Ikonografia nowożytna

16.02.

Ikonoklazmy

IV- V w. politycznie sterowany przez dwór cesarski w Bizancjum

Ikonoklazm bizantyjski

Oddolny ikonoklazm w późnym średniowieczu u husytów, ok. 1419-1437

Reformacja

Pojawienie się wielkich różnych fal obrazoburczych

miasta niemieckie 20.- połowa 30. XVI

Andras Karlstadt i Gabriel Spinning- akcja oczyszczania świątynii- 1522, następnie od południowo-zachodnich Niemiec- Bazylea i Strasbourg aż po Tallin

Radykalizacja reformacji- odnogi społeczno-reformatorskie

Wielkie rozruchy w Munster w 1534 r., powiązane z ruchem anabaptystów

Erhard Schoen, ok. 1530- rycina ukazująca ikonoklazm- burzenie bożków

Ikonoklazm rozprzestrzenił się w kierunku Niderlandów- pogranicze francusko- niemiecko- niderlandzkim 1562-3, 1566- całe Niderlandy, zniszczenie większości kościołów

Lata 30. XVI- fale związane z anglikanizmem

Potem w latach 60. XVI w.

Czechy, 1618- ostatnia wielka fala nowożytnego ikonoklazmu

Fale niszczenia miały na celu niszczenie świętych wizerunków, przeciwko nadużyciu powszechnego późnośredniowiecznego kultu obrazowego- wykluczenie pośrednictwa obrazu pomiędzy wiernymi a świętymi, bunt przeciwko ceremonializmowi związanego z obrazami.

Bunt przeciwko obyczajowości pielgrzymkowej.

ok. 1530- pielgrzymka do obrazu Pięknej Madonny Altdorfera

bunt przeciwko pośrednictwu wizerunku w sakramencie Eucharystii

własna ikonografia dla ikonoklazmu

odwołania do wzorców starotestamentowych: np. historia Daniela opróżniającego świątyni jerozolimskiej z wizerunków, „bożków”

król Jozjasz

idea nawrotu do czystego kultu, bez wizerunków

Nicolas Manuel Teutsch, Historia Jozjasza, pierwsza połowa XVI w.

Cykl rycin Maertera van Heemskerck

Dwie potępiane formuły obrazów:

-Kultowy obraz liturgiczny ołtarzowy

Np. ołtarz gandawski van Eycka

- obraz dewocyjny- przeznaczony do modlitwy i kontemplacji w domu, kaplicy prywatnej lub w bractwach- pobożność nieliturgiczna, pobożność indywidualna, zakładana kontemplowanie boskości i świętości

Tryptyk Jacha, van der Veydena

Vir dolorum mistrza Franke

devotio moderna

Niezależny prąd odnowy religijności w formie pozaliturgicznej, za pośrednictwem obrazów

Wystąpienie Lutra

Od 1516 r.

1522- Wittenberga- Karlstadt i Zwilling- ruchy ikonoklastyczne

Luter był bliżej kompromisu, po 1522 r., szczególnie w pismach z 1524- postawa umiarkowanie proobrazowa:

Soli Deo- tylko Bóg może być otoczony czcią, zatem nie wolno składać czci obrazom- jeśli nie, to występuje ad usus, Misbrauch

Nowa koncepcja zbawienie- tradycyjny katolicyzm zakłada, że zbawienie dokonuje się na podstawie oceny dobrych i złych uczynków

Zasada redemptio sola gratia- redemptio sola fides- zbawienie poprzez łaskę i zarazem przez łaskę; zbawienie odbywa się nie za pomocą handlu z Bogiem na uczynki, ale na podstawie czystej i żarliwej wiary człowieka i dzięki łasce, która na człowieka spływa- nie ma prawdziwej wiary, jeśli nie ma łaski, zaś żarliwa wiara powoduje łaskę boską- grzesznicy mogą być zbawieni (za św. Pawłem i Piotrem)

