SŁOWNICZEK POJĘĆ ZE SZTOMPKI
AKULTURACJA - proces wdrażania jednostki do kultury innej niż ta, którą nabyła poprzez socjalizację
AMALGAMACJA KULTUROWA - mieszanie się elementów kulturowych pochodzących z różnych kultur, prowadzące do wytworzenia się swoistego nowego systemu kulturowego
Antynaturalizm: pogląd o zasadniczej odmienności rzeczywistości przyrodniczej i społecznej.
Antypozytywizm: pogląd o konieczności wypracowania w naukach społecznych zupełnie swoistych procedur i metod badawczych, odmiennych od tych, które stosują nauki przyrodnicze.
Behawioryzm: kierunek postulujący badanie elementarnych zachowań ludzkich jako reakcji na bodźce płynące z otoczenia lub od innych ludzi oraz traktowanie wszelkich złożonych przejawów życia społecznego jako kombinacji zachowań.
biurokracja: szczególnie dziś rozpowszechniona forma organizacji, mająca realizować najpełniej postulaty instrumentalnej racjonalności, efektywności, bezosobowości - przenikające kulturę nowoczesną.
Charyzma: szczególne, wyjątkowe talenty, umiejętności, wiedza, konsekwencja w działaniu, siła moralna, moc perswazji itp., które dostrzeżone zostają i zdefiniowane przez zwolenników przywódcy jako niemal ponadludzkie i wymagające pełnego podporządkowania się jego władzy.
CYWILIZACJA - zestaw przedmiotów materialnych, idei konstrukcyjnych czy inżynierskich zrealizowanych w tych przedmiotach oraz umiejętności właściwego posługiwania się nimi
Cywilizacja „gorąca”: społeczność, w której reguły kulturowe dopuszczają publiczną ekspresję emocji, a nawet jej wymagają. Przeciwieństwo cywilizacji „zimnej”.
Czynność społeczna: działanie celowo adresowane do innych ludzi.
Diada: grupa dwuosobowa, para.
Dobra publiczne: takie wartości, które z natury mają charakter powszechny i nie mogą być przywilejem niektórych tylko grup w społeczeństwie (np. demokracja, sprawiedliwość, suwerenność).
Dokumenty osobiste: spontaniczne zapisy zdarzeń i zjawisk dokonywane przez ludzi w nich uczestniczących, ujawniające ich autentyczne motywacje, intencje, interpretacje (np. listy, pamiętniki).
Drabina biurokratyczna: typowa dla organizacji biurokratycznej wieloszczeblowa hierarchia pozycji (urzędów, stanowisk) ułożona według zakresu posiadanej władzy.
DYFUZJA KULTURY - przypływ elementów kulturowych lub całych kompleksów czy konfiguracji kulturowych między odmiennymi kulturami
DYSONANS KULTUROWY - sprzeczność treści kulturowych - oczekiwań normatywnych, sposobów myślenia, stylów konsumpcji - narzucanych jednostce przez różne kultury, którym równocześnie podlega
DYSTANS INTERAKCYJNY - oczekiwana odległość przestrzenna partnerów w toku interakcji, zależna od ich ról społecznych, kontekstu sytuacyjnego, a także kultury do której należą
Działania masowe: gdy wielu ludzi, w podobnym czasie, ale osobno i dla indywidualnych celów, podejmuje podobne działania, które przynoszą zagregowane i skumulowane skutki wykraczające poza zakres prywatny i jednostkowy, a uzyskujące znaczenie ogólnospołeczne.
DZIAŁANIE ŁĄCZNE - sieć interakcji między kilkoma osobami znajdującymi się we wspólnej sytuacji
Działanie społeczne: działanie, które bierze pod uwagę rzeczywiste lub spodziewane reakcje partnera i jest nieustannie modyfikowane w zależności od takich reakcji.
Działanie: zachowanie, z którym związane jest znaczenie motywacyjne i kulturowe.
