PATOLOGIE SPOŁECZNE (ĆWICZENIA) - ZAGADNIENIA NA EGZAMIN
1. Czym zajmują się patologie społeczne?
patologie społeczne - interdyscyplinarna refleksja naukowa zajmująca się przyczynami, mechanizmami, formami, objawami zjawisk społecznych, które rozumiane są jako choroby społeczne; próbuje je wyjaśnić, opisać, wskazać działania naprawcze i profilaktyczne.
2. Kryteria do oceny zachowań patologicznych i norm społecznych
Obiektywne kryteria:
a) norma statystyczna
Tworzą ją jednostki przeciętne. Jeśli większość społeczeństwa umówi się na przyjęcie i realizację określonych wartości, to ta większość dominuje w społeczeństwie i sprawuje kontrolę społeczną.
b) norma społeczno - kulturowa
c) norma przystosowawcza (Robert Merton)
5 typów indywidualnego przystosowania: konformizm, innowacja, rytualizm, wycofanie, bunt
d) norma prognostyczna
Dotyczy poszerzania się zjawisk patologicznych.
Kryteria:
a) kryterium normy społecznej
Obyczajowa, kulturalna, wartości społeczne.
b) kryterium zdrowia - choroby
c) kryterium cierpienia
Cierpi osoba pijąca, cierpi cała rodzina - zamknięta w swojej tragedii i cierpieniu odizolowuje się
od innych. Cierpienie może być fizyczne i psychiczne.
d) kryterium szkody
Zakłócanie relacji międzyludzkich.
3. Symptomy uzależnienia
Uzależnienie to nabyta silna potrzeba wykonywania jakiejś czynności lub zażywania jakiejś
substancji.
Objawy:
- impulsywna potrzeba wykonywania danej czynności bądź przyjmowania substancji
- utrata kontroli nad wykonywaniem danej czynności
- wysoka tolerancja
- zespół odstawienia
- redukcja napięcia, stresu
- dreszcz emocji, towarzyszy temu stan euforii, daje uspokojenie, redukuje lęki
- objawy fizyczne, takie jak: skurcze mięśni, dreszcze, pocenie się, nudności, wymioty, połączone przede wszystkim z silnym lękiem i niepokojem, pojawiające się po zakończeniu brania lub picia, czyli objawy abstynencyjne.
- inna niż dawniej reakcja na alkohol lub inne środki - "słabsza" lub "mocniejsza" głowa, czyli tzw. zmiana tolerancji.
- zaniedbywanie obowiązków, zainteresowań, zamykanie się w swoim świecie, oddalenie od bliskich z powodu zwiększającej się ilości czasu poświęcanego na zdobywanie i zażywanie narkotyku lub picie alkoholu, czyli pogorszenie funkcjonowania społecznego.
Obok tych objawów mogą pojawiać się także: utrata pamięci, picie lub branie ciągami - przez kilka dni lub tygodni, regularne klinowanie tzn. leczenie kaca alkoholem, nieskuteczne próby abstynencji.
4. Objawy współuzależnienia
Współuzależnienie traktowane jest jako proces chorobowy, który rozwija się na skutek długotrwałego przebywania z osobą uzależnioną. Rozwija się równolegle do uzależnienia. Powstaje w okresie dzieciństwa na skutek przebywania w rodzinie z problemem alkoholowym. Osoba współuzależniona ma skłonność do budowania toksycznych związków. W rodzinie z problemem alkoholowym członkowie posługują się niepisanymi zasadami „ nie mów”, „nie odczuwaj”, „nie ufaj”.
Objawy:
- brak poczucia własnej wartości lub poczucie wyższości
- nadmierna odporność na cierpienia i zdolność do przeżywania ekstremalnych uczuć
- stałe kontrolowanie siebie i innych
- trudności w porozumiewanie się i komunikowaniu swych pragnień, uczuć, z jasnym wyznaczaniem granicy drugiemu człowiekowi
- brak zaufania
- częste doświadczanie złości w stosunku do siebie lub innych osób
- osoba ta jest zewnątrz sterowna, zależna od opinii innych ludzi
5. Psychologiczne mechanizmy obronne współuzależnionych i uzależnionych
Mechanizmy obronne alkoholizmu:
a) mechanizm iluzji i zaprzeczania
polega na:
- racjonalizowaniu : „nie załatwiłbym tej sprawy bez .... lekarz mi zalecił na nerki... wyszedłbym na gbura..."
