Osobowość jako zespół cech - teoria PEN Eysencka oraz 5 - czynnikowa teoria osobowości Costa i McCrea.
CECHA - względnie stała , charakterystyczna dla jednostki zgeneralizowana tendencja do określonych zachowań , przejawiająca się w różnych sytuacjach.
Koncepcja trzech superczynników Eysencka
osobowość to TEMPERAMENT i INTELIGENCJA , osobowość w ujęciu Eysencka jest niemalże tożsama z temperamentem ( PODEJŚCIE REDUKCJONISTYCZNE )
silne podstawy biologiczne teorii PEN - badania mechanizmów reagowania , teoria hamowania i teoria aktywacji ( pobudzenia ) w OUN ( ośrodkowy układ nerwowy )
3 wymiary osobowości PEN , o charakterze continuum - wszyscy wykazują daną cechę ale różnią się natężeniem tej cechy .
Psychotyczność
jeden kraniec wymiaru to ALTRUIZM , EMPATIA , USPOŁECZNIENIE drugi kraniec to PRZESTĘPCZOŚĆ , PSYCHOPATIA , SCHIZOFRENIA
( cechy świadczące o patologicznym funkcjonowaniu w świecie społecznym )
Ekstrawesja( przeciwieństwo ekstrawersji - introwersja )
Jeden kraniec wymiaru , czyli EKSTRAWERSJA to :
TOWARZYSKOŚĆ , ŻYWOŚĆ , AKTYWNOŚĆ , ASERTYWNOŚĆ , POSZUKIWANIE DOZNAŃ
Drugi kraniec , czyli INTROWERSJA to przeciwstawne do powyższych.
Neurotyczność ( synonim emocjonalność )
na jednym końcu kontinuum tej cechy czyli NEUROTYCZNOŚĆ opisana przez takie cechy jak :
LĘK , PRZYGNĘBIENIE , POCZUCIE WINY , NISKA SAMOOCENA , NAPIĘCIE przeciwieństwem , czyli drugim biegunem tego wymiaru jest RÓWNOWAGA EMOCJONALNA
Krytyka teorii PEN - uczeń Eysencka - Gray podważył pierwotność wymiarów EKTRAWERSJI i NEUROTYCZNOŚCI jako wtórnych do wymiarów LĘK i IMPULSYWNOŚĆ.
Ekstrawertycy - wysoki poziom impulsywności i niski poziom lęku
Introwertycy - niski poziom impulsywności i wysoki poziom lęku
Osoby zrównoważone emocjonalnie - niski poziom impulsywności i niski poziom lęku
Osoby neurotyczne - wysoki poziom impulsywności i wysoki poziom lęku
Pięcioczynnikowy model osobowości NEOAC
Twórcy : Costa i Mc Crae
Geneza modelu:
badania leksykalne Allporta i Odbert - lista 18 000 wyrazów opisujących jednostkę , klasyfikacja w kategorie słów opisujących :
stałe i powtarzające się tendencje w zachowaniu ( osobowość )
talenty i zdolności
aktualne stany emocjonalne i zachowania
oceny ludzkiego zachowania
charakterystyki fizyczne
RÓŻNICE INDYWIDUALNE ZNAJDUJĄ SWÓJ WYRAZ W JĘZYKU.
hipoteza leksykalna Cattella
„wszystkie aspekty ludzkiej osobowości , które były lub są istotne, interesujące lub pożyteczne, zostały utrwalone w treści języka” Z 4000 słów opisujących cechy osobowości wyodrębniono 36 cech
2. w dalszej części badań nad teorią hipoteza leksykalna Goldberga
Im większe znaczenie mają różnice indywidualne w języku , „... tym częściej ludzie będą na nie zwracali uwagę i tym częściej będą o nich rozmawiać , aż w końcu wynajdą opisujący je termin.” Goldberg
badania metodą kwestionariuszy - zdania opisujące osobowość Costa i McCrae najpierw 3 czynników ( neurotyczność , ekstrawersja i wyobraźnia - otwartość na doświadczenie) pod wpływem badań leksykalnych rozszerzyli o ugodowość i sumienność
Neuroticism - neurotyczność ( lęk , agresja , agresywna wrogość , depresja , impulsywność , nadwrażliwość , nieśmiałość );
Extraversion - ekstrawersja ( towarzyskość , serdeczność , asertywność , aktywność , poszukiwanie doznań , emocjonalność pozytywna)
Opennes to experience - otwartość na doświadczenie ( wyobraźnia , estetyka , uczucia , działanie , idee , wartości )
Agreeableness - ugodowość ( zaufanie , prostolinijność , altruizm , ustępliwość , skromność , skłonność do rozczulania się )
Conscientiousness - sumienność ( kompetencje , skłonność do porządku , obowiązkowość , dążenie do osiągnięć , samodyscyplina , rozwaga )
Np. idealny wykładowca akademicki
N osoba w niskim stopniu neurotyczna , zrównoważona emocjonalnie
E dość wysoko ektrawertywna
O otwarta na doświadczenie w wysokim stopniu
A ugodowa w średnim stopniu
C sumiennaw najwyższym stopniu