Empatia: wczuwanie się w stany psychiczne, motywacje, zamiary innych, co ma szanse powodzenia, ponieważ repertuar ludzkiej psychiki jest typowy i podobny dla wielu ludzi.
Endogamia środowiskowa: tendencja do zawierania małżeństw z partnerami o podobnej pozycji społecznej.
ETNOCENTRYZM - przekonanie o oczywistym, niekwestionowalnym charakterze sposobu życia własnej społeczności lub o szczególnej wartości własnej kultury i jej przewadze nad innymi
FAKTY SPOŁECZNE - treści świadomościowe i normatywne, które obiektywizują się w zbiorowości i wywierają ograniczający i przymuszający wpływ na jej członków
FIGURACJA - struktura widziana dynamicznie, w jej nieustannej, płynnej zmienności, procesie krystalizowania się i rozpadu
Grupy dożywotnie: takie, z których wystąpienie jest niemożliwe lub bardzo utrudnione.
Grupy ekskluzywne: inaczej zamknięte, czyli takie, do których przyjęcie obwarowane jest bardzo trudnymi, rygorystycznymi warunkami. Przeciwieństwo: grupy inkluzywne (dołącza kto chce)
Grupy istotne: takie, która jednostka selekcjonuje spośród wielości różnych grup, do których należy i do których przywiązuje szczególne subiektywne znaczenie.
Grupy jednofunkcyjne: inaczej wyspecjalizowane, czyli takie, w których członkowie podejmują jeden tylko typ działalności. Przeciwieństwo: grupy wielofunkcyjne (różnorodne formy działalności).
Grupy odniesienia normatywnego: takie, z których czerpiemy i przyjmujemy normy i wartości kształtujące nasze działania.
Grupy odniesienia porównawczego: takie, z którymi konfrontujemy nasze osiągnięcia, standard życia, zasób władzy, poziom prestiżu itp.
Grupy odniesienia: zbiorowości, z którymi wiążą nas subiektywne, „wirtualne” relacje, mimo że do nich nie należymy.
Grupy pierwotne: niewielkie, nieformalne, spontaniczne, o bezpośrednich kontaktach i interakcjach (twarzą w twarz) członków rozpoznających się nawzajem, podejmujących zróżnicowane działania, częściowo z pobudek autotelicznych. Przeciwieństwo grup wtórnych.
Grupy totalitarne: takie, które kontrolują i ingerują w całokształt życia swoich członków w dziedzinach nie związanych bezpośrednio z członkostwem w grupie, a także w sferze prywatnej.
Grupy wtórne: takie, które liczą wielu członków, w większości wzajemnie anonimowych, pomiędzy którymi zachodzą sformalizowane i pośrednie stosunki realizujące się w wysoce wyspecjalizowanych działaniach. Przeciwieństwo grup pierwotnych.
Grupy zadaniowe: takie, które zostały celowo powołane do rozwiązania jakiegoś problemu lub zrealizowania zadania praktycznego.
Grupy żarłoczne: takie, które wymagają od swoich członków maksymalnego zaangażowania, nieustannego uczestnictwa, pełnego poświęcenia, niepodzielnej lojalności.
GRZECZNA NIEUWAGA - reguła kulturowa, która nakazuje udawać, że nie przyglądamy się osobom nieznajomym
Hermeneutyka: interpretacja, rozumienie zjawisk społecznych przez ujawnianie znaczeń, jakie wiążą z nimi działający ludzie, a także jakie ze zjawiskami tego typu wiąże właściwa im kultura.
Idealna sytuacja komunikacyjna: możliwość prowadzenia dyskusji między równymi partnerami w warunkach pełnej swobody wypowiedzi, w sytuacji pozbawionej jakichkolwiek nacisków i ograniczeń niemerytorycznych.
IMPERIALIZM KULTUROWY - narzucanie kultury dominującej w skali regionalnej, kontynentalnej czy globalnej
Instrumentalna efektywność: uzyskiwanie jak największych rezultatów w możliwie najmniej kosztowny sposób (przy najmniejszych nakładach).
