|
Potencjalny wpływ chorób zwierząt, na jakość żywności, |
oraz szczególne wymogi dla produktów pochodzenia zwierzęcego w kontekście bezpieczeństwa żywności. |
|
Jakub Pasterz |
Towaroznawstwo rok 3 |
2012-11-09 |
|
Spis treści
Choroby odzwierzęce ogólnie.
Według publikacji PAHO „Choroby odzwierzęce oraz choroby zakaźne wspólne dla ludzi i zwierząt” jakakolwiek choroba lub zakażenie, które ma możliwość naturalnego przejścia od zwierząt kręgowych do ludzi i vice-versa jest klasyfikowana, jako choroba odzwierzęca(zoonoz). Ponad 200 zoonoz-ów zostało opisanych i są znane od stuleci. Są powodowane przez różnego rodzaju czynniki: bakterie, pasożyty, grzyby, wirusy oraz czynniki niekonwencjonalne. Choroby odzwierzęce wciąż stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego, ale wiele z nich jest zaniedbywanych, tzn. nie są priorytetem w systemach ochrony zdrowia na poziomie krajowym i międzynarodowym.[1]
Ponadto liczba chorób zwierząt, które znamy i możemy zapobiegać, które mogą się przenosić na człowieka, tj. wścieklizna, bruceloza, leiszmanioza i bąblowica, nadal występują w wielu krajach, zwłaszcza w krajach rozwijających się, w których najczęściej wpływają na najbiedniejszy segment populacji ludzkiej. Gdzie zwierzęta zapewniają transport, siłę pociągową, paliwo(tłuszcze) i odzież(skóry, futra), jak również białka (mięso, jaja i mleko). Jednak zarówno w krajach rozwijających się jak i uprzemysłowionych, może to prowadzić do poważnego zagrożenia dla zdrowia publicznego i poważnych konsekwencji gospodarczych. Zoonozy powodują duże ilości zgonów i miliony poszkodowanych ludzi rocznie.[3]
Największe ryzyko przeniesienia choroby odzwierzęcej występuje w kontaktach ludzko-zwierżęcych poprzez bezpośredni lub pośredni kontakt ze zwierzętami, ich produktami i/lub ich otoczeniem.[2]
Około 75% z nowych chorób, które dotknęły ludzi w ciągu ostatnich 10 lat, zostały spowodowane przez patogeny pochodzące od zwierząt lub produktów pochodzenia zwierzęcego. Wiele z tych chorób ma potencjał do rozprzestrzeniania się za pomocą różnych środków na długich dystansach i stać się globalnym problemem.[3]
Opis najważniejszych chorób odzwierzęcych.
Istnieje ponad 200 chorób odzwierzęcych. Najważniejsze z nich, którymi zajmuje się WHO to:
Wąglik
Grypy zwierząt
Gąbczasta encefalopatia bydła (BSE)
Gorączki krwotoczne
Tularemia
Wąglik:
Wąglik jest przede wszystkim chorobą ssaków roślinożernych, jednakże chorują również inne ssaki i niektóre ptaki. Do momentu wprowadzenia i szerokiego zastosowania skutecznych szczepionek weterynaryjnych był on główną przyczyną śmiertelnej choroby u bydła, owiec, kóz, wielbłądów, koni i świń na całym świecie. Wąglik nadal jest zgłaszany w wielu krajach, zwłaszcza tam gdzie programy szczepień bydła są niewystarczające lub zostały zakłócone.
Ludzie na ogół zarażają się bezpośrednio lub pośrednio od zakażonych zwierząt lub na skutek ekspozycji zawodowej na zarażone lub skażone produkty pochodzenia zwierzęcego. Kontrola żywego inwentarza jest kluczem do zmniejszenia częstości jej występowania. Choroba jest powszechnie uznawana za niezakaźną. Przypadki rozprzestrzeniania pomiędzy ludźmi istnieją, ale są rzadkie.[5]
Grypy zwierzęce:
Istnieją 3 rodzaje wirusów grypy typu A, B i C. Typy B i C to ludzkie wirusy powodujące łagodne choroby głównie u małych dzieci. Typ A wirusa jest ważnym typem, jeśli chodzi o infekcje między gatunkowe.[6]
Ptasia grypa:
Większość wirusów ptasiej grypy nie wywołuje chorób u ludzi. Niektóre są jednak odzwierzęcym czynnikiem chorobotwórczym, mogą, więc zakażać ludzi.
