Zasady profilaktyki próchnicy zębów u dzieci, młodzieży i kobiet ciężarnych.
Próchnica zębów to proces niszczący twarde tkanki zęba (szkliwa i zębiny), doprowadzający do powstania ubytku, co prowadzić może do zapalenia i obumarcia miazgi zęba. W jej powstawaniu odgrywa rolę wiele czynników, jak czynnik konstytucjonalny, choroby gruczołów wydzielania wewnętrznego, choroby matki, odżywianie, niedobory pokarmowe, choroby przewodu pokarmowego, jednak głównym czynnikiem próchnicotwórczym, bez którego proces próchnicy nie może powstać to bakterie, które tworzą płytkę nazębną, i węglowodany zawarte w pożywieniu. Gdy zaniedbuje się higienę jamy ustnej na powierzchni zębów tworzy się błonka nazębna -biały, miękki nalot, którego główną część stanowią bakterie stale bytujące w jamie ustnej oraz złuszczone komórki nabłonka i leukocyty. W ciągu kilku dni płytka ta ulega mineralizacji stając się kamieniem nazębnym, który może doprowadzić do zapalenia tkanek okołozębowych. Bakterie znajdujące się w płytce nazębnej po zetknięciu się z węglowodanami (w wyniku wielu procesów chemicznych) produkują kwasy, które jeśli nie zostaną unieczynnione przez ślinę, mogą doprowadzić do powstania ubytku w szkliwie zęba. Cukry (węglowodany) w postaci stałej i kleistej działają bardziej szkodliwie niż w postaci rozpuszczonej, a spożywanie ich między posiłkami działa o wiele szkodliwiej niż w czasie posiłków.
Zapobieganie: podstawowe czynniki: prawidłowe odżywianie- dieta bogata w wapń i fluor, odpowiednie ilości węglowodanów, białka i tłuszczów, składników mineralnych- makro- i mikroelementów oraz witamin. Zwłaszcza C, D, A, które odgrywają zasadniczą rolę w rozwoju twardych substancji zęba. Witamina A i D mają pośredni wpływ na odporność zębów na próchnicę. Zabiegi higieny jamy ustnej mają kapitalne znaczenie, gdyż ich systematyczne stosowanie zmniejsza zapadalność na próchnicę o ok. 30-40%. Zaleca się, aby szczoteczkę do zębów zmieniać na nową co 3-6 miesięcy a zabieg szczotkowania winien trwać 2-3 minut. Powinno się myć zęby po każdym posiłku, lecz nie zawsze jest to możliwe. Niezbędnym minimum jest dwukrotne mycie zębów w ciągu dnia. Zaleca się stosowanie pasty z fluorem, ale dzieciom powyżej 4 roku życia, młodzieży i dorosłym. Należy także regularnie leczyć zęby. Wyleczenie drobnych zmian próchniczych w początkowym stadium jest sprawą szybką, prostą i prawie bezbolesną. Zaleca się wizytę kontrolną u dentysty co 6 miesięcy. Do zwalczania próchnicy zębów stosuje się także miejscowe leczenie fluorem (dentysta nakłada go bezpośrednio na zęby, aby został wchłonięty przez szkliwo). Chociaż miejscowe leczenie nie może zastąpić preparatów uzupełniających przyjmowanych doustnie, wzmacnia ono szkliwo zęba, bezpośrednio zwalcza próchnicę i może nawet zatrzymać proces chorobowy. Ważne jest także lakowanie bruzd, szczelin i zagłębień zębów.
U dzieci.