Instrumentalne uczenie się: utrwalanie repertuaru zachować gratyfikujących, a eliminowanie zachowań przynoszących przykrość, na podstawie wcześniejszych „prób i błędów”.
Instytucjonalizacja socjologii: uznanie socjologii za dyscyplinę nauki przez utworzenie katedry czy wydziałów uniwersyteckich, instytutów badawczych, periodyków socjologicznych, stowarzyszeń i organizacji socjologów, a także utworzenie stanowisk zawodowych dla socjologów-praktyków w przemyśle, administracji, wojsku itp.
INTERAKCJA - dynamiczna, zmienna sekwencja wzajemnie zorientowanych działań partnerów, którzy modyfikują swoje zachowania w zależności od tego, co robi (lub mówi) ten drugi
ISTOTNI INNI - ci partnerzy naszych interakcji lub te audytoria, przed którymi się prezentujemy, na których najbardziej nam zależy i których oczekiwania usilnie staramy się spełnić
JAŹŃ ODZWIERCIEDLONA - samoocena jednostki kształtowana przez interpretację reakcji innych ludzi w stosunku do tej osoby
Język: wspólny dla całej zbiorowości, podzielany przez jej członków system znaczeń kulturowych wiązanych ze stosowanymi w celu komunikacji dźwiękami lub znakami graficznymi.
Kapitał społeczny: więzi zaufania, lojalności i solidarności, znajdujące wyraz w samoorganizowaniu się i samorządności, głównie w ramach dobrowolnych stowarzyszeń.
Kompetencje podmiotowe: zakres osób, wobec których urząd podjąć może wiążące decyzje.
Kompetencje przedmiotowe: zakres spraw, co do których urząd może wiążąco decydować.
KOMPLEKS KULTUROWY - powiązany wzór elementów kulturowych o wspólnej treści lub wspólnej funkcji
KONFIGURACJA KULTUROWA - zbiór różnorodnych elementów kulturowych skupionych wokół jednego obiektu, idei czy wartości
KONFLIKT KULTUROWY - nawiązanie interakcji stosunków społecznych przez zbiorowości żyjące w obrębie odmiennych kultur
KONFLIKT KULTUROWY - niechęć, wrogość lub walka między stykającymi się ze sobą zbiorowościami o odmiennych, kulturowo dyktowanych sposobów życia
Konflikt między pozycjami społecznymi (inaczej konflikt ról): niezgodność oczekiwać związanych z rozmaitymi pozycjami zajmowanymi równocześnie przez jedną osobę.
KONFLIKT POKOLEŃ - odmiana konfliktu kulturowego nasilająca się w okresach szybkich zmian kulturowych, gdy pokolenie młodsze internalizuje nowe wzory kulturowe odmienne od wzorów typowych dla pokolenia starszego
Konflikt w obrębie pozycji społecznej: niezgodność oczekiwań ze strony rozmaitych partnerów, z którymi ma typowo do czynienia każdy, kto zajmuje jakąś pojedynczą pozycję społeczną. Inaczej: konflikt między segmentami jego roli społecznej.
Konglomerat pozycji (ang. status set): zbiór pozycji, które zajmuje równocześnie dana osoba.
KONTAKT SPOŁECZNY - para wzajemnie zorientowanych działań społecznych o charakterze jednorazowym, przelotnym
KONTAKT WZROKOWY - elementarna wymiana spojrzeń, która wskazuje, że potencjalni partnerzy interakcji dostrzegli się nawzajem
Konteksty społeczne: wyróżnialne ze względu na cel, specyfikę działań, swoisty styl postępowania itp. dziedziny aktywności życiowej ludzi, w których toczy się życie społeczne (np. rodzinny, zawodowy, edukacyjny, religijny).
KONTRKULTURA - sposób życia świadomie i celowo przeciwstawiany dominującej w danym społeczeństwie kulturze
Kontrruch społeczny: mobilizacja działań zbiorowych skierowanych przeciwko rozwijającemu się wcześniej ruchowi społecznemu, mająca na celu jego demobilizację lub uniemożliwienie skutecznego działania.
