1. Cud Europy

A - zapóźnienie cywilizacyjne Europy

B - podłoże zmian

- własność, przedsiębiorczość, konkurencja, stosunki umowne

- rola miast - „miejskie powietrze czyni wolnym”

- rola morza (ludzie, statki, techniki nawigacji) w dziejach Europy

- klimat i warunki naturalne

- rozbicie polityczne i związana z tym rywalizacja

- rodzina nuklearna i zasada primogenitury

- twórcza adaptacja obcych wynalazków (proch, druk) i rozwój własnych (koło wodne, soczewki, zegar mechaniczny), postępująca otwartość na zmiany

- uniwersytety i narodziny europejskiego racjonalizmu

C - przyczyny zmian

- kryzys feudalizmu (gospodarka, kościół, państwo) - system się wyczerpał

- rozwój poza rolniczych dziedzin gospodarki - handel, bankowość, wytwórczość poza cechowa - popyt na towary ze wschodu

- przełom umysłowy związany z adaptacją wiedzy zaczerpniętej od arabów lub za ich pośrednictwem, renesansem i reformacją

- odkrycia geograficzne - skutek rozwoju nowych dziedzin gospodarki i przełomu umysłowego

- poszukiwanie zysku i sukcesu za życia a nie tylko bezpieczeństwa

---