Fundowanie obrazów jest uczynkiem- nie liczy się to do zbawienia

Wiara musi być bezpośrednia- Bóg-wierny, pomiędzy nimi nie ma niczego świętego, nie ma świętego Kościoła, lecz są wierni, którzy gromadzą się we wspólnocie- ta wspólnota jest pomocą w kontakcie z Bogiem, w nabożeństwach ważniejsza jest liturgia słowa i modlitwa niż sakramenty; kościół staje się święty tylko wtedy, jeśli wspólnota łączy się w żarliwej wierze, pod łaską Boga- tylko na tę chwilę, a nie jako instytucja

Maria była czcigodna, ale nie była święta- tylko historyczna postać, należy jej się szacunek, a nie kult

Pojęcie neutralności- adiafora- chroniło obrazy

Filip Meralchiton- pojęcie adiaforalności- mogą istnieć obrazy, ale jako narzędzia liturgiczne, pomagają słabym i prostaczkom, ale nie mogą być przedmiotem kultu

Inna niż katolicka (transsubstancjacja- ziemska substancja przekształca się w realną substancję ciała Chrystusa i jego krwi, Chrystus realnie przebywa na ołtarzu) i kalwińska (ostatnia wieczerza była wydarzeniem historycznym, transsubstancjacja odbyła się wtedy i w Emaus, każda Eucharystia jest tylko symbolem, Chrystus pozostaje substancjalnie w niebie, Eucharystia jedynie uświęca wiarę, bo poprzez przejęcie pamiątki wzmacniana jest wiara) koncepcja Eucharystii- konsubstancjacja- nie ma przekształcenia- pod postacią chleba w metafizyczny sposób doznawane jest ciało Chrystusa, Eucharystia pod oboma postaciami- nie ma kapłaństwa, bo nie ma pośrednictwa- pastorzy, kaznodzieje, księża- to tylko urzędnicy, jedni z wiernych, a nie wyróżnieni jak kapłani katoliccy

Kalwin

Deus absconditus- Bóg nieskończenie odległy od człowieka, niepoznawalny, ale doznawalny przez żarliwą wiarę

Nie można pochylać się nad słabymi, trzeba wyjść od czystości wiary, płomienia wiary, który ogarnie także tych wątpiących

W człowieku zawarta corruptio Anie- zawikłanie duszy w cielesność- materialne obrazy powodują utratę czystej wiary

Człowiek ma wrodzoną potrzebę antropomorfizacji Boga- co jest sprzeczne z wiarą, dlatego muszę być wykluczone

Słabość umysłu i ducha ludzkiego zawsze będzie powodować, że obraz nawet niewykonany w celu kultu, wreszcie stanie się podmiotem kultu

Historia węża miedzianego- nakaz zbudowania węża miedzianego dla Mojżesza- kto boi się na niego spojrzeć, zostanie potępiony- wąż miedziany był znakiem łaski pańskiej i żarliwej wiary, potrzebnej do zbawienia

Ale jednak obraz- aeikon- obraz działał zbawczo, ale dlatego, że była wiara, ale nie oddawano mu kultu; potem został otoczony kultem, więc został zniszczony

W kościołach luterańskich pojawia się dekoracja

Budynek kościelny nie jest mieszkaniem Boga, a tylko miejscem, gdzie gromadzą się ludzie, jest miejscem zboru

Scheunenkirche- wierni mogą się zebrać na modlitwę nawet w stajni; Luter, potem wycofał się z tej koncepcji

Kościoły pokoju na Śląsku- po 1555 r.