Kontrsocjalizacja: kultywowanie przeciwnych reguł i wzorów niż te uznawane przez grupy, od których chcemy się zdystansować, będące naszymi negatywnymi grupami odniesienia.
Krąg społeczny: zestaw typowych innych pozycji, z którymi dana pozycja jest powiązana, wyznaczający typowe kierunki interakcji i selekcjonujący typowych partnerów, z którymi nawiązuje kontakty każdy, kto pozycję tę zajmuje.
KULTURA - całościowy sposób życia charakterystyczny dla danej zbiorowości, na który składa się wszystko to, co ludzie „robią myślą i posiadają” jako członkowie społeczeństwa
KULTURA IDEALNA (SYMBOLICZNA) - zbiór charakterystycznych dla danej społeczności przekonań, poglądów, wierzeń, a także znaczeń wiązanych ze zjawiskami i przedmiotami, zakodowanych najpełniej w języku.
KULTURA MATERIALNA - zbiór charakterystycznych dla danej zbiorowości obiektów (narzędzi, urządzeń, ubrań itp.)
KULTURA NORMATYWNA - zbiór charakterystycznych dla danej zbiorowości reguł postępowania - norm i wartości
Mentalność środowiskowa: wspólnota lub podobieństwo koncepcji, ideologii, światopoglądów, jakie wyznają ludzie zajmujący takie same pozycje społeczne.
MIKROSTRUKTURA - sieć powiązań między elementarnymi składnikami życia społecznego - działającymi jednostkami
Model mobilizacji zasobów: przekonanie, że ruch społeczny jest efektem manipulatorskich zabiegów działaczy czy ideologów, którzy propagują ideologię kontestacji i mobilizują bierne skądinąd i nieświadome masy społeczne do działań zbiorowych.
Myślenie grupowe: nadmierna identyfikacja i bezkrytyczna lojalność wobec organizacji, utwierdzana we wzajemnych interakcjach i wykluczająca dostrzeżenie i naprawienie błędów i wadliwości w jej funkcjonowaniu.
Naturalizm: pogląd o zasadniczej identyczności świata przyrody i rzeczywistości społecznej.
Negatywne grupy odniesienia: takie, które budzą u nas repulsję i od których staramy się zdystansować poprzez przyjmowanie przeciwnych wzorów i reguł postępowania.
NIEKOMPETENCJA KULTUROWA - rak wiedzy, umiejętności, nawyków i odruchów niezbędnych do wykorzystania nowych urządzeń technicznych i do akceptacji nowych sposobów myślenia i nowych wzorów stosunków międzyludzkich czy form organizacyjnych
Niezamierzone efekty działań ludzkich: typowa sytuacja w życiu społecznym, kiedy pojawiają się zjawiska odmienne od intencji ludzi działających, albo takie, których nie da się odnieść do działań konkretnych ludzi, są bowiem „wypadkową” anonimowych działań masowych, gdzie każdy uczestnik zmierzało własnych, prywatnych celów, nie biorąc takich zbiorczych konsekwencji w ogóle pod uwagę.
Nowe ruchy społeczne: ruchy o szerokim, heterogenicznym składzie uczestników, walczące o realizację uniwersalnych, postmaterialistycznych wartości: harmonii z przyrodą, ochrony środowiska, pokoju, emancypacji kobiet, zapewnienia praw mniejszości i grup eksploatowanych, obrony życia poczętego itp.
Odczarowywanie świata: zmniejszanie roli działań tradycjonalnych i afektywnych na rzecz działań racjonalnych, opartych na zimnej kalkulacji.
Oligarchizacja: opanowywanie kontroli nad organizacją przez niewielkie, często nieformalne grono, kierujące się coraz bardziej własnymi, egoistycznymi interesami grupowymi czy frakcyjnymi.