- intelektualizowaniu: „ wszyscy piją… koledzy mnie namówili…” koloryzowanie wspomnień, stwarzanie komfortu picia, wypieranie z pamięci zdarzeń
b) mechanizm nałogowego regulowania uczuć
- pojawianie się różnych emocji, interpretowane jest jako chęć picia ("jestem smutny lub wesoły więc chce mi się pić") picie w celu ich uśmierzenia
- wywoływanie zachowań, sytuacji i myśli - powodujących pojawienie się emocji "usprawiedliwiających" picie ( tak mnie zdenerwowała że tylko pić...")
- alkohol jest chemicznym regulatorem uczuć myślenie i działania.
c) mechanizm rozpraszania i rozdwajania „ja"
- na przemian okresowe poczucie upadku, poniżenia, bezradności, podłości; na przemian z poczuciem mocy, dumy, kontroli, doskonałości
- rozlanie się granic „ja", utrata poczucia wpływu na wydarzenia
- sztywność w przestrzeganiu norm lub nagminne ich łamanie
6. Czym różni się przemoc od agresji?
Współcześnie agresja definiowana jest jako świadome i celowe zachowanie fizyczne lub werbalne, skierowane przeciwko komuś lub czemuś, zmierzające do wyrządzenia krzywdy
lub szkody. Charakterystyczna dla zachowań agresywnych jest równowaga w sile psychicznej lub fizycznej pomiędzy osobami. Ta równowaga oznacza, że druga osoba ma zbliżone możliwości zarówno, jeżeli chodzi o zachowania agresywne, jak i zdolność do skutecznej obrony.
Natomiast o przemocy można mówić w wypadku nierównowagi sił, wtedy gdy osoba posiadająca przewagę fizyczną lub psychiczną używa jej przeciw osobie słabszej. W przypadku przemocy stosowane są te same formy zachowań jak w przypadku agresji, a więc przemoc fizyczna i werbalna.
Ułatwieniem w zdiagnozowaniu sytuacji przemocy może być zaproponowany przez Rigby'ego zespół 7 elementów, które współwystępując pozwalają nam stwierdzić, że mamy do czynienia z sytuacją przemocy szkolnej:
1. Początkowa chęć skrzywdzenia kogoś
Przemoc rozpoczyna się od pojawienia się chęci skrzywdzenia lub zadania cierpienia innej osobie. Niemniej samo pragnienie nie jest jeszcze przemocą. Muszą wystąpić jeszcze inne elementy.
2. Początkowa chęć wyrażana jest w działaniu
Sposób, w jaki początkowa chęć skrzywdzenia kogoś wprowadzana jest w działanie, zależy od wielu czynników: siły i uporczywości chęci krzywdzenia, modelowania zachowań agresywnych w domu, szkole czy grupie rówieśniczej, zachęcania przez inne znaczące osoby, możliwości bezkarnego krzywdzenia.
3. Ktoś przeżywa ból
Niemożliwe jest stwierdzenie stosowania przez kogoś przemocy bez wzięcia pod uwagę sytuacji ofiary. Czy postrzegane przez nas zachowanie kwalifikować będziemy jako agresywne i bolesne zależy od osoby, wobec której stosuje się przemoc.
4. Przemoc stosowana jest przez silniejszych wobec słabszych
Nierówność sił fizycznych czy psychicznych pomiędzy ludźmi powoduje, że przemoc jest możliwa. Różnica ta staje się jeszcze większa, bardziej widoczna i szybciej może się pojawić, jeśli naprzeciw jednostki stanie grupa, która potrzebuje dokuczać lub nękać innych.
5. Jest nieusprawiedliwiona
Przemoc nie może być zdiagnozowana tak długo, jak długo będziemy wierzyć, że przewaga siły może czasami dawać nam prawo do przymuszania innych. Nieusprawiedliwione jest bicie, dokuczanie czy zmuszanie innych do posłuszeństwa z tego powodu, że ktoś ma inny kolor włosów, jąka się, jest chudy, gruby itd.
6. Jest cykliczna
Przemoc może zawierać pojedyncze działania (np. napaść na przechodnia i pobicie go przez grupę opryszków), jednak w naszym rozumieniu cykliczność takich działań jest elementem charakterystycznym. Dzieje się tak, ponieważ stosujący przemoc potrzebuje odpowiednich, niesprzeciwiających się (nieopierających się) ofiar, wobec których można powtarzać krzywdzące zachowania.
7. Zachowania te sprawiają widoczną przyjemność
Dla stosujących przemoc - uległość i posłuszeństwo słabszych (ofiar) to podstawowe elementy, dla których stosują zachowania agresywne, ponieważ przynoszą one satysfakcję, rozładowanie napięcia i przyjemność agresorom.
Poza wymienionymi wyżej siedmioma elementami sytuacji przemocy, można wskazać również inne ważne aspekty:
1. Przemoc może prowadzić do uzależnienia
2. Sztywność ról
Jedną z cech sytuacji przemocy jest to, że przyjęte role agresora lub ofiary są sztywne.
3. Mała świadomość
Zwłaszcza u agresorów występuje mała świadomość tego, że wyrządzają komuś krzywdę.
4. Sama się nie kończy
Jeśli stosowanie przemocy sprawia agresorom przyjemność lub prowadzi do uzależnienia, przy jednoczesnej małej świadomości tego zjawiska, wtedy trudno jest znaleźć powód, dla którego agresorzy mieliby zrezygnować z tego typu zachowań.
7. Rodzaje przemocy
Przemoc fizyczna jest to wszelkiego rodzaju bezpośrednie działanie z użyciem siły, którego rezultatem jest nieprzypadkowe zranienie np. popychanie, obezwładnianie, policzkowanie ,szczypanie, kopanie, duszenie, bicie otwartą ręką, pięścią lub przedmiotami, oblewanie wrzątkiem lub substancjami żrącymi, użycie broni, itp.
Przemoc psychiczna jest to działanie prowadzące do zniszczenia pozytywnego obrazu własnej osoby np. : wyśmiewanie, poniżanie, upokarzanie, zawstydzenie, narzucanie własnych poglądów, ciągłe krytykowanie, kontrolowanie, ograniczanie kontaktów, stosowanie gróźb, szantażowanie.
Przemoc seksualna jest to wymuszanie różnego rodzaju niechcianych zachowań w celu zaspokojenia potrzeb seksualnych sprawcy np. nieakceptowane pieszczoty, praktyki seksualne, seks z osobami trzecimi, sadystyczne formy współżycia, krytykowanie zachowań seksualnych.
Przemoc ekonomiczna jest to działanie mające na celu całkowite uzależnienie finansowe ofiary od sprawcy np. odbieranie zarobionych pieniędzy, uniemożliwienie podjęcia pracy, niezaspokajanie podstawowych potrzeb rodziny, okradanie, zaciąganie kredytów i zmuszanie do zaciągania pożyczek wbrew woli współmałżonka.
8. Co łączy ofiarę ze sprawcą przemocy?
- inne patologie
- cierpienie, krzywdy
- uzależnienia
- współuzależnienie
- związek
9. Mechanizmy obronne dzieci w przemocy seksualnej
a) rozszczepienie (dysocjacja) osobowości
Mechanizm obronny, powstający w warunkach, kiedy umysł broni się przed obezwładniająco bolesnym doświadczeniem. Czasami pacjentki określają to jako "odjazd", czyli stan przypominający trans, w którym świadomość tego, co się dzieje z ich ciałem i świadomość tego, kim są, jest poważnie zredukowana. To tak, jakby zniknąć mentalnie, zostawiając za sobą swe nieobecne ciało.
b) podwójne „ja” (2 różne osobowości)
c) dwój-myślenie (nienawiść do sprawcy, umniejszenie swojej krzywdy)
10. Anoreksja i bulimia jako przykłady uzależnień
Anoreksja, zwana inaczej jadłowstręt psychiczny, to zaburzenie odżywiania się, polegające na celowej utracie wagi wywołanej i podtrzymywanej przez osobę chorą. Obraz własnego ciała jest zaburzony. Choroba dotyka głównie dziewczęta w okresie dojrzewania, ale również dorosłe kobiety i niekiedy mężczyzn. Objawia się ciągłym lękiem przed przybraniem masy ciała. Chorzy mają zaburzenia postrzegania własnej osoby wydaje im się, że ich sylwetka nie jest wystarczająco szczupła pomimo widocznego już chorobliwego wychudzenia. Cierpią z powodu obniżonego poczucia wartości. Chcąc się odchudzić narzucają sobie rygorystyczne, nieurozmaicone diety (np. 200 kalorii dziennie, gdzie norma wynosi 2.000) prowadzące w szybkim tempie do znacznego spadku masy ciała a w rezultacie wycieńczeniem organizmu. W późniejszym etapie choroby u anorektyków występuje całkowity brak apetytu a nawet niepohamowany wstręt do jedzenia. Oprócz destruktywnego wpływu takich zachowań na funkcjonowanie ustroju niewątpliwie pogłębiają się zaburzenia psychiczne, prowadząc do ciężkich stanów depresyjnych.
Przyczyny anoreksji bywają różne. Zdarza się, że dziewczęta wchodząc w wiek dojrzewania starają się podświadomie uciec od odpowiedzialności związanej z dorosłością i własną seksualnością. Próbują, więc w tak nienaturalny sposób powrócić do neutralnej, dziecięcej, aseksualnej sylwetki. Często również choroba jest skutkiem chęci posiadania tak pożądanej w dzisiejszych czasach szczupłej sylwetki. Anoreksja może dotknąć także osoby z rodzin z problemem alkoholowym tzw. „kozły ofiarne”.
Kliniczne symptomy anoreksji somatyczne to: widoczna utrata ciężaru ciała, zanik miesiączkowania (kobiety), uczucie zimna, niedokrwistość, obniżone ciśnienie krwi, kruche łamliwe włosy na głowie, wypadanie włosów w dole pachowym, trudności z zasypianiem i przesypianiem, wzdęcia, zaparcia, osteoporoza.
Kliniczne symptomy anoreksji psychiczne to: drażliwość i zmienność nastrojów, spowolnienie psychoruchowe, nieadekwatne postrzeganie kształtu i ciężaru ciała, społeczna izolacja, powrót do dziecięcych zachowań (wtórny infantylizm).
Leczenie anoreksji w pierwszej kolejności obejmuje przywrócenie normalnej a przynajmniej niezagrażającej życiu masy ciała. Później zaczyna się długi i dość trudny proces psychoterapii. Dotyczy on zarówno samego pacjenta, jak i jego najbliższych. Praca z chorym polega na budowaniu od podstaw jego tożsamości i uczy go właściwie oceniać siebie i swoją wartość. Pokazuje, jak mylne było postrzeganie swojej osoby przed rozpoczęciem leczenia. Ważne jest również rozwiązanie problemów będących przyczyną popadnięcia w anoreksję.
Bulimia, zwana inaczej żarłocznością psychiczną, jest chorobą o podobnym podłożu co anoreksja, często również jest jej następstwem. Bulimię charakteryzują niekontrolowane napady żarłoczności, podczas których chory pochłania ogromne ilości wysokokalorycznych pokarmów. Takie napady jedzenia są przyczyną złego samopoczucia, wstydu i niskiej samooceny, dlatego przeważnie są ukrywane przed otoczeniem. Po zjedzeniu dużej ilości żywności poczucie winy skłania ich do pozbywania sie nadmiaru pokarmu przez prowokowanie wymiotów, zażywanie środków przeczyszczających i moczopędnych. W obawie przed tyciem, między okresami obżarstwa chorzy rygorystycznie przestrzegają diety, stosują głodówki, starają się kontrolować uczucie głodu i intensywnie uprawiają sport. Chorobie towarzyszą zaburzenia psychiczne powodujące skrajne stany emocjonalne. Jedzenie jest dla ludzi dotkniętych bulimią rodzajem odreagowania stresów, sposobem na rozładowanie napięcia, czy chwilowe radzenie sobie ze złym nastrojem i frustracja.
Przyczyny bulimii nie są do końca określone. Jej objawy mogą wystąpić np. po okresie intensywnego odchudzania połączonego z radykalna dietą. Zdarza się, ze jest następstwem poważnego stresu, czy też problemów emocjonalnych. Występuje głównie w przedziale wiekowym 15-24 lata, najczęściej u kobiet.
Symptomy bulimii to: znikanie w toalecie po posiłkach, wielogodzinne ćwiczenia fizyczne, sekretne, przyjmowanie pokarmów ułatwiających wymioty, obrażenia na grzbietowych powierzchniach dłoni powstające w wyniku pobudzania wymiotów, erozja szkliwa i przebarwienia towarzyszące próchnicy zębów, nieregularne miesiączkowanie, nadżerki w przełyku i żołądku, duże następujące w krótkim czasie spadki masy ciała przebiegające z objawami odwodnienia, izolacja społeczna.
W bulimii wyróżnić można dwa typy przebiegu choroby. Pierwszy przeczyszczający, gdy po napadach jedzenia chory prowokuje u siebie wymioty i zażywa środki przeczyszczające. Drugim rodzajem choroby jest odmiana nieprzeczyszczająca, kiedy nadmiar jedzenia rekompensowany jest intensywnymi ćwiczeniami fizycznymi i głodówkami, natomiast wymioty i łykanie leków przeczyszczających nie występują regularnie. Bulimicy przeważnie zachowują normalną wagę ciała, lub występuje u nich niewielka nadwaga, dlatego rozpoznanie choroby jest znacznie trudniejsze niż w przypadku anoreksji.
11. Fazy alkoholizmu
1. Faza wstępna - Picie towarzyskie
Od kilku miesięcy do kilku lat. Symptomy: efekt „mocnej głowy”, wysoka tolerancja na przyjmowanie alkoholu, picie epizodyczne lub regularna, np. weekendowe.
2. Faza ostrzegawcza - Utrata pamięci
Osoba zachowuje się z pozoru normalnie, ale nic nie pamięta, przyśpiesza picie, pije w ukryciu, pojawia się poczucie winy i wstydu, pierwsze symptomy odstawienia, bóle głowy, itp.
3. Faza krytyczna - Utrata kontroli nad piciem
Możliwe są okresy abstynencji, ale jak już się pije to bez przerwy, popadanie w zróżnicowane stany emocjonalne, degeneracja związków, rozpoczyna się cykl picia konwulsywnego, zrzucanie winy na otoczenie.
4. Faza chroniczna - Ciągi wielodniowe, wielotygodniowe
Zmaganie się z zespołem odstawienia, spada tolerancja na alkohol, wegetacja i analfabetyzm umysłowy i moralny, wyniszczona pamięć.
12. Definicja patologii
Wywodzi się z języka greckiego patos - cierpienie, logos - nauka o cierpieniu.
PODGÓRECKI określa patologie jako destruktywne i autodestruktywne zachowanie ludzi, grup lub całych społeczeństw, to ten rodzaj zachowania, ten typ funkcjonowania jakiegoś systemu społecznego, który pozostaje sprzeczny ze światopoglądowymi wartościami, które w danym społeczeństwie są akceptowane.
13. Mechanizmy obronne dzieci z rodzin z problemem alkoholowym
Dzieci w rodzinie dysfunkcyjnej odgrywają cztery podstawowe role:
- bohatera rodzinnego,
- kozła ofiarnego,
- maskotki,
- dziecka niewidzialnego.
