Wpływ sportu na rozwój fizyczny i umysłowy
W Polsce za pioniera wychowania fizycznego uważa się Jędrzeja Śniadeckiego. Jako jeden z pierwszych, zwrócił uwagę na potrzebę wprowadzenia zajęć fizycznych do szkół. W rozprawie O fizycznym wychowaniu dzieci, sformułował program wszechstronnego rozwoju młodego organizmu, podkreślając znaczenie zdrowotne ćwiczeń cielesnych oraz ich wartość pedagogiczną. W postaci polskiej teorii i praktyki wychowawczej legł dorobek Komisji Edukacji Narodowej (1773-1794 ), pierwszego ministerstwa szkolnictwa w Europie. Trwałym osiągnięciem Komisji, było objęcie jednolitym planem całego systemu oświaty i wychowania, idea ścisłej współzależności między rozwojem natury i psyche. Jej dzieło kontynuowane było przez oświeconych pedagogów. Tadeusz Czacki w podległych mu szkołach guberni południowych, oraz w liceum w Krzemięcu wprowadził ćwiczenia lekkoatletyczne, szermierkę, pływanie. Poważny wpływ na rozwój wychowania fizycznego, przede wszystkim na terenie zaboru austriackiego, wywarło czeskie zrzeszenie gimnastyczne Sokół, założone przez Mirosława Tirsza w 1962r. w Pradze. Idea sokolska upowszechniła się szybko we wszystkich krajach słowiańskich. W Warszawie pierwsze towarzystwa sportowe powstały pod koniec XIX wieku. Propagując sport, prowadziły one również działalność polityczną, skierowaną przeciw caratowi, działalność kulturalną oraz turystyczną. Duże zasługi w upowszechnianiu kultury fizycznej miał dr. Henryk Jordan. Z jego inicjatywy w 1888r. założony został w Krakowie park miejski, jeden z pierwszych w Europie publicznych ogrodów zabaw ruchowych, oraz ćwiczeń fizycznych dla dzieci. W Warszawie natomiast imieniem W.E.Rawa nazwany został ogród gier i zabaw założony w 1889r. Zawody piłkarskie, lekkoatletyczne organizowane na terenach ogrodów Rawa należały do pierwszych w Warszawie. Warto dodać, że w 1895r. przy jednej z najstarszych uczelni europejskich, Uniwersytecie Poznańskim, utworzona została Katedra Wychowania Fizycznego (trzecia w Europie ). Pierwsze kluby sportowe powstały na ziemiach polskich na początku XX wieku. Niemal wszystkie ówczesne kluby i stowarzyszenia sportowe, oprócz działalności zmierzającej do upowszechniania kultury fizycznej i gier sportowych wśród młodzieży, prowadziły również działalność patriotyczną, będąc ośrodkami polskości na ziemiach podzielonych między trzech zaborców. W 1919r. Polska znów stała się krajem wolnym i niepodległym i dostęp do sportu stał się łatwiejszy. Sport spełniał w owym okresie ważną rolę, gdyż integrował społeczeństwo żyjące dotychczas pod zaborami.
Dzisiaj nie mamy takich problemów. Dostęp do sportu jest niemal nieograniczony. Dlaczego więc sport nie cieszy nas jak dawniej? Sport nie kojarzy już się z przyjemnym spędzeniem czasu. Panuje mniemanie, że sport oscyluje na pograniczu fizjologii i patologii. Trenerzy dążą do maksymalnego wykorzystania potencjalnych możliwości organizmu dla osiągnięcia jak najwyższych wyników sportowych, a wysiłki lekarzy zmierzają do tego, by ta granica nie została przekroczona.