Organizacja społeczna: zintegrowany zbiór pozycji społecznych i sieć wiążących je stosunków społecznych, realizujący wspólnie jakieś istotne społecznie funkcje.
PARTYKULARYZMY KULTUROWE - wyjątkowe „egzotyczne” sposoby życia, ograniczone początkowo tylko do jednej, konkretnej kultury.
Pluralistyczna ignorancja: nieświadomość poglądów i postaw innych członków zbiorowości czy całego społeczeństwa.
PLURALIZM KULTUROWY - w sensie pierwszym to wielość i różnorodność kultur, zarówno następujących po sobie w wymiarze historycznym, ja i koegzystujących współcześnie. W sensie drugim to stanowisko ideologiczne podkreślające prawo różnych społeczności do odmiennych sposobów życia, a nawet lansujące tezę o pełnej równości wszystkich kultur
Pokolenie: zbiorowość ludzi, którzy choć osobno i niezależnie od siebie, doświadczyli takich samych, ważnych wydarzeń historycznych, przeżyli te same sytuacje i reagowali na te same wyzwania, co znalazło wyraz w ich przekonaniach, regułach i wartościach, oraz wytworzyło poczucie wspólnego losu.
Polityka ulicy: wywieranie nacisku na władze państwowe w drodze masowych manifestacji ulicznych, w formach mniej lub bardziej gwałtownych.
Pozycja centralna: taka pozycja społeczna, którą jednostka wskazuje sobie za najważniejszą i z którą najbardziej się identyfikuje w obrębie konglomeratu pozycji, jakie równocześnie zajmuje w społeczeństwie.
Pozycja naczelna: taka, na którą dana kultura kładzie największy nacisk jako najważniejszą.
Pozycja perymetryczna: każda z pozycji wchodzących do kręgu społecznego, usytuowana na „perymetrze” kontaktów i interakcji, jakie najczęściej nawiązuje każdy, kto zajmuje jakąś pozycję społeczną
Pozycja widoczna: pozycja zaktywizowana w danym kontekście społecznym, najważniejsza dla działań i interakcji podejmowanych tam właśnie, wobec której reagują partnerzy czy obserwatorzy.
Pozycje dyskryminujące: takie, które utrudniają, albo nawet zamykają dalszy krok w sekwencji pozycji (karierze, awansie). Przeciwieństwo: pozycje predestynujące. (Zwiększają szanse awansu.)
Pozycje utajone: takie, które nie są realizowane przez jednostkę w danej chwili i stąd bezpośrednio niewidoczne dla partnerów, czy obserwatorów.
Pozytywizm: pogląd o potrzebie naśladowania w naukach o społeczeństwie wypracowanych wcześniej badawczych wzorców nauk przyrodniczych.
Pozytywne grupy odniesienia: takie, z którymi się identyfikujemy, porównujemy i których standardy normatywne staramy się naśladować, dążąc do uzyskania pełnego członkowstwa.
PRESJE KRZYŻUJĄCE SIĘ - równoczesny nacisk rozmaitych nakładających się na siebie i niezgodnych w swoich treściach kultur, w których obrębie żyje jednostka.
Prognozy samorealizujące się i samodestrukcyjne: fakt, że przewidywania przyszłych stanów społecznych mogą wywołać reakcje masowe prowadzące do spełnienia się prognoz fałszywych (gdy ludzie biorą je „na serio” pod uwagę i opierają na nich swoje decyzje) albo do niespełnienia się prognoz prawdziwych (gdy ludzie w obawie przed zrealizowaniem się przewidywań podejmują w porę działania obronne).
Próżnia socjologiczna: pusta przestrzeń pomiędzy publiczną sferą polityki a prywatną sferą rodzinną, która zazwyczaj wypełniana jest przez dobrowolne stowarzyszenia.
PRZEŻYTKI KULTUROWE - elementy tradycji kulturowej, które całkowicie zmieniły swoją pierwotną funkcję.
Przeżytki kulturowe: działania lub obiekty, pozornie identyczne jak dawniej, których funkcja społeczna uległa jednak całkowitej zmianie i które uzyskały nowy sens.
Publiczność: zbiorowość obserwatorów, widzów lub słuchaczy, którzy równocześnie, choć w rozproszeniu przestrzennym, skupiają uwagę na tym samym zdarzeniu, programie telewizyjnym czy radiowym, i doznają podobnych wrażeń i przeżyć.
Racjonalność autoteliczna: właściwość działań, w których jednostka zmierza do celu tak dal niej wartościowego, że nie liczy się z najwyższymi nawet kosztami.
Racjonalność instrumentalna: właściwość działań, które są efektem kalkulacji kosztów i zysków zmierzającej - w subiektywnym rozeznaniu działającego - do uzyskania jak najwięcej najmniejszym kosztem.
Refleksyjność: fakt, że wiedza i dokonywane przez ludzi interpretacje na temat własnych działań, działań innych czy sytuacji społecznych, w których są uwikłani, w istotny sposób wpływa na ich decyzje, sposób postępowania, a przez to kształt społeczeństwa, w którym żyją.
Reifikacja (uprzedmiotowienie): traktowanie podwładnych czy obywateli jak bezwolne, bierne przedmioty, niezdolne do własnego wyboru i podjęcia decyzji (inaczej: odmowa ludziom ich podmiotowości).
Rekrutacja pierwotna: przystąpienie do ruchu społecznego z autentycznych pobudek ideologicznych i chęć walki o realizację celów ruchu.
Rekrutacja wtórna: przystąpienie do ruchu społecznego, który rozwija się i odnosi sukcesy, w poszukiwaniu satysfakcji wspólnotowych i towarzyskich, a także spełnienia własnych egoistycznych celów karierowych.
RELATYWIZM KULTUROWY - świadomość ogromnej różnorodności kultur i historycznych uwarunkowań odrębności kulturowych.
Relatywna deprywacja: odczuwana jako niesprawiedliwa i niesłuszna, rozbieżność między rzeczywistymi osiągnięciami a aspiracjami w dziedzinie standardu życia, zarobków, władzy czy prestiżu.
Repertuar kontestacji: metody działania akceptowane przez dany ruch społeczny jako właściwe dla realizacji jego celów.
Ruchliwość pozioma albo przestrzenna: przemieszczanie się ludzi w przestrzeni geograficznej: migracje, turystyka, podróże, dojazdy do pracy.
Ruchy antyglobalizacyjne: nowa fala ruchów społecznych o charakterze radykalnym i lewicowym, która pojawiła się na przełomie XX i XXI stulecia jako protest przeciwko dominacji wielkich korporacji centrów finansowych, konsumpcyjnemu stylowi życia, uderzającym nierównościom społecznym i endemicznej biedzie w skali globalnej.
Ruchy radykalne: akcje zbiorowe, których celem jest zmiana fundamentów panującego ustroju, a w szczególności dominujących wartości.
Ruchy reformatorskie: akcje zbiorowe o celach ograniczonych do modyfikacji zasad, reguł czy norm (np. prawnych) przy zachowaniu nienaruszonych podstaw ustrojowych czy organizacyjnych.
Ruchy społeczne: akcje zbiorowe zmierzające do wywołania lub powstrzymania zmiany społecznej.
RURALIZM - swoisty sposób życia - kompleks reguł, idei i urządzeń - charakterystyczny dla mieszkańców wsi
Rutynizacja charyzmy: utrata charyzmy przez przywódcę na skutek włączenia go w rutynowe, codzienne działania administracyjne czy organizatorskie, w których ujawnia swoje słabości, popełnia błędy i okazuje się zastępowalny przez innych.
RYS KULTUROWY ( ELEMENT KULTUROWY) - najmniejszy wyróżnialny składnik kultur
RYTUAŁY - indywidualne lub zbiorowe sposoby działania przebiegające według precyzyjnie i formalnie określonego scenariusza, do którego pod silną presją muszą stosować się wszyscy uczestnicy
Sektor ruchów społecznych: suma występujących w danym społeczeństwie ruchów społecznych różnych typów.