Albrecht von Säbischa

Kościoły ze słomy, gliny i drewna, a nie budowane, poza terenem miasta, nie mogą mieć wież, nie mogą być wyższe niż kościoły katolickie- kościołu po pokoju Westfalskim

Świdnica, Naworz, Głogów

Nie wyglądają okazale, dach gontowy lub słomiany, ale w środku bogato dekorowane

W kościołach trzy miejsca powinny i mogą być dekorowane- ołtarz główny i chrzcielnica (w kruchcie lub w oddzielnym baptysterium)- miejsca związane z jedynymi sakramentami luterańskimi; dodatkowo ambona- najważniejszy punkt kościoła, gdzie głoszone jest słowo Pisma

Ambony zdobione cyklami obrazów

Kanzelaltar- ołtarz-ambona, ambona w konstrukcji ołtarza

Do ambony kierowana jest cała przestrzeń, wszystkie ławy

Dodatkowo: epitafia

Tam, gdzie luteranizm współistnieje z kalwinizmem, np. Gdańsk- także przejęcie obrazowych epitafiów

Gdańsk- walka kalwinów o dominację w radzie miasta- walka także w sztuce, stąd obrazowe epitafia

1644- dyskusja w Holandii

Nowe prosektoria organowe, wcześniej zachowywane były katolickie, zdobione

Funkcje kościoła także pozareligijne- zawieranie transakcji, spotkania towarzyskie- stąd pieski na obrazach, nawet sikające i kopulujące- żadne sacrum

Kościół nie potrzebuje ołtarza- mogą się w jego miejscu pojawiać elementy świeckie, np. nagrobki zasłużonych postaci

Np. nagrobek Wilhelma Orańskiego, kościół Nieuwe Kerk, Delft, Hendricks de Kayser, od 1642

Ikonografia protestancka

Raczej negacja- wszelkie kompozycje narzucające kultowość, obrazy liturgiczno-ołtarzowe, szczególnie odrzucenie przemienienia na górze Tabor, scen ukrzyżowania z fornatlnym, górującym Chrystusem; można przedstawiać ukrzyżowanie adiaforalnie- jako historię z Pisma- np. moment podniesienia krzyża, zdjęcie z krzyża, przybicie do krzyża, czy z perspektywy skośnej

Np. Trzy krzyże Rembrandta- za dużo się dzieje, żeby można było osiągnąć wrażenie górowania Chrystusa; w kalwinizmie zabronione jest umieszczanie krucyfiksów- jedynie znak krzyża- pozostawione słynne i cenne artystycznie dzieła, lub jako oznaczenie pradawności kościoła

Holandia, ok. 1630- ok. 30% mniejszości katolickiej, w Utrechcie była większością, bardzo majętną i najlepiej wykształconą, ale bez dostępu do rady- zatem mogły być także fundacje katolickie

23.01

Odrzucenie tronowania Marii oraz jej zaśnięcia

Odrzucenie Marii Bolesnej- ideologia compassio i corredemptio (współodczuwanie Męki i udział w akcie zbawienia)

Odrzucenie Marii z płaszczem, pod którym zebrani są wierni

Odrzucenie Marii Ecclesiae (odrzucenie interpretacji Pieśni nad Pieśniami)

Wyjątki zachowania ikonografii maryjnej

Wielka święta rodzina- Maria z wszelkimi skoligaconymi z nimi Mariami itd., z dziećmi, małym Jezusem, św. Janem itd.- utwierdzenie luterańskiego przekonania, że rodzina jest pierwszą komórką religii

Maria przedstawiona w glorii przez Rembrandta- odniesienie do dzieła włoskiego, a nie do jej świętości; odniesienia do sztuki z Italii były bardzo popularne

Wykluczona tematyka eklezjologiczna- wykluczony kult kościoła

Nie ma sądu ostatecznego- jest sąd indywidualny

Nie ma statusu świętych, wszyscy są równi wobec Boga, nie ma też kapłaństwa

Byli ludzie świątobliwi- wyróżnili się w historii żarliwą wiarą i byli obdarzeni łaską boską

Badanie historyczne hagiografii- odrzucenie np. św. Jerzego, św. Katarzyny Aleksandryjskiej

Ostaje się św. Krzysztof- jego ikonografia zyskuje wielką popularność w luterańskich Niemczech- bardzo dobra alegoria kościoła protestanckiego- Krzysztof przenoszący Jezusa, który nie poznał na początku Chrystusa, dopiero pod wpływem jego nadmiernego ciężaru i słów Jezusa: „niesiesz zbawienie świata”- nawrócił się- alegoria eucharystii, słowa i łaski