Bohaterem rodzinnym jest zazwyczaj najstarsze dziecko w rodzinie, które przejmuje na siebie obowiązki dorosłych i robi wszystko co może, by naprawić istniejącą sytuację i utrzymać rodzinę w normie. Jest odpowiedzialne, troszczy się o rodzeństwo, zajmuje się całym domem, przestrzega reguł, zawsze kończy zadaną pracę w wyznaczonym terminie. Stara się być perfekcyjne we wszystkim co robi. „Bohater” żyje w stałym napięciu, wpada w panikę w spontanicznych, nie dających się przewidzieć sytuacjach.
Kozioł ofiarny odwraca uwagę od rzeczywistych problemów rodzinnych, stając się wcieleniem rodzinnych frustracji. Wdaje się w bójki, wchodzi w konflikt z prawem, ucieka z domu. W grupie jest najbardziej przeszkadzającym dzieckiem. „Kozłom ofiarnym” trudno jest funkcjonować w układach społecznych. Zachowując się w sposób nieakceptowany przez innych, ciągle spotykają się z dezaprobatą.
Dziecko maskotka odwraca uwagę od rodzinnego problemu skupiając ją na sobie, zgrywając się, przymilając, błaznując. Jego rola polega na tym, by ulżyć rodzinie w ciężkiej sytuacji, rozweselając ją swoim humorem i żartami. „Maskotka” nie cofnie się przed niczym, byle tylko rozweselić innych. W życiu społecznym „maskotki” są duszą towarzystwa, ale płacą za to wysoką cenę - nikt nie traktuje ich poważnie.
Dziecko niewidzialne pozostaje z boku rodziny, nigdy nie sprawiając najmniejszych kłopotów. Odizolowane od rodziny, żyje we własnym świecie, w poczuciu samotności i krzywdy. Jest to dziecko nie dostrzegane, o którym nikt nie pamięta. Uczestnictwo w pracy zespołowej może sprawiać mu trudność. Na zewnątrz nieśmiałe i pełne rezerwy, „dziecko niewidzialne” jest niezdolne do stawiania czoła problemom.
14. Przyczyny postawania zjawisk patologicznych
a) teorie deterministyczne (biologiczne)
- syndrom FAS (zespół płodowego uzależnienia alkoholowego)
- dziedziczenia informacji genetycznej dot. Funkcjonowania naszych narządów wewnętrznych, układu hormonalnego, neurowskaźników
b) teorie psychodynamiczne
- rozwój człowieka trwa przez całe życie, etapy rozwojowe (Freud, Eriksson); niezaspokojone potrzeby na poszczególnych etapach
c) teorie socjologiczne
- wadliwa socjalizacja
- nieprawidłowe style wychowania
- niejednoznaczne przepisy prawa
- mafijność społeczeństwa
15. Leczenie uzależnienia alkoholowego
Medyczny model leczenia - „Powrót z U”
a) etap rehabilitacji
- budowanie świadomości alkoholika nt. choroby
- alkoholik musi uznać swą bezsilność wobec środka chemicznego i zaakceptować, że można pić w sposób kontrolowany
- wypracowanie motywacji do zmian w życiu
- uczenie się codziennych ról społecznych
b) etap terapii pogłębionej
- odbudowanie osobowości z właściwą strukturą „ja”
c) etap samorealizacji
- zmiana jakości życia
- wybaczenie rodzicom
- odmrożenie uczuć i budowanie ciepłych relacji z innymi ludźmi
d) etap trzeźwości
- akceptacja choroby
- proces nieustannego rozwoju duchowego
Model leczenia skoncentrowany na rozwiązywaniu problemu „tu i teraz”
- abstynencja nie jest warunkiem koniecznym,
- picie alkoholu jest traktowane jako styl życia,
- alkohol jest środkiem rozwiązującym problemy,
- budowana jest tożsamość człowieka "ja tu i teraz"
- odwoływanie się od mocnych stron człowieka
- chory nie jest izolowany od rodziny