Sekwencja pozycji: zbiór pozycji zajmowanych kolejno, typowo następujących po sobie (kariera zawodowa, biografia).
SMOŚWIADOMOŚĆ KULTUOWA - umiejętność oddzielenia reguł kulturowych od codziennych, rutynowych praktyk, co pozwala traktować własny sposób życia jako jeden tylko z możliwych ,a nie absolutnie słuszny. Warunek postawy relatywistycznej i tolerancji.
Socjalizacja wyprzedzająca: naśladowanie reguł i wzorów, a zwłaszcza sposobu i stylu życia środowisk, do których aspirujemy i w których chcielibyśmy zostać zaakceptowani.
Socjalizacja: proces kształtowania mentalności, postaw i działań ludzi przez społeczeństwo.
SOCJOGRAM - graficzne odtworzenie struktury socjometrycznej
Solidarność mechaniczna: poczucie wspólnoty oparte na podobieństwie ról, funkcji, sytuacji życiowe, wykonywanego zawodu.
Solidarność środowiskowa: więź społeczna, poczucie tożsamości zbiorowej typu „my”, pomiędzy ludźmi o podobnej pozycji społecznej, zwłaszcza zawodowej.
Społeczeństwo organizacji: jedno z określeń społeczeństwa nowoczesnego, wskazujące na wielką mnogość organizacji, do których należy każdy członek społeczeństwa, od których jest on zależny i które go otaczają.
Stare ruchy społeczne: ruchy społeczne występujące w imię interesów ekonomicznych lub publicznych wyraźnie wyodrębnionych segmentów społeczeństwa - klas społecznych, grup zawodowych, etnicznych, rasowych.
STRUKTURA IDEALNA - konfiguracja występujących w obrębie organizacji przekonań i poglądów osób zajmujących różne pozycje
STRUKTURA INTERAKCYJNA - typowe kierunki inicjowania interakcji, a także dostępne kanały komunikacyjne między osobami zajmującymi różne pozycje w organizacji czy grupie
STRUKTURA INTERESÓW - charakterystyczny dla grupy czy organizacji rozkład szans dostępu jej członków do społecznie cenionych dóbr
STRUKTURA NORMATYWNA - konfiguracja występujących w obrębie organizacji reguł działania różnych osób zajmujących odmienne pozycje
STRUKTURA POKREWIEŃSTWA - swoisty układ relacji między członkami węższych czy szerszych rodzin, wytwarzający się przez urodzenie lub akt małżeństwa
STRUKTURA SOCJOMETRYCZNA - układ wzajemnych sympatii, antypatii czy obojętności, jakie występują pomiędzy członkami grup
STRUKTURA SPOŁECZNA - czysta konfiguracja, forma wielokierunkowych stosunków społecznych, niezależnie od tego między kim występują i czego dotyczą.
STRUKTURACJA - proces wytwarzania się, reprodukowania i wykorzystywania struktur w działaniach członków społeczeństwa.
SUBKULTURA - odrębności sposobu życia mniejszych zbiorowości mieszczących się w zasięgu uznanej przez ich członków kultury szerszej, nadrzędnej.
Symetria wyjaśniania i przewidywania: przekonanie, że dysponując adekwatnym wyjaśnieniem zjawisk, można na drodze czysto logicznej, dedukcyjnej, wprowadzić prognozy na temat ich przyszłego przebiegu.
Syndrom pasażera na gapę: powstrzymywanie się od wspierania działań zbiorowych zmierzających do zdobycia dóbr publicznych, oparte na egoistycznie racjonalnej kalkulacji, w myśl której ryzyko działania jest nieopłacalne, gdy wywalczenie tych dóbr przez innych i tak przyniesie równe korzyści także biernym.
Środowisko społeczne: jednorodny zbiór takich samych lub przynajmniej istotnie podobnych pozycji i ról.