Krzysztofowie- olbrzymi na ścianach domów i świątyni

Dozwolona ikonografia świętych kościoła apostolskiego- powrót do kościoła apostolskiego i odrzucenie kościoła katolickiego, który był ceremonialny

Powrót do nauki św. Pawła- to on zbudował kościół i naukę kościoła- pierwszą teologię i zasady wiary

Albrecht Durer, tzw. Czterej Apostołowie 1536 (ostatni jego wielki obraz)- zamówiony do Sali rady miejskiej Norymbergi, która była neutralna

Durer nie był zdeklarowany w wierze luterańskiej- reagował na tendencje luterańskie, ale pozostał katolikiem.

Inskrypcja: pamiętajcie, abyście byli tak czyści, jak apostołowie

Motyw dysputy św. Pawła z Piotrem (np. Rembrandt)

Dysputa apostołów z Chrystusem

Ilustracje historii z Dziejów Apostolskich (nowe, wcześniej jej nie przedstawiano)

Fides ex auditu- wiara ze słowa

Historia św. Hieronima

Fides ex sculptura- należy czytać Pismo, należy je czytać codziennie

Prorokini, Rembrandt- czyta pismo

Tzw. Matka Rembrandta- kobieta czytająca Pismo

Odrzucenie wszelkich dodatkowych wykładów pisma

Odrzucenie czterostopniowej hermeneutyki biblijnej z XII w.

Nowe dzieci Izraela- wszyscy wierni Chrystusowi; biedni Holendrzy! Bez państwa, otoczeni katolikami- tworzą świadomość narodową na Starym Testamencie

Obrazy rodzin

Słynne pary małżeńskie ze Starego Testamentu

Żydowska Narzeczona, Rembrandt- syn i żona Rembrandta w roli Izaaka i Rebeki

Bardzo znaczący kostium tożsamościowy dla Holendrów XVII w.

Marten van Heemskerk- ok. połowy XVI w., jeden z najlepszych grafików tego czasu

Popularyzacja tematów ST poprzez cykle rycin, w kolejnych epizodach symultanicznie zawierają daną historię

Peter Lastman, Uczta u Estery (nauczyciel Rembrandta)

Często trudno jest odczytać, jaka historia została przedstawiona- pobudzało to do wertowania Biblii i odnalezienia historii

Biblia mazorecka- biblia hebrajska podstawą do nowych tłumaczeń biblii w kręgu protestanckim

1524- wydanie ST tłumaczonego przez Lutra

Bez niektórych ksiąg, ale uznanych przez Lutra za użyteczne

Nowe ujęcia doktrynalne

Nowa doktryna zbawienia: redemptio sola fides et gracias

Odwrotne do Werkrechtfertigung- zbawienia przez uczynki

Lucas Cranach ST- ryciny - działania antychrysta związane z uczynkami i te z wiarą, związane z Chrystusem

Lucas Cranach St. - definicja obrazu tablicy prawdy i łaski

Błogosławienie dzieci

Anabaptyści

Dopiero ludzie dorośli w wieku 21 lat powinni być chrzczeni

1531, Strasburg- chrzest ceremonialny

Protest Lutra i Kalwina- argument- historia Chrystusa błogosławiącego dzieciom

Portrety historyzowane (zamawiane prawdopodobnie na chrzty)

Temat błogosławieństwa dzieci

W połowie XVII ukazuje już ufność dziecka, a nie rodzinę

Sąd ostateczny- na podstawie uczynków

Protestancki modelowy sąd ostateczny

Hans Fredeman de Frisk, dekoracja Sali czerwonej ratusza w Gdańsku

Reinterpretacja kalwińska cnót i występków

Nie ma psychomachii- walki demonów z aniołami o dusze

Nie ma psychostasis- ważenia uczynków

Tylko Bóg Chrystus, pan zastępów

Mogą być zastępy anielskie, ale nie ma świętych, 24 starców apokalipsy, grupy Deesis (Maria i św. Jan)- to wszystko byliby pośrednicy, a przecież dusza ludzka jest bezpośrednio postawiona wobec wyroku boskiego