Najbardziej znanym przykładem jest podtyp H5N1 wirusa ptasiej grypy. Inne podtypy ptasiej grypy, w tym H7N7 i H9N2, również zakażają ludzi. Niektóre z tych zakażeń są bardzo ciężkie, a nawet powodują śmierć. Jednak wiele zakażeń jest łagodnych, a nawet subklinicznych.[7]
Świńska grypa:
Większość wirusów świńskiej grypy(SIV) nie powoduje chorób u ludzi. Niektóre kraje zgłosiły jednak przypadki zakażenia człowieka SIV. Większość z tych zakażeń była łagodna i wirus nie rozprzestrzenił się na innych ludzi.
Wirus H1N1, który wywołał pandemię grypy w latach 2009-2010 i który uważa się, że pochodzi z trzody chlewnej, jest przykładem SIV, który był w stanie z łatwością przenosić się między ludźmi, a także powodować choroby.
Ponieważ świnie mogą zarazić się wirusami grypy od wielu różnych nosicieli (np. ludzi i ptaków), mogą działać, jako "mieszalnik" ułatwiając przearanżowanie genów z różnych wirusów grypy i tworzenie "nowego" wirusa grypy. Problemem jest to, że te "nowe" podtypy wirusów mogą być łatwiej przenoszone z osoby na osobę, lub mogą powodować poważniejsze choroby u ludzi niż oryginalne wirusy.[8]
Gąbczasta encefalopatia bydła (BSE)
Zakaźna gąbczasta encefalopatia (TSE), to rodzina chorób ludzi i zwierząt charakteryzująca się gąbczastym zwyrodnieniem mózgu, z ciężkimi i śmiertelnymi neurologicznymi objawami. Gąbczasta encefalopatia bydła (BSE) również jest TSE i wpływa na szereg gatunków (bydło, ludzie, koty).
BSE jest zakaźną, neurodegeneracyjną śmiertelną chorobą mózgu bydła. Choroba ma długi okres inkubacji, 4-5 lat. Jest śmiertelna dla bydła w ciągu tygodni, do kilku miesięcy od jej rozpoczęcia. Natura czynnika wywołującego BSE wciąż jest dyskutowana.
Obecnie dostępne, mocne dowody wspierają teorię, że czynnik wywołujący BSE w znacznym stopniu, jeśli nie w całości, składa się, z białka samo replikującego, nazywanego prionem. Jest on przenoszony poprzez spożycie skażonego BSE mięsa i dodatków mączki kostnej w paszach dla bydła.[9]
Wariant choroby Creutzfeldta-Jakoba(vCJD)
Jest rzadką i śmiertelną ludzką chorobą neurodegeneracyjną. Jest klasyfikowana, jako TSE, z powodu zakaźności i charakterystycznego gąbczastego zwyrodnienia mózgu, które powoduje. Stwierdzana jest u ludzi, którzy byli narażeni na kontakt z żywnością zarażoną BSE.[10]
Gorączki krwotoczne
Kongijsko-krymska gorączka krwotoczna (CCHF) i gorączka Rift Valley(RVF) są najważniejszymi odzwierzęcymi wirusowymi gorączkami krwotocznymi.
Kongijsko-krymska gorączka krwotoczna(CCHF)
Kongijsko-krymska gorączka krwotoczna występuje w pojedynczych przypadkach i w małej ilości ognisk. Głównymi naturalnymi gospodarzami są zające, jeże, bydło, owce, kozy, konie i świnie.
Gorączka Rift Valley(RVF)
Gorączka Rift Valley występuje powszechnie w Afryce, a ostatnio pojawiły się na Bliskim Wschodzie. Występuje naturalnie w owcach, kozach, bydle, wielbłądach i bawołach. Komary są głównym sposobem przenoszenia wirusa między zwierzętami. Człowiek zostaje zainfekowany podczas kontaktu z zakażonymi zwierzętami.[11]
Tularemia
Tularemia jest chorobą bakteryjną zwykle przekazywaną z gospodarzy zwierzęcych i ma wiele objawów klinicznych. Zakażenie jest możliwe poprzez bezpośredni kontakt z zakażonymi zwierzętami, materiałami zwierzęcymi i przez spożycie skażonej żywności.[12] Jest powszechna w wielu częściach świata, w tym w Ameryce północnej, Europie wschodniej, Chinach, Japonii, Skandynawii.[13]
Potencjalny wpływ chorób zwierząt, na jakość żywności.