Trzeba odejść od tego zgubnego myślenia. Dzięki ćwiczeniom fizycznym można zatrzymać młodość, urodę, pogodę ducha. Im więcej wymaga się od swojego ciała, tym jest piękniejsze, zdrowsze i silniejsze. Ruch jest jak lekarstwo. Dzięki niemu można poprawić formę, wydolność fizyczną i stracić zbędne kilogramy. Ruch to nie tylko zgrabna sylwetka, jędrne ciało, ale większa energia, lepsze zdrowie, równowaga ducha, odporność na zmęczenie. Trening można zacząć w każdym momencie - im wcześniej, tym lepiej. Trzeba traktować codzienne ćwiczenia jak inne zabiegi higieniczne, na przykład mycie zębów i pamiętać o nich od najwcześniejszego dzieciństwa do końca życia. Sport, to nie przymus ani ciężki obowiązek, ale prezent, jaki można sobie dać. Im częściej tym lepiej. Ćwiczenia są najlepszym naturalnym środkiem uspokajającym - twierdzi profesor Doroty Harris z Penn State University. Jeśli człowiek jest w fatalnym nastroju, czuje się wściekły, roztrzęsiony, ćwiczenia przywrócą mu dobry nastrój. Uspokoją centralny system nerwowy. Profesor Harris przeprowadziła badania, które dowodzą, że ludzie znerwicowani albo neurotycy, którzy ćwiczą od dwudziestu minut do pół godziny przynajmniej co drugi dzień, po dwóch tygodniach odzyskują wewnętrzny spokój, nie wyolbrzymiają problemów, odzyskują poczucie własnej wartości. Świat nie jest już do nich szary, beznadziejny, różowieje.
Od zarania dziejów ludzkość próbuje oszukać śmierć i opóźnić proces starzenia. Obsesja nieśmiertelności stała się największym wyzwaniem kolejnego stulecia. Ale czy naprawdę jesteśmy w stanie pokonać starość, zniedołężnienie, choroby i śmierć? Czy uprawianie ćwiczeń może opóźniać proces starzenia się? Z pewnością tak. Chociaż treningi na poziomie wyczynowym mogą istotnie przyśpieszać proces starzenia się komórek, to jednak umiarkowany wysiłek fizyczny działa odmładzająco. Systematyczne, średnio intensywne ćwiczenia wzmagają aktywność organizmu i powodują, że system obronny przed wolnymi rodnikami jest niezwykle skuteczny. Ponad to, ćwiczenia nie tylko zapobiegają zewnętrznym oznakom starzenia, ale także chronią organizm od wewnątrz przed miażdżycą, zawałami, cukrzycą, itp.
Diana Kenepp z Penn State Univesitety stwierdziła, że w czasie napięć organizm wytwarza więcej hormonów i innych substancji we krwi, które nazywamy produktami stresu. Ćwiczenia, ruch przyśpieszają procesy chemiczne, które prowadzą do rozkładu tych szkodliwych substancji. To dlatego, ćwicząc doświadczasz uczucia głębokiego fizycznego i emocjonalnego odprężenia. Organizm produkuje podczas ruchu endorfiny, rodzaj naturalnych narkotyków, które neutralizują ból i stresy. Margaret P.Sullivan z Chicago Univesity przekonuje, że aktywność fizyczna jest jedynym istotnym czynnikiem w walce z otyłością. Jeśli wprowadzi się do programu dnia ćwiczenia, nie trzeba katować się dietą. Organizm jest w pewien sposób zaprogramowany, nastawiony na określoną wagę i zejście poniżej tej normy uważa się za coś nienaturalnego. Zwalnia więc przemianę materii, do zachowania wagi będzie mu potrzebna mniejsza liczba kalorii. Oszukać własny organizm można przez ćwiczenia fizyczne, które przyśpieszają metabolizm. Ćwiczenia rozwijają mięśnie kosztem warstwy tłuszczu, zaś tkanka mięśniowa spala więcej kalorii nawet podczas odpoczynku. Gdy w naszym ciele proporcjonalnie jest więcej mięśni, można jeść więcej i nie tyć. Regularne ćwiczenie zmniejsza apetyt, ponieważ pobudza do wydzielania większych ilości cukru. Głód odczuwa się wtedy, gdy poziom cukru we krwi jest niski, jeśli się podnosi, mózg dostaje sygnał, że nie trzeba jeść, można poczekać. Ci, którzy nie rozstają się z samochodem, windą i fotelem, mają dwa razy większe szanse na chorobę wieńcową i zawał sera niż osoby uprawiające sport. W czasie ćwiczeń serce pracuje wydajniej, zwiększa się ilość dobrze utlenionej krwi docierającej do najdalszych zakamarków organizmu. Szybka przemiana materii nie dopuszcza do powstawania tzw. tłuszczów zapasowych, zabójczych dla układu krążenia.
W dawnych czasach ludzie żyli w dzikim środowisku naturalnym. Aby przeżyć człowiek zmuszony był polować na zwierzęta, zbierać korzonki, owoce i inny pokarm roślinny. Musiał być fizycznie silny i zdrowy, to była kwestia życia i śmierci. Dzisiaj żyjemy znacznie wygodniej, o ile jednak umysł człowieka błyskawicznie przystosował się do nowej sytuacji, o tyle ciało nie może za nim nadążyć. Nadal jest przygotowane do dzikiego, zgodnego z naturą życia. A ponieważ nie może funkcjonować w ten sposób, buntuje się i powstają problemy ze zdrowiem. Dlatego ćwiczenia fizyczne w dzisiejszym świecie to już nie fanaberie, ale absolutna konieczność. Muszą być one jednak dostosowane do wieku, wolnego czasu i do osobowości oraz wyznaczonego celu. Najwięcej kalorii traci się biegając, poczucie równowagi najbardziej poprawia jazda na rowerze, gibkość ciała tenis i pływanie. Natomiast sprawność serca płuc wzrasta nawet podczas spokojnego spaceru i gry w golfa, ale tej uprawianej regulaminie.
Badania dowodzą, że ćwiczenia fizyczne wzmacniają odporność, dzięki temu sam organizm lepiej się broni przed przeziębieniami, grypą i innymi infekcjami wirusowymi i bakteryjnymi. Według doktora Harveya Simona z Medical School w Bostonie, większy wysiłek fizyczny zwiększa wytwarzanie białych ciałek krwi i interlewkinu, naszych naturalnych strażników. Dr Daria Ergerbreston, psycholog z Washington State University, dowodzi, że ludzie uprawiający sport zasypiają szybko, śpią mocniej i budzą się bardziej rześcy niż leniuchy. Ich mięśnie są mniej napięte, łatwiej się relaksują, lepiej odpoczywają i szybciej regenerują się, zwłaszcza podczas snu. Systematyczny trening, regularnie uprawiany sport, ładuje człowieka jak akumulator. Jeśli popadnie w bezruch, dopadają go wszystkie złe myśli, które czyhają gdzieś w pobliżu. Aktywność, nie pigułka jest jedynym zdrowym i korzystnym na dłuższą metę sposobem, by odpędzić je daleko. Z latami usztywnia się ciało i poglądy. Uprawianie różnych dyscyplin sportu, zmusza do myślenia strategicznego, koordynacji wzrokowo-ruchowej i poprawia refleks. Jeśli człowiek ćwiczy, nigdy nie przyjdzie mu do głowy powtarzanie sobie i innym: jestem za gruby, zbyt zmęczony, by się ruszać. Jeśli wygimnastykowane, sprawne ciało będzie go słuchać, łatwo poradzi sobie ze zmęczeniem, stresami, mniejszymi i większymi kłopotami życiowymi. Znajomi, rozrywki, seks będą go długo cieszyć. Zdrowie to największa wygrana.. Regularne treningi zapobiegają albo przesuwają w czasie najcięższe choroby serca, nowotwory, ostoporozę, miażdżycę.
Sport jest sztuką dochodzenia do celu. Jest stawaniem twarzą w twarz z rzeczywistością. Jest pokonywaniem przeciwności. Jeżeli trenuje się właściwie, osiąga się rezultaty. Trenowanie niewłaściwe, czy wkładanie w to niewystarczającego wysiłku czy intensywności przynosi niewiele lub nic. Nie da się oszukać trzeba pogodzić się z faktami. To dobrze. To sprawia, że trening staje się wyzwaniem i tak powinno być. Im więcej trzeba włożyć pracy, by coś osiągnąć, tym większa jest satysfakcja z sukcesu. Ćwiczenia fizyczne umożliwiają pozbycie się napięcia i zaspokojenie potrzeby organizmu na wytężoną aktywność. Człowiek powinien stale się poprawiać, tak pod względem fizycznym, jak psychicznym i intelektualnym. Należy się rozwijać. Nie wolno ulec stagnacji. Dyscyplinę i poczucie wartości pracy, jakich nauczyło się w sporcie, należy przenieść na inne przedsięwzięcia. Ten rodzaj ukierunkowania pracy umysłu uczyni każdego lepszym człowiekiem. Odniesienie sukcesu w sporcie, uczy odnosić sukcesy w innych dziedzinach życia. Uczy kochać wyzwania stawiane przez życie. Gdy zdobędzie się biegłość w treningu, nie tylko zyska się kontrolę nad własnym ciałem, ale również uzyska się umiejętność sterowania własnym życiem, pokonywania każdej przeciwności i osiągania sukcesu w sporcie i w innych dziedzinach życia.