Cztery córy Boga- sprawiedliwość, miłosierdzie, łaska…- personifikacje postaci opisujących Boga

Mundus- ucieleśnienie świata w otoczeniu pokus i występków

Wokół przedstawione dusze utożsamiane ze złem

Personifikacje cnót- powiązane z ideą walki

Anton Meller, panneau w dworze Artusa

W kręgu kalwińskim nie ma sądu ostatecznego

2.03.

Najważniejsze powody zmian w ikonografii w stosunku do średniowiecza:

Zachwianie dominującej do tej pory roli sztuki religijnej.

W wyniku kontrreformacji nastąpiło wyraźne rozejście się treści świeckich i religijnych.

Reformacja i kontrreformacja w zależności od kraju.

Emancypacja świeckich tematów.

Powstanie konwencjonalnych języków formalnych, jak alegoryka i symbolika.

Pojawienie się świeckiego mecenatu oraz rozwój kolekcjonerstwa.

Renesansowa teoria sztuki od 2. ćwierci XV w., która sprawia, że sztuka europejska zostaje na kilka wieków zdominowana przez koncepcję mimesis. (Leone Battista Piranesi)

XV-XVI w. teoria mająca na celu zintelektualizowanie sztuki i wyniesienie jej do sfery sztuk wolnych

„obraz ma być jak poemat”- ma opowiadać historię i uczyć

Szuka ma uczyć, wzruszać i podobać się.

XVII w.- teoria akademicka i hierarchia tematyczna; zasada inwencji, naturę się selekcjonuje

Wymóg decorum- stosowności

Odrodzenie myśli i filozofii po średniowieczu

RECEPCJA ANTYKU

Tradycja antyczna nigdy nie zamarła w średniowieczu- tradycja w rzeźbie antycznej i katedralnej, także w niektórych realizacjach architektonicznych, szczególnie w Italii, np. san Miniato

Antyk pozostał także w literaturze

Np. Ovidius moralisee, czyli Metamorfozy w redakcji chrześcijańskiej- chętnie ilustrowane

Trzy nurty myślenia w średniowieczu, które pozwoliły przetrwać kulturze antycznej:

Tradycja euhemerystyczna- od Euhemera, który w racjonalny sposób próbował wytłumaczyć racjonalnie istnienie bogów jako zmitologizowanych dawnych wielkich władców

Tradycja astrologiczno-kosmologiczna- myślenie o mikro i makrokosmosem, współistnieniu mikrokosmosu ludzi w zależności z makrokosmosem; tradycja pozwoliła pogodzić panteon pogański- jako planety- z chrześcijaństwem

Tradycja alegoryczna- tłumaczenie pogańskiego świata jako zestaw opowieści, które miały umoralniać

XIV/XV zainteresowanie pismami antycznymi w środowiskach włoskich, badania retoryki oraz zmiana myślenia historycznego- w miejsce widzenia czasu jako continuum pojawia się myślenie o okresach i fazach- starożytność była czymś dawnym, co się dawno skończyło

Ghirlandaio- narodzenie z pokłonem pasterzy i zapowiedzią pokłonu Magów, ale osadzone w stajence na starannie namalowanych kanelowanych filarach korynckich, a orszak mędrców ze wschodu przechodzi przez łuk triumfalny, a Dzieciątko leży na sianku u stóp antycznego sarkofagu

Mantegna- Św. Sebastian- święty przedstawiony jak heros z antycznej rzeźby, przywiązany do antycznej ruiny- kolumna atrybutem fortitudo, ale ruina symbolizuje tryumf chrześcijaństwa nad gruzami antycznego pogaństwa

