10 Socjologiczne podstawy wychowania
Nauczanie i wychowanie jako elementy życia społecznego, i kulturalnego w naszym kraju odgrywają dużą rolę. Film, telewizja, radio i prasa uczestniczą nie tylko w przekazie informacji, rozrywki i reklamy, ale również pośredniczą w kształceniu. Jako środki nauczania nie mogą być wyeliminowane z życia dzieci. Także teatr, wystawy artystyczne, muzea, sport i turystyka obok swoich specyficznych celów pragną realizować ze zrozumiałych względów również wychowawcze zamierzenia. I wreszcie wzajemne obcowanie dzieci w grupach rówieśniczych wywierają również wpływ wychowawczy.
Wychowanie jest zawsze określane rodzajem społecznego zachowania, a zarazem również i społecznym stosunkiem( tzn. stosunkiem zachodzącym między członkami społeczności szkolnej: uczniami, nauczycielami, instruktorami itp.). Poprzez wychowanie rozumiemy oddziaływanie człowieka na człowieka, poprzez które w sposób celowo ukierunkowany jest wywierany lub powinien być wywierany wpływ na przyswajanie określonych sił społecznych w interesie klas społecznych.
16 Edukacja jako kategoria pedagogiczna
Edukacja to ogół oddziaływań służących formowaniu się (zmienianiu, rozwijaniu) zdolności życiowych człowieka. Niejednorodność tego pojęcia jest ukryta w terminach: ogół, oddziaływanie, zmienianie, rozwijanie, zdolności życiowe człowieka. Ogół oddziaływań oznacza oddziaływania zarówno instytucjonalne, jak i indywidualne, świadome i nieświadome. Oddziaływania te mogą być systematyczne, niesystematyczne, przygodne, zaplanowane. Systematyczne i zaplanowane działania edukacyjne mają miejsce np. w szkole. Niesystematyczne, np. w interakcjach rówieśniczych, kryją się w przekazach kultury, np. w działach literatury. Zmienianie, rozwijanie może zachodzić w jakimś konkretnym kierunku przyjętym według kryterium zewnętrznego wobec jednostki lub bez uprzednio obranego celu.
Pedagogika jako nauka a za zadanie opisywać, wyjaśniać i rozumieć przedstawione poniżej formy praktyki edukacyjnej. Spojrzenie na przedmiot pedagogiki z perspektywy ucznia, wychowanka sprawia, że badamy warunki jego uczenia się, funkcjonowania w różnych środowiskach wychowawczych czy instytucjach edukacyjnych. Pedagogika zajmuje się także prawidłowościami rozwoju człowieka, poszerzaniem jego możliwości życiowych na poszczególnych szczeblach edukacji. Interesuje się również innymi kontekstami praktyki edukacji. Poznaje i wyjaśnia ten świat w kontekście działań pedagogów, ich warsztatu zawodowego, ich kształcenia, sytuacji życiowej, poziomu kompetencji, skuteczności ich działań. Zajmuje się także badaniem funkcjonowania instytucji edukacyjnych, ich organizacją, realizowanymi zadaniami.
O edukacji mówi się również w kontekście oddziaływań pozainstytucjonalnych. Tak więc pedagogika bada edukacyjne oddziaływanie mediów, kultury popularnej, rodziny, grup rówieśniczych. Próbuje oszacować siłę i kierunek wpływu tych anegdot edukacyjnych na zachowanie ludzi lub analizować skuteczność ich oddziaływania w porównaniu ze skutecznością oficjalnych instytucji , takich jak szkoły, internaty. Jeśli praktyka edukacyjna jest wielostronnie zróżnicowana, a pedagogika jest nauką opisującą tę praktykę, to zróżnicowanie pedagogiki musi odzwierciedlać stan edukacji.