Tłum: duża zbiorowość ludzi, którzy znaleźli się w bezpośrednim kontakcie przestrzennym i reagują spontanicznie, bezrefleksyjnie i naśladowczo na wspólne bodźce i na współobecność.
TOLERANCJA - akceptacja odmienności kulturowej lub nawet traktowania jej jako wartości wzbogacającej repertuar sposobów życia.
TOŻSAMOŚĆ KULTUROWA - unikalny dla każdej jednostki zestaw czerpanych z różnych źródeł treści kulturowych, z którymi się identyfikuje, realizowany w życiu tej jednostki.
TRADYCJA KULTURWA - skumulowany, odziedziczony historycznie dorobek kulturowy danej zbiorowości
Triada: grupa trójosobowo, trójkąt.
TRZON KULTURY - wartości, idee czy obiekty dla danej kultury centralne, decydujące o jej odrębności
UNIWERSALIA KULTUROWE - rysy kulturowe spotykane we wszystkich znanych społeczeństwach, historycznych i współczesnych.
URBANIZM - swoisty sposób życia - kompleks reguł, idei i urządzeń - charakterystyczny dla mieszkańców miast
Utylitarystyczny (inaczej woluntarystyczny lub teleologiczny) model działania: interpretowanie działań ludzkich jako dobierania środków (narzędzi) to realizacji postawionych celów.
Wartości postmaterialistyczne: akcent na jakość życia, samorealizację, harmonię ze środowiskiem, godność i prawa podmiotowe człowieka.
Wspólnoty lokalne: zbiorowości zamieszkałe na wspólnym terenie, w ramach których ludzie na ogół znający się nawzajem realizują większość swojej życiowej aktywności, obdarzając je silną identyfikacją i czyniąc uczestnictwo elementem własnej, indywidualnej tożsamości.
Współczynnik humanistyczny: związek każdego faktu społecznego z działaniami i doświadczeniami życiowymi jakichś konkretnych ludzi i wynikając stąd konieczność badania takich faktów z ich szczególnej perspektywy, stawiania się przez badacza w położeniu owych ludzi.
Wyobraźnia socjologiczna: umiejętność wiązania wszystkiego, co dzieje się w społeczeństwie, z warunkami strukturalnymi, kulturalnymi i historycznymi oraz podmiotowymi działaniami ludzi.
Zachowanie zbiorowe: gdy wielu ludzi działa w pojedynkę, na własną rękę, ale w bliskości przestrzennej z innymi, w tych samych warunkach sytuacyjnych, co prowadzi do modyfikacji zachowania każdego z nich w kierunku opisywanym przez „psychologię tłumów”.
Zachowanie: zewnętrznie obserwowalny ruch fizyczny przejawiany przez ludzi.
Zadania audytywne: takie, których szybkość i skuteczność realizacji zależy wprost od liczby uczestniczących osób.
Zadania koniunktywne: takie, w których tempo i intensywność działań muszą być dostosowane do najsłabszych uczestników grupy.
Zadania kooperacyjne: takie, których realizacja wymaga podziału funkcji, współpracy i koordynacji działań wyspecjalizowanych, co z reguły narzuca potrzebę kierownictwa lub przywództwa.
ZAPÓŹNIENIE KULTUROWE - asynchronia stopnia rozwoju różnych składników konfiguracji kulturowej
ZASADA WZAJEMNOŚCI - powszechnie spotykana reguła kulturowa nakazująca rewanżować się za doznane korzyści czy uzyskane dobra
Zdarzenie inicjujące: zdarzenie indywidualne, partykularne, a nawet przypadkowe, ale o takim wydźwięku symbolicznym czy emocjonalnym, że stanowi wstrząs dla zbiorowości i prowadzi do mobilizacji ruchu społecznego.
Znaczenie kulturowe: wspólny dla całej zbiorowości, podzielany przez jej członków, sens wiązany z określonymi działaniami.
Znaczenie motywacyjne, psychologiczne: indywidualne zamiary, intencje, motywacje, jakie jednostka wiąże ze swoim działaniem.
2