Pierro de la Francesco- Biczowanie Chrystusa- w antycznej scenerii przedstawionej z wielką starannością, perspektywą wykreślną, ale też z przedstawieniem stropów kasetonowych i kolumn korynckich; dodatkowo anamorfoza w posadzce- z odpowiedniej strony pokazuje geometrię kosmiczną szkoły pitagorejskiej; sprzężenie tradycyjnego tematu chrystologicznego z wiernie odtworzoną scenerią antyczną

Rafael- Stanze Watykańskie- Szkoła Ateńska- połączenie formy z treścią antyczną, w apartamentach papieskich, gdzie znajdowały się także przedstawienia tajemnic Eucharystii

1509-1511

Michał Anioł- Chrystus Zmartwychwstały- całkowicie nagi, złote perizonium doklejone w kontrreformacji, Chrystus antycznym herosem

Michał Anioł- Sąd Ostateczny z Kaplicy Sykstyńskiej- Chrystus jak Herakles

Zainteresowanie antykiem w XV w. wyszło poza badanie tekstów. Zaczęto badać ruiny antyczne, które przez całe średniowiecze były traktowane jako miejsca pozyskiwania surowców i spoliów.

Donatello i Brunelleschi- badania nad ruinami w XV w.

Rafael, potem Peruzzi (architekt rzymski)

Papież ustanowił stanowisko konserwatora zabytków Rzymu (pierwszym był Rafael)

Ok. połowy XV w.- Opis ruin miasta Rzymu

Rycina z Forum Romanum odkrywanego spod gruzu

1493- odkrycie Domus Aurea Nerona

Znaleziono tam malowidła (wcześniej wcale nie znano antycznego malarstwa inaczej niż z opisów). W tym wyobrażenia figuralne i malarstwo dekoracyjne (groteski- od groty, bo tam je odkopano).

Ok. 1500- co kilka lat na oczach artystów wydobywano spod gruzów rzeźby, które stały się kanonem

1495- odkryty Apollo Belwederski

1506- wydobycie Grupa Laokoona

1540- Herkules Farmese

1583- grupa Libidów (grupa rzeźbiarska przedstawiająca dzieci Niobe)

Wenus Medici

Wenus Kapitolińska

Nazwy rzeźb od miejsc odkopania

Mantegna- rycina inwentaryzacyjna Rzymu oraz żołnierze prowadzący św. Jakuba na miejsce kaźni; fresk z cyklu w kościele w Padwie

Bardzo suchy i twardy rysunek

Ekfrazy- opisy dzieł sztuki z czasów antycznych; wielu artystów XV i XVI w. inspirowało się tymi opisami dla stworzenia obrazów o tematyce i formie antycznej

Filozgrat Starszy- Ikones- I w. n.e. Rzym- mistrz oprowadza młodego ucznia po willi pod Neapolem, gdzie znajdowała się kolekcja obrazów; był to także podręcznik retoryki, więc opisane dzieła nie musiały rzeczywiście istnieć

Tycjan- Orszak Dionizosa- spotkanie Ariadny z Dionizosem (National Gallery)

Ok. 1520

Tycjan- Andrejczycy- potok wina, gdzie mieszkańcy wyspy się nim upijają

Boticcelli- Oskarżenie Apellesa- na podstawie opisu historii oszczerstwa rzuconego przez rywala na Apellesa, bardzo alegoryczne przedstawienie z uosobieniami cech

Topoi

Caravaggio- kosz z owocami- opis Pliniusza starszego o rywalizacji Zeusisa z Paraziosem

Zeusie: namalował winogrona niesione przez chłopca, do których zlatywały się ptaki, bo wyglądały jak żywe; malarz zezłościł się, bo uważał, że gdyby chłopak był dobrze namalowany, to ptaki by się bały

Caravaggio- chłopak z koszem z owocami

Pliniusz (inspiracja dla XVII w., wprowadzenie motywu zasłony)- historia rywalizacji pomiędzy Paraziosem a Zeusisem; Zeusis pokazał Paraziosowi obraz, zażądał, aby rywal odsłonił zasłonę, którą miał być przykryty obraz, a to ona była namalowana!

9.03.

