedura udzielania absolutorium

• Tryb pracy Sejmu nad sprawozdaniem budżetowym Rady Ministrów i opinią NIK określają przepisy art. 57-61 Regulaminu Sejmu z dnia 30 lipca 1992 r. (Mon. Pol. nr 26, poz. 85 z późn. zm.).

• Jest on podobny do prac nad projektem ustawy budżetowej. Komisja Finansów Publicznych, po rozpatrzeniu przy udziale przedstawicieli poszczególnych komisji sejmowych, przedstawia na posiedzeniu Sejmu sprawozdanie wraz z wnioskami w sprawie przyjęcia lub odrzucenia sprawozdania oraz w przedmiocie absolutorium.

Uchwały sejmowe

Sejm podejmuje dwie uchwały:

• w sprawie przyjęcia lub odrzucenia sprawozdania,

• drugą zaś w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów.

Podjęcie uchwały w sprawie przyjęcia sprawozdania z wykonania budżetu państwa nie przeczy możliwości wyrażenia w uchwale zastrzeżeń do konkretnych fragmentów sprawozdania lub wykonania budżetu państwa. Natomiast podjęcie uchwały w sprawie odrzucenia sprawozdania nie wyklucza możliwości wskazania na te jego fragmenty, które nie budzą zastrzeżeń Sejmu.

Podjęcie uchwały o odrzuceniu sprawozdania może wynikać z przesłanek:

• formalnych (sprawozdanie nie odpowiada stawianym mu wymogom) lub

• materialnych (negatywna jest ocena wykonania budżetu państwa).

Konsekwencje negatywnej oceny sprawozdania budżetowego

• Negatywna ocena sprawozdania budżetowego lub jego części nie pociąga za sobą w sposób automatyczny konieczności podjęcia przez Sejm uchwały w przedmiocie odmowy udzielenia absolutorium dla Rady Ministrów.

Absolutorium.

• Absolutorium udziale się całej Radzie Ministrów, nie zaś poszczególnym jej członkom.

• Sejm może jednak w uchwale o przyjęciu lub odrzuceniu sprawozdania budżetowego wyrazić negatywną ocenę imiennie wymienionego członka Rady Ministrów (ma to znaczenie dla ustalenia ewentualnej odpowiedzialności konstytucyjnej członka Rady Ministrów przed Trybunałem Stanu).

---