Obecnie panuje moda na atrakcyjny wygląd fizyczny, którego nie można osiągnąć bez regularnych ćwiczeń. To już nie snobizm, ale życiowa konieczność. Dobra forma to paszport do kariery. Zgnuśniały, przemęczony, nie wysportowany człowiek stoi dziś na straconej pozycji. Zadbany, wypoczęty, pełen energii, umie cieszyć się życiem i odnosi sukcesy. Socjologowie zbadali że, tylko co piątemu szefowi jest obojętne, jaką posturę ma pracownik. 80% zawsze preferuje szczupłych. Szczupły, to znaczy godny zaufania i kredytu. Ludzie otyli protestują przeciwko dyskryminacji, ale nie zdołają wyplenić powszechnego przekonania, że ktoś, kto nie umie zapanować nad własnym apetytem, tym bardziej nie poradzi sobie z obowiązkami pracy. Naukowcy dowiedli bezspornie, że jeśli jesz bez umiaru, a wieczory spędzasz przed telewizorem z pudłem czekoladek, ryzykujesz sobą. Ludzie otyli trzy razy częściej chorują na nadciśnienie tętnicze, które często prowadzi do wylewu krwi do mózgu. Otłuszczenie klatki i piersiowej utrudnia oddychanie, gorsza wymiana gazowa w płucach jest przyczyną częstych infekcji, zadyszki, niewydolności całego układu oddechowego. Otyłych atakuje miażdżyca, czyli stopniowe zwężanie się naczyń krwionośnych, zarastających złogami nadmiernych nie spalonych tłuszczów, to oznacza ryzyko zawałów i innych chorób serca. Onkolodzy alarmują, że rak woreczka żółciowego, piersi i macicy u kobiet, a u mężczyzn rak jelita grubego prostaty atakuje częściej otyłych niż szczupłych. Stawy zwłaszcza biodrowe i kolanowe nie są w stanie bezpiecznie dźwigać rosnącego ciężaru ciała, wyrodnieją, otłuszczone mało elastyczne mięśnie brzucha nie wytrzymują zbyt dużego obciążenia. Ludzie z nadwagą często cierpią na przepuklinę.
Chmielewski Z., Polska sportowa, Wydawnictwo „Interpress”, Warszawa 1980, s 9-12
Wyżnikiewicz Z., Aktywność sportowa kobiet, Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, Warszawa 1978,s.5
Bojarska-Ferenc M., Cudowny ruch, Wydawnictwo Książkowe „Twój Styl”, Warszawa 1997, s.7
Kulturystyka i fitness, D.Szukała, Czy potrafimy pokonać starość, nr6(31),Wydawnictwo „K i F”, Warszawa 2001, s.58-59
Bojarska-Ferenc M., Cudowny ruch, Wydawnictwo Książkowe „Twój Styl”, Warszawa 1997,s.12-17
Iron, Ewolucja umysłu, nr 10-11,Wydawnictwo „Quorum”, Warszawa 2000,s.22
Bojarska-Ferenc M. Cudowny ruch, Wydawnictwo Książkowe „Twój Styl”, Warszawa 1997,s.34,38
Schwarzenegger, Portret austriackiej ikony, Wydawnictwo „Quorum”, Warszawa1997, s.51, 128
Bojarska - Ferenc M,, Cudowny ruch, Wydawnictwo Książkowe „Twój Styl”, Warszawa 1997, s.46