Ikonografia

Racjonalizacja mitu- odbóstwienie bogów antycznych (już od starożytności)

Tradycja historyczna (eufemerystyczna)- bogowie byli postaciami historycznymi dobrodziejów ludzkości, którzy za swoje wielkie zasługi zostali ubóstwieni; kult boski zastąpił pamięć historyczną

Tradycja kosmologiczna- bogowie jako nazwane ciała niebieskie; tradycja silna w średniowieczu i czasach nowożytnych, bo związana z astrologią

Tradycja alegoryzująca, umoralniająca- traktowanie mitów, szczególnie przekazanych przez Metamorfozy Owidiusza, traktowanie mitów jako bajek z morałem (stąd wiele iluminacji opowiadających o nich w zupełnie współczesnym kostiumie)

Połączenie antycznej formy z chrześcijańską treścią- integritas

Freski w pałacu Schifanoia, Ferrara

Wątki filozoficzne, forma nowożytna, tematy kosmogoniczne

Zainteresowanie bogami i mitologią z opracowań, opowiadających mitologię. Boccaccio Genealogia deorum, nieilustrowana. Zazwyczaj w XVI w. były one iluminowane- przedstawienia z atrybutami.

Usprawiedliwienie dla aktów.

Nagość w średniowieczu: Chrystus na krzyżu, nagi wskrzeszony Łazarz, nadzy pustelnicy, pierwsi rodzice, nagość wstających na Sąd Ostateczny, nadzy męczennicy

Nagość naturalna, bezgrzeszna, sprzed grzechu pierworodnego oraz sprzed Sądu Ostatecznego; także w podręcznikach anatomicznych, także męczenników

Nagość virtualis, cnotliwa- eremitów, ascetów, pustelników

Nagość temporalis- wyrzeczenie się dóbr doczesnych, także szaty

Nuditas criminalis- nagość pogańskich posągów, mająca wzbudzić podniecenia; także nagie diabły, ale jednak niezbyt pociągające

Renesans- po odkryciu posągów antycznych, które były uważane za doskonałość ludzkiego ciała i jego artystycznego oddania

Stopniowo postaci nagie upodabniają się do posągów antycznych

Massacio, Wygnanie pierwszych rodziców- Ewa jak Wenus Wstydliwa- podobny gest zakrywania łona

Fascynacja przedstawianiem nagiego ciała

Luca Piranelli- duża ilość nagich postaci w połączeniu z antycznymi gestami w Sądzie Ostatecznym

Fascynacja ludzką anatomią

Da Vinci, Rafael, Michał Anioł- przeprowadzali sekcje zwłok

(sekcje na zwłokach skazańców, Kościół zakazywał sekcji, jako bezczeszczenia ciała)

XV/XVI w.- pary artysta-anatom

Tycjan związany z Vesaliusem

Postaci na ambonie w Pizie, 1260, Niccolo Pisano

Pierwszy przykład wykorzystania nagości do przedstawienia fortitudo (postać Herkulesa)

Potem topos nagiej prawdy (ze źródeł antycznych, np. Horacy i Seneka)

Z wzoru opisu obrazu Apellesa, Boticcelli

Nagie personifikacje cnót

Donatello, Dawid, 1430-33- pierwsze wolnostojące nowożytne przedstawienie męskiego aktu, zgodnie z antycznym kontrapostem

Michał Anioł, Dawid,1501-1504- najbardziej znany przykład scalenia antycznej formy z chrześcijańską treścią

Chrystus w heroicznej formie, jedynie z perizonium

Tzw. erotyczna ikonosfera- Wenus Beticcellego- poza Wenus pudlica

Wenus z Turbino, Tycjan- temat kobiety leżącej- ikonosfera erotyczna właściwa sztuce europejskiej od XV w. po dziś dzień

Tycjan- Wenus z Amorem, ale organista już ubrany no i się ogląda, lepiej nie mówić na co

Danae, Rembrandt

Betsabee, Rembrandt- bez idealizacji antycznej (troszku za gruba, jak na mój gust)

---