U niemowląt bardzo ważny wpływ odgrywa karmienie ich mlekiem matki. Stwierdzono, że u dzieci karmionych naturalnie przez okres dłuższy niż 3 miesiące intensywność występowania próchnicy jest o 50% mniejsza niż u dzieci karmionych sztucznie. Karmienie naturalne wpływa również na prawidłowy rozwój kośćca twarzy i szczęk. Po odstawieniu od piersi warto od razu przejść na picie z kubeczka, a nie z butelki, ze względu na próchnicę butelkową.. Szczególnie narażone są dzieci, które często zasypiają z butelką w buzi. Pierwsza wizyta u dentysty zalecana jest przed ukończeniem pierwszego roku. Gdy dziecko ma już pełne uzębienie mleczne, należy mu dawać do jedzenia twarde, nie rozdrobnione pokarmy, ponieważ żucie zapobiega próchnicy. Należy unikać podawania pokarmów kleistych i miałkich, łatwo przywierających do powierzchni zębów. Spożycie słodyczy w trakcie posiłków należy ograniczyć do minimum, a między posiłkami całkowicie wyeliminować. Szczególnie szkodliwe działanie wywierają słodycze, które łatwo przylepiają się do zębów. Zalegają one w jamie ustnej, dostarczając idealnej pożywki dla bakterii. Słodycze spożywane w trakcie posiłków mniej szkodzą, ponieważ ślina i inne pokarmy łagodzą ich szkodliwe działanie. U każdego dziecka kontrola zębów mlecznych, jak i stałych, powinna odbywać się co 3 miesiące. Gdy maluszek nie ma jeszcze zębów należy zadbać o jego dziąsła. Po każdym karmieniu (a przynajmniej 2 razy dziennie) przemywać je gazikiem zwilżonym ciepłą wodą lub naparem z rumianku. Gdy pojawią się ząbki należy pokazać dziecku jak szczotkuje się zęby i pomagać mu w tym nawet do końca wieku przedszkolnego. Powinno się nakładać na szczoteczkę ilość pasty o wielkości ziarenka grochu. Przestrzenie międzyzębowe można czyścić nicią dentystyczną od 3. roku życia. Aby zachęcić dziecko do dokładniejszego mycia zębów można wybarwić je różnymi związkami chemicznymi- płynami lub tabletkami, które zabarwią niedokładnie wyszczotkowane zęby i pozwolą ocenić zaniedbania małego pacjenta
U młodzieży. Wpływ odżywiania na zęby jest najważniejszy w okresie rozwoju, mineralizacji i wyrzynania się zębów, czyli już od okresu płodowego (5 tydzień) do 17-18 roku życia. Młodzież powinna stosować dietę białkową- jeść mięso, ryby, drób, mleko i jego przetwory. Należy także zmniejszyć ilość spożywanych węglowodanów, które doprowadzają do zmian strukturalnych szkliwa i zębiny, czyniąc je podatniejszymi na próchnicę. Ważne jest też zapotrzebowanie na wapń, który najłatwiej przyswajalny jest w mleku, serze, a w preparatach leczniczych jako połączenie organiczne (calcium gluconicum). Największy jednak wpływ na budowę i mineralizację twardych tkanek zębów ma fluor. Wszelkie niezbędne witaminy, jak i sole mineralne winne być dostarczane głównie w formie naturalnej. Ostatnio w profilaktyce próchnicy zwraca się uwagę na stosowanie gumy do żucia jako środka wspomagającego utrzymanie prawidłowej higieny jamy ustnej. Żucie gumy stymuluje wydzielanie śliny, zwiększa jej przepływ i poprawia samooczyszczanie jamy ustnej z resztek pokarmowych.
Uzupełnieniem zabiegów higienicznych powinno być rutynowe u dzieci starszych i młodzieży profesjonalne czyszczenie zębów przeprowadzone w gabinecie stomatologicznym 1-2 razy w roku przy użyciu specjalistycznych narzędzi stomatologicznych.
U kobiet ciężarnych.
Racjonalne odżywianie się kobiet w czasie ciąży ma zasadniczy wpływ na prawidłowy rozwój zawiązków zębowych płodu. Rozwijający się szybko płód potrzebuje wapnia do budowania kości. Jeśli mama dostarcza go w swojej diecie zbyt mało, dziecko po prostu korzysta z jej zapasów. Skutkiem odwapnienia organizmu kobiety jest m.in. obniżenie odporności jej zębów na atak próchnicy. Kobieta w ciąży powinna co trzy miesiące chodzić na kontrolę do stomatologa i zadbać o higienę jamy ustnej. Powinna myć zęby po każdym posiłku i każdym ataku torsji (kwas żołądkowy uszkadza szkliwo!), a także regularnie odwiedzać dentystę. Nie ma żadnych przeciwwskazań, by w czasie ciąży nie leczyć zębów. Należy pamiętać, że jeśli kobieta nie zadba o zęby i dopuści do tego, że zaczną ją boleć, będzie cierpiała bardziej niż zwykle (w ciąży nie powinno się brać leków przeciwbólowych). Poza tym nieleczone stany zapalne mogą być źródłem zakażeń całego organizmu, co stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia dziecka.
Należy dążyć do ukształtowania pozytywnej motywacji zdrowotnej do regularnych stomatologicznych badań kontrolnych, wskazując, iż może to zagwarantować poprawę stanu zdrowia i zmniejszyć znacznie ilość koniecznych zabiegów stomatologicznych. Prawidłowe zachowania zdrowotne dotyczące higieny jamy ustnej wyuczone i utrwalone w dzieciństwie, maja istotny wpływ na zachowanie zdrowego uzębienia i przyzębia w późniejszym wieku.