Patogeny wywołujące zoonozy mogą zakażać produkty żywnościowe na kilka sposobów. Przede wszystkim potencjalnym źródłem infekcji mogą być tkanki pochodzące od chorych zwierząt, na przykład mięso lub mleko, następnie spożywane przez ludzi. Jednak częściej mamy do czynienia z sytuacją, w której zakażone zwierzęta mają skąpe objawy choroby lub nie mają objawów w ogóle.
Ponadto należy zwrócić uwagę na możliwość wzajemnego (krzyżowego) zakażania różnych produktów spożywczych, do którego może dojść bezpośrednio podczas przechowywania lub przygotowywania dań oraz pośrednio, poprzez nie zachowanie odpowiednich standardów higienicznych.
W państwach rozwiniętych ryzyko zachorowania na choroby odzwierzęce jest zminimalizowane poprzez system kontroli weterynaryjnej. Zoonozy są skutecznie zwalczane u zwierząt a bezpieczeństwo żywności jest zapewniane poprzez zapobieganie skażeniu na każdym etapie łańcucha pokarmowego. [14]
Szczególne wymogi dla produktów pochodzenia zwierzęcego:
Radzenie sobie z zagrożeniem zoonotycznym wymaga wielosektorowej współpracy i silnego partnerstwa między ludzkimi i zwierzęcymi systemami wykrywania i reagowania.[2]
Państwa należące do Wspólnoty Europejskiej są zobowiązane do prowadzenia szczegółowego monitoringu i zwalczania wielu chorób występujących u zwierząt, w tym gruźlicy, brucelozy i gąbczastego zapalenia mózgu. Zakażone zwierzęta są poddawane ubojowi w specjalnych warunkach, a zwierzęta mające kontakt z chorymi są dokładnie obserwowane. Regulacje prawne zabraniają stosowania zakażonych zwierząt, ich tkanek oraz wydzielin i wydalin do spożywania przez ludzi. Na przykład mleko krów mających stan zapalny wymion nie może być dostarczane do punktów skupu mleka. W ubojniach wszystkie zwierzęta na wstępie przechodzą kontrolę weterynaryjną. Podczas procesu uboju stosowana jest specjalna procedura, która pozwala na wczesne wykrycie objawów choroby w tuszach mięsnych i ich wyeliminowanie.
Standardy higieniczne dotyczące produktów spożywczych są stosowane w tzw. punktach krytycznych podczas całego procesu produkcji i przetwarzania żywności - od pola do stołu. Nadzór nad stosowaniem zaleceń higienicznych jest prowadzony przez inspektorów służby sanitarno-epidemiologicznej i weterynaryjnej. Prowadzą oni monitoring i pobierają do badania szereg próbek podczas wizytacji u producentów żywności, ubojniach, zakładach produkcji żywności oraz nadzorują warunki sanitarne handlu żywnością.[14]
Akty prawne:
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 854/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. ustanawiające szczególne przepisy dotyczące organizacji urzędowych kontroli w odniesieniu do produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do spożycia przez ludzi[15]
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 853/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. ustanawiające szczególne przepisy dotyczące higieny w odniesieniu do żywności pochodzenia zwierzęcego[16]
Dyrektywa Rady 2002/99/WE z dnia 16 grudnia 2002 r. ustanawiająca przepisy sanitarne regulujące produkcję, przetwarzanie, dystrybucję oraz wprowadzanie produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do spożycia przez ludzi[17]
USTAWA z dnia 16 grudnia 2005 r. o produktach pochodzenia zwierzęcego Dz.U. 2006 nr 17 poz. 127[18]
Podsumowanie:
Choroby zwierząt mają duży wpływ, na jakość produktów pochodzenia zwierzęcego. Jednak dzięki międzynarodowej współpracy i systemom wczesnego ostrzegania, regulacjom prawnym, kontrolom weterynaryjnym, monitoringowi oraz standardom higienicznym procesu produkcji i przetwarzania(od pola do stołu) zakażona żywność nie trafia do konsumentów. Epidemie chorób zwierząt domowych budzą zainteresowanie publiczne, zwłaszcza w kontekście bezpieczeństwa żywności przeznaczonej dla ludzi. Jednak wiele z tych chorób ma znikome znaczenie lub nie mają w ogóle znaczenia dla ludzi. [14]
W ujęciu krótkoterminowym choroby zwierząt mają negatywny wpływ, na jakość mięsa i produktów pochodzenia zwierzęcego. W ujęciu długoterminowym, poprzez epidemie chorób zwierząt polepsza się, jakość systemu monitoringu i kontroli zwierząt, oraz produktów pochodzenia zwierzęcego.
Bibliografia: