Antyjudaizm Kościoła w średniowieczu

red. Góra

„I najobrzydliwsze jest to, że fanatyczny antysemityzm

przedstawia się jako religię pokoju, jako Ewangelię,

przynoszącą szczęście narodom świata”

Friedrich Wiegand ^♦

„Dla prawdziwego katolika, tak zwana tolerancja

jest czymś niestosownym”

Kardynał Alfredo Ottaviani (z Kurii rzymskiej) ^♦♦

WZROST potęgi katolicyzmu sprawił, że u schyłku epoki antycznej oraz w wiekach średnich, nagonka na Żydów była realizowana z coraz większą zaciekłością.

Nie na wiele i tylko na krótko przydawała się Żydom łaskawość niektórych władców — takich jak Karol Wielki, Ludwik Pobożny, Henryk IV, Fryderyk III i kilku innych.¹ W wysokich falach antyjudaizmu, który ogarniał cały chrześcijański świat, przepadały też bez śladu szlachetne intencje nielicznych papieży, zwłaszcza zaś Grzegorza Wielkiego. Tenże Grzegorz jednak wydał surowy zakaz budowania synagog oraz — aż w dziesięciu listach — zabronił Żydom posiadania chrześcijańskich niewolników ². Już w roku 423 nie wolno było wznieść żadnej synagogi bez zgody Kościoła i przez całe średniowiecze nękano Żydów podobnymi zarządzeniami.

• We Francji na synodzie w Agde (506 r.) pod groźbą ekskomuniki zakazano jadania razem z Żydami. Trzeci synod orleański (538 r.) zabronił im wychodzenia na ulice w drugiej połowie Wielkiego Tygodnia. Synod w Mâcon (581 r.) przypomniał, iż wcześniejsze zakazy obowiązują, a ponadto zażądał między innymi, by Żydzi z nabożną czcią pozdrawiali księży i wstawali na ich widok. Kolejne godzące w Żydów uchwały podjęto na synodach w Vannes (rok 465; kanon 12); na drugim synodzie orleańskim (533 r.; kanon 19); na synodzie w Clermont (535 r.; kanony 6 i 9); na czwartym synodzie orleańskim (541 r.; kanony 30 i 31); na piątym z odbytych tam synodów (548 r.; kanon 22); na synodach: w Paryżu (614 r.; kanon 15), w Reims (624 r.; kanon 11) i w Chalons-sur-Sâone (650 r.; kanon 9). W następstwie tych restrykcji, już u schyłku VI stulecia dochodziło w państwie Franków, które znajdowało się pod władzą Merowingów, do przymusowych chrztów, masowej banicji, palenia albo burzenia synagog i zamieszkiwanych przez Żydów domów.

Pochodzący z Hiszpanii arcybiskup Lyonu, Agobard (zm.840 r.) napisał pięć traktatów przeciwko Żydom, które dały powód do tego, by w pewnej monografii — sprzed czasów hitlerowskich — zaliczyć go do „najbrutalniejszych wrogów narodu żydowskiego w całych dziejach świata”. Ów święty katolicki nie tylko stwierdził, że już Piłat zalecił Żydom cześć dla Jezusa, że starszyzna żydowska badała na smak, czy krew kobiety miesiączkującej nie jest przypadkiem nieczysta; ale opowiedział też niemało innych historii, które miały budzić grozę, a poza tym już u niego pojawiło się sławetne hasło hitlerowskie: „Nie kupujcie u żadnego Żyda” . Pod rządami Hitlera „dzieła Agobarda z Lyonu” i pisma Ojców Kościoła o treściach dezawuujących naród żydowski, przydały się oczywiście Kościołowi katolickiemu, a o właściwe ich wykorzystanie zatroszczył się pewien znany jezuita .

W roku 1010, na polecenie biskupa Limoges, teologowie przez cztery tygodnie przekonywali Żydów o mesjanizmie Jezusa — na podstawie Starego Testamentu. Mimo tej akcji, większość z nich pozostała przy judaizmie, wobec czego doszło do masowej banicji i masowej zagłady.

Katolicki król, Filip August, wypędził w roku 1182 wszystkich Żydów z Francji i skonfiskował ich mienie; w 1394 roku powtórzono te represje.

• W Hiszpanii fanatyzm chrześcijański oraz nienawiść do Żydów manifestowano z dawien dawna, i to z wielkim zapamiętaniem, a po roku 586, kiedy król Rekkared przeszedł na katolicyzm, szybko następowały po sobie kolejne drastyczne restrykcje. Tamtejsi władcy wydali w jednym tylko VII stuleciu prawie pięćdziesiąt edyktów, które ograniczały prawa Żydów , przy czym czynili oni to, właściwie, wyłącznie z pobudek religijnych. Jeden z owych edyktów gwarantował przecież expressis verbis wszelkie przywileje chrześcijan każdemu Żydowi, którego chrystianizm uznano za nieskazitelny. Wszyscy konwertyci pochodzenia żydowskiego zostali „z płynącą z głębi serca życzliwością, naturalnie, zrównani z pozostałymi mieszkańcami państwa” i to jest najlepszy dowód, że w represjonowaniu Żydów motywy rasowe, polityczne czy ekonomiczne nie były najistotniejsze.

Najważniejszy przedstawiciel Kościoła hiszpańskiego, arcybiskup Sewilli, Izydor (560-636) zachęcał do prześladowań Żydów i usprawiedliwiał takie działania . W roku 589, na trzecim soborze w Toledo, zakazano Żydom posiadania niewolników, do czego chrześcijanie oczywiście mieli prawo (kanon 14), a następnie zmuszono Żydów do sprzedaży majątków ziemskich. Czwarty sobór w Toledo (633 r.) zajął się specjalnie wyznaczeniem kar dla tych Żydów, którzy przyjęli chrzest, ale potem odstąpili od chrystianizmu, i powierzył karanie biskupom, odbierając tę prerogatywę władzom państwowym. Owi odszczepieńcy nie mogli występować jako świadkowie w procesach sądowych ani też piastować żadnych urzędów. W przypadku małżeństwa mieszanego, nie będący wyznania chrześcijańskiego mężowie lub żony musieli przyjąć chrzest albo rozstać się ze swymi partnerami. Obrzezane dzieci odszczepieńców należało odebrać rodzicom i wychować je w rodzinach chrześcijańskich.

O Żydach traktuje aż dziesięć kanonów (57-66). W pierwszym z nich (57) znalazła jednak swój wyraz dezaprobata uczestników soboru dla chrztów przymusowych. Ale już szósty sobór w Toledo nakazał, w roku 638, by wszyscy zamieszkali w Hiszpanii Żydzi przyjęli chrzest (kanon 3). Ten nakaz został powtórzony na ósmym soborze toledańskim (653 r.), a zarazem upomniano króla Rekkeswintha, stwierdzając, że nie powinien on panować nad bluźniercami i obrażać poddanych obecnością niewiernych w tymże kraju (kanon 12). Ów król wydał więc edykt z następującą przestrogą: „Nikomu nie wolno, choćby tylko w głębi duszy, mieć jakichkolwiek wątpliwości co do wiary katolickiej. Kto wątpi, ten będzie banitą — póki nie zmieni zdania” . Siedemnasty sobór w Toledo, odbyty w roku 694, wydał decyzję, która była jeszcze dotkliwsza: wszyscy Żydzi zostali uznani za niewolników, a jako pretekst posłużyły: rzekoma działalność antypaństwowa oraz znieważanie Chrystusowego krzyża (kanon 8). Mienie Żydów uległo konfiskacie, ich dzieci zaś — od ósmego roku życia wzwyż — zostały im odebrane, po czym zmuszono je do małżeństw z osobami wyznania chrześcijańskiego.

Gdy pod koniec VIII wieku doszło w Hiszpanii do pewnego zbliżenia między społecznościami chrześcijan i Żydów, papież Hadrian I potępił tych wiernych, którzy jadali w towarzystwie Żydów, czy w ogóle się z nimi zadawali, a więc po prostu przypomniał dawny zakaz obcowania z Żydami . Za okazywanie pogardy dla religii chrześcijańskiej były przewidziane wysokie kary pieniężne i dotkliwe kary chłosty, natomiast Żyda, który by próbował nawrócić chrześcijanina na judaizm, czekała konfiskata majątku i śmierć .

Późniejsze sposoby nękania Żydów hiszpańskich były coraz okrutniejsze. Sobór w Zamorze, odbyty w roku 1313, nakazał uznanie wszystkich Żydów za niewolników i zażądał od władz świeckich wykonania tej decyzji — pod groźbą ekskomuniki. Rokrocznie należało odczytywać w kościołach godzące w Żydów postanowienia . Od roku 1378 zachęcał do gnębienia Żydów arcybiskup-koadiutor Martínez, w roku 1391 zaś, pod jego przewodem pozbawiono w Sewilli życia cztery tysiące Żydów, a bez mała dwadzieścia pięć tysięcy innych osób tego pochodzenia sprzedano w niewolę. Po tym „zwycięstwie” sewilski koadiutor nakazał: „Żydów, którzy nie chcą stać się chrześcijanami, należy zabijać”.

W roku 1492 bezlitośnie wypędzono wszystkich nie ochrzczonych Żydów z Hiszpanii, a pięć lat później ten sam los spotkał Żydów portugalskich.

• W Niemczech prześladowania Żydów rozpoczęły się w epoce krucjat. Od pierwszej wyprawy krzyżowej ich sytuacja stale się pogarszała i tak działo się przez wiele stuleci . Również w Niemczech pogromy wynikały nie z nienawiści rasowej czy niechęci do konkurencji w handlu, lecz z klerykalnego fanatyzmu, a dowodzi takiej zależności choćby ten fakt, że w okresie pierwszej fali prześladowań kupcy chrześcijańscy pomagali swoim żydowskim kontrachentom, na ile to było możliwe .

„Po cóż szukać wrogów chrześcijaństwa w dalekich krajach, skoro pośród nas żyją żydowscy bluźniercy, o wiele gorsi niż Saraceni, i bezkarnie znieważają Chrystusa i sakramenty!” — tak argumentowali krzyżowcy, którzy w Metzu, Trewirze, Wormacji, Moguncji, Ratyzbonie, Pradze i innych miastach wymordowali tysiące Żydów.

W Nadrenii żył, w XII wieku, zakonnik imieniem Radulf, który nie zawahał się rozpocząć agitacji na rzecz krucjaty przeciwko Żydom.

Cmentarz żydowski w Wormacji, w Niemczech — świadectwo masakry, podczas pierwszej krucjaty.

W roku 1298 oskarżono Żydów z bawarskiego miasta Röttingen o zbezczeszczenie hostii. Wówczas to pewien katolicki szlachcic, Rindfleisch, powołał się na rozkaz otrzymany od Pana Boga i zebrał grupę współwyznawców, z którymi nie tylko wymordował wszystkich Żydów z Röttingen, ale także — do jesieni tego roku — zniszczył prawie 140 osad żydowskich.

Tamto oskarżenie powtarzało się potem często; utrzymywano, że Żydzi przebijają gwoździami hostie, wykradane na ogół przez ich chrześcijańską służbę — jakby odtwarzając ukrzyżowanie Chrystusa. Dowodami były hostie ociekające krwią. Dlatego też pozbawiono chrześcijańskich niewolników i sług z domów żydowskich możliwości przyjmowania komunii i wyznaczono karę śmierci za kradzież hostii. W ciągu całego średniowiecza chrześcijanie dawali wiarę owym mającym budzić grozę opowieściom o bezczeszczeniu hostii (jak również o mordach rytualnych i zatruwaniu studni), tak więc po „krwawiących” hostiach pojawili się krwawiący Żydzi.

W roku 1337 takie rzekome zbezczeszczenie komunikantów skłoniło katolików z dolnobawarskiego miasta Deggendorf do wymordowania wszystkich tamtejszych Żydów. Mordercom pozwoliło to uwolnić się od długów, jakie wcześniej zaciągnęli u swych ofiar, a także rozgrabić żydowskie mienie.

Dwanaście lat później w jednym tylko Strasburgu spalono dwa tysiące Żydów, ich majątek zaś został rozdzielony wśród chrześcijan. W tymże roku 1349, „najgorszym dla niemieckich Żydów przed dojściem Hitlera do władzy”, za sprawą katolików postradała życie niemal cała żydowska ludność trzystu pięćdziesięciu gmin; na ogół palono żywcem . Bardzo wielu Żydów mogło uniknąć śmierci przez przyjęcie chrztu, ale prawie zawsze przedkładali oni męczeństwo nad życie w wierze chrześcijańskiej .

W 1426 roku wypędzono Żydów z Kolonii — „na chwałę Boga i Świętej Dziewicy”. Z Erfurtu usunięto ich w roku 1458. W Ratyzbonie doszło w 1529 roku do eksterminacji gminy żydowskiej i była to konsekwencja kilkudziesięcioletniego szczucia, jakie uprawiali katoliccy duchowni, zwłaszcza dominikanie, tak zdemoralizowani, że niejednokrotnie czyniono zabiegi na rzecz zreformowania ich życia w klasztorze . Wygłaszanie kazań godzących w Żydów uchodziło w Ratyzbonie, „jak się zdaje, wręcz za funkcję urzędową proboszcza katedry” ^[ Zastrzeżenia formułowane przez cesarza Fryderyka i petycje Żydów do tamtejszego biskupa okazały się daremne. Z Frankfurtu nad Menem wygnano Żydów w roku 1614. Ale jeszcze u schyłku XVIII wieku obowiązywało ich pozdrawianie chrześcijan. Gdy któryś z wyznawców tej religii wołał na ulicy: „Okaż mores, Żydzie!”, ów musiał zdjąć kapelusz .

• W innych krajach też prześladowano Żydów albo ograniczano ich prawa. W niektórych republikach północnowłoskich nie tolerowano ich z zasady. W Anglii byli oni, począwszy od roku 1290, przez cztery stulecia ludźmi wyjętymi spod prawa .

Wyjątkowa była jedynie postawa królów polskich. Ci ostatni nawet zachęcali Żydów do imigracji, i to pomimo oporu ze strony kleru. Ale w roku 1648 również na ziemiach polskich doszło — na skutek nasilenia się antysemityzmu — do wymordowania około dwustu tysięcy Żydów. [Autor ma zapewne na myśli rzeź, której dopuścili się Kozacy Chmielnickiego na Żydach za to, iż ci lojalnie popierali Rzeczpospolitą — Rumburak]

Oto przykład współczesnego polskiego antyjudaizmu. Zdjęcie przedstawia kościelną uroczystość Wielkiego Piątku w Pruchniku. Jest to tradycyjna ceremonia biczowania kukły Judasza. W roku 2001, na worku, obrazującym Judasza — zamieniono jedną literkę — zamiast Juda (od: Judasz), jest Jude (Żyd). I tak mamy prymitywny pokaz polskiego antysemityzmu, co gorsza, z udziałem małych dzieci.

„Straszliwe rzezie, ćwiartowanie, okaleczenia, rozpruwanie ciał, palenie żywcem wielu tysięcy ludzi — wszystko to odbywało się w imię wiary” . Przytoczyliśmy tu konstatację pewnego chrześcijanina; w innym miejscu tenże uczony stwierdza, że trudno byłoby wymienić jakąkolwiek niegodziwość, jakiekolwiek represje, które nie spotkały Żydów w chrześcijańskiej Europie.

Cierpienia najdawniejszych chrześcijan wydają się błahostką w porównaniu z martyrologią Żydów, tym bardziej, że ci ostatni, zgoła przeciwnie niż tamci, prawie nigdy nie ratowali się odstępstwem od wiary. Umierali razem z żonami i dziećmi. Tysiące, dziesiątki tysięcy Żydów chrześcijanie zabijali gołymi rękami, topili, palili żywcem, łamali kołem, wieszali; ponadto krajano ich, ćwiartowano, duszono i grzebano żyjących jeszcze ludzi. Na postronkach i za włosy zaciągano ich do baptysteriów (chrzcielnic). I wyższe duchowieństwo brało czynny udział w chrzczeniu przemocą .

Nic dziwnego! Przez wiele wieków atakowali Żydów w swoich pismach Ojcowie Kościoła. Większość papieży kontynuowała te ataki. Leon Wielki mówił o ohydnych zbrodniach popełnianych przez Żydów, określał ich jako ludzi, których trzeba nienawidzić i wyklinać. Pod koniec IX wieku zostali oni przez papieża Stefana nazwani „psami”. W roku 1179 uchwalono, na trzecim soborze laterańskim, że chrześcijanie, „którzy się ośmielają współżyć z Żydami, podlegają ekskomunice” . Innocenty III nazwał ich w roku 1205 „wyklętymi przez Boga niewolnikami”, życząc im wiecznego ujarzmienia . Czwarty sobór laterański, odbyty za pontyfikatu tegoż papieża, pozbawił Żydów prawa piastowania urzędów i zakazał im wychodzenia na ulice podczas większych świąt chrześcijańskich. Oprócz tego ów sobór narzucił Żydom noszenie wyróżniającej odzieży albo odznak — przypomnijmy sobie gwiazdę Dawida z czasów hitlerowskich! — i uznał ten nakaz za przepis prawa kanonicznego .

[W średniowiecznej Europie, Żydzi — pod groźbą śmierci — zmuszeni byli nosić specjalne wysokie czapki. Chrześcijanie wierzyli, że owe czapki są dlatego takie wysokie, iż przykrywają Żydom rogi ! Z powodu ograniczonej ilości miejsca w średniowiecznych gettach — Żydzi zmuszeni byli budować wielopiętrowe domy (co było ich nowatorską myślą techniczną, na tamte czasy), w których, przeważnie na ostatniej kondygnacji, umieszczali synagogę. Jednak, podczas modłów i śpiewania Psalmów — okna synagog musiały być (także pod groźbą śmierci) szczelnie zamknięte tak, by dźwięk nie docierał do chrześcijan. — Rumburak, na podstawie informacji, uzyskanych podczas zwiedzania muzeum na Uniwersytecie w Tel-Avivie]

Poza tym trzeba tu wspomnieć, że wielowiekowym średniowiecznym zwyczajem było lżenie Żydów podczas celebracji, co podsycało antyjudaizm wiernych ^[36]. Najkrwawszych pogromów dopuszczano się często w Wielkim Tygodniu. [patrz zdjęcie powyżej, z uroczystości Wielkiego Piątku, we współczesnej Polsce]

Na podstawie: Karlheinz Deschner, „I znowu zapiał kur”, rozdz. 57

^♦ Wiegans, str. 249, ze szczególnym odniesieniem do Agobarda.

^♦♦ „World Telegram”, New Tork, 24 lipca 1953. Oprócz fundamentalnej pracy Batesa por. na ten temat: J.Gross, Religionsfreiheit und katholischen Kirche, 1951. Loewenich, Der Katholizismus und wir, brw.

¹ Por.:Schiffmann, str.39 i nast. Na temat Fryderyka III zwłaszcza R.Strauss, Die Judengemeinde Regensburg, str.3 i nast.

² Ep.9, 109-110; 7,24; 8,21; 6,33. Na ten temat: Parkes, str.210 i nast.,a zwłaszcza str.215-216; tam dalsze wskazówki źródłowe. Por. także: Wiegand, str.236-237.

Bates, str.203-204. Mensching, Toleranz und Wahreit, str.50

Kanon 40. Por.także kanon 12 i 34

Kanon 30. Por.także kanon 13 i 28

Kanon 14 i 15. Por.także kanon 2,15,16 i 17

Cyt. wg: Theiner, I,str.214

Wiegand, str.221

Wiegand, str.232. Por.także str.247. Oepke, str.292-293

Rahner, Juda und Rom, str.181

Por. zestawienie w: Parkes, Appendix I, str.382-383

Bates, str.219. Parkes, str.369-370

Bates, str.204

Cyt. w: Parkes, str.360

Wg: Parkes, str.222

Bates, str.219

Bates, str.219

Adler, str.22-23

Maurer, str.76-77,79-80

Cyt. wg: Coudenhove-Kalergi, str.168. Por. także Adler, str.25-26

Adler, str.25-26

Adler, str.25-26

R.Straus, Die Judengemeinde Regensburg, str.23 i nast.

Jak wyżej, str.28-29

Adler, str.32.

Bates, str.217

ibidem

F.W.Foerster, str.102. Por. także: Bates,str.243

F.W.Foerster, str.79

Maurer, str.28

Leo serm. 53, 2-3; 59, 1 i nast. Wg: Schneider, Das Frühchristentum als antisemitische Bewegung, str16

Bates, str.217

Decretales Greg.IX, lib.V, tit.VI, c.13, wg: Maurer, str. 29

Bates, str.217-218. Buonaiuti, II, str.253. Mensching, Toleranz und Wahrheit, str.50

Oepke, str.312 i następne

„World Telegram”, New York, 24 lipca 1953

,http://www.rumburak.friko.pl/....

1

---