Filozofia.

• Dwoista rola filozofii jako zajęcia amatorskiego i zawodowego - z jednej strony ogólne, możliwe do przyjęcia przez każdego treści i formy orientacji praktycznych i teoretycznych, z drugiej strony rozwinięte, wyspecjalizowane nauki, trudno dostępne dla każdego (porównywalne z rolą sztuki, religii, polityki),

• Filozofia jako nauka i jako oświecenie - jako nauka filozofia zbliża się do przedmiotu, poszukuje jego istoty, struktur i określających go prawidłowości, jako oświecenie filozofia ma na uwadze analizujące, interpretujące i rozpoznające zajmowanie się osoby filozofującej sobą samą.(Odnoszenie się do samego siebie odróżnia oświecenie od nauki.).

• Filozofia [gr., `umiłowanie mądrości' < philéō `miłuję', sophía `mądrość'], najbardziej ogólna, fundamentalna, racjonalna i krytyczna wiedza o wszystkim, co istnieje; w znaczeniu źródłowym filozofia oznaczała umiłowanie mądrości, czyli nieustanne dążenie do wiedzy i poszukiwanie pewności.

• Według Platona (Uczta), który erosa wywodził od Dostatku i Biedy, f. sytuuje się pomiędzy mądrością bogów a głupotą głupców. Od bogów odróżnia ją „bieda” (niewiedza), a od głupców „dostatek” (świadomość niewiedzy), dlatego szczytem filoz. mądrości jest brak ostatecznej pewności („wiem, że nic nie wiem” — Sokrates).

• Początkowo filozofia wyrastała ze zdziwienia światem (Platon, Arystoteles), później z wątpienia stawiającego pod znakiem zapytania to, co dotychczas było zakorzenione w tradycyji lub oczywiste (R. Descartes), albo z doświadczenia sytuacji granicznych, szczególnie śmierci. Precyzyjne i jednoznaczne zdefiniowanie pojęcia filozofia jest niemożliwe ze względu na historyczną zmienność jego zakresu i treści oraz związek przypisywanego mu znaczenia z przyjęciem określonej koncepcji filozoficznej.; wymaga zatem relatywizacji do epoki historycznej oraz kierunku filozoficznego czy też szkoły.

• W filozofii prawie wszystko jest przedmiotem sporu, począwszy od tego, co filozofią jest, a co nią nie jest, jej przedmiot, metody, język (bardziej sformalizowany czy metaforyczny), a także status nauk. (czy f. jest nauką czy mądrością). Samo pytanie o to, czym jest filozofia, jest więc filozoficznym problemem.

• Specyfikę filozofii określa się przez odniesienie do innych, zbliżonych do niej dziedzin twórczości: teologii, nauki, światopoglądu, ideologii.

• Teologia traktuje filozofię jako narzędzie dostarczające jej aparatury pojęciowej, przesłanek metafizycznych i antropologicznych. Wobec ukształtowanych nauk szczegółowych filozofia występuje jako wypełnienie „białych plam” ludzkiej wiedzy, bądź też jako forma uogólniania wyników poznawczych osiąganych przez poszczególne nauki; niektóre kierunki przypisują filozofii zadanie uprawomocnienia nauki jako autonomicznej formy poznawczego stosunku człowieka do świata lub analizy milczących założeń przyjmowanych w badaniach autonomicznych nauk. (np. dotyczących istnienia, wartości), albo też jedynie funkcję analityka metod i języka nauki.

• W stosunku do światopoglądu niektóre kierunki filoz. mogą stanowić jego zwerbalizowaną i teoretycznie uporządkowaną formę, inne zaś być dla niego jedną z inspiracji. Ideologia traktuje filozofię instrumentalnie, wykorzystując potrzebne jej argumenty i przesłanki filozoficzne oraz teorie wartości i koncepcje społeczeństwa.

• Tradycyjnie problematykę filozoficzną dzieli się na następujące działy: ontologię (teorię bytu, metafizykę), teorię poznania, logikę, aksjologię, etykę i estetykę; w XIX w. jako dział f. ukształtowała się historiozofia, w XX w. zaś antropologia filozoficzna; w różnych okresach i nurtach filoz. bywają wyodrębniane także jako działy f.: filozofia polityczna, filozofia religii, filozofia przyrody, filozofia kultury, filozofia języka itp.; na przeł. XIX i XX w. oderwały się od filozofii i usamodzielniły: psychologia i socjologia.

1. Ontologia.

1. Podstawowe zagadnienia filozofii - stosunek materii do ducha (bytu do myślenia, przyrody do świadomości):

• co jest pierwotne czasowo - materia czy duch? ( aspekt genetyczny),

• co jest podstawową lub jedyną substancją - materia czy duch? (aspekt aktualny),

• czy poznanie ludzkie (świadomość ludzka) jest odzwierciedleniem materialnego świata, czy też tworzy świat? (aspekt poznawczy).

2. Główne kierunki filozoficzne:

• materializm,

• idealizm.

3. Idealizm:

• idealizm subiektywny,

• idealizm obiektywny.

4. Materializm:

• metafizyczny,

• dialektyczny

5. Determinizm i indeterminizm.

6. Finalizm.

7. Zagadnienia metafizyczne wyrastające z religii.

2. Teoria poznania.

1. Zagadnienie prawdziwości poznania.

• klasyczna definicja prawdy,

• nieklasyczne definicje prawdy.

2. Etapy poznania:

• zmysłowe,

• rozumowe,

• sprawdzanie w praktyce.

3. Źródła poznania.

• racjonalizm i empiryzm (kontekst odkrycia i kontekst uzasadniania),

• problem genetyczny:

• racjonalizm genetyczny,

• empiryzm genetyczny.

• problem metodologiczny:

• racjonalizm metodologiczny (aprioryzm),

• empiryzm metodologiczny (aposterioryzm).

• racjonalizm i irracjonalizm.

4. Przedmiot poznania:

• realizm:

• idealizm teoriopoznawczy:

• solipsyzm,

• immanentyzm,

• transcendentalizm,

• agnostycyzm.

5. Poznawalność świata;

• realizm naiwny,

• realizm krytyczny,

• agnostycyzm,

• sceptycyzm.

6. Granice poznania.

• dwa rozumienia transcendencji,

• immanentyzm,

• transcendentalizm;

• realizm,

• pozytywizm,

• neopozytywizm.

7. Rodzaje wiedzy ludzkiej. Kryteria naukowości wiedzy.

8. Płaszczyzny ujmowania nauki. Cele poznania naukowego.

9. Klasyfikacja nauk.

3. Zarys dziejów filozofii.

• Filozofia zrodziła się w starożytnej Grecji, a najstarsze informacje na jej temat pochodzą z VII w. p.n.e.

• Pierwsi filozofowie koncentrowali swe zainteresowania na przyrodzie (physis), pytali o zasadę (arche), czyli o genezę i strukturę świata otaczającego człowieka (jońska filozofia przyrody, eleaci).

• Następnie w centrum zainteresowań znalazł się człowiek i wspólnota ludzka (zmiana ta wiąże się z działalnością Sokratesa); pytano wówczas o drogi do osobistego szczęścia oraz o miejsce człowieka w społeczności (epikureizm, stoicyzm), poszukiwano najlepszych form organizacji państwa i sposobów sprawowania władzy (sofiści).

• W najpełniejszych koncepcjach filoz. starożytności (Platona i Arystotelesa) filozofia oznaczała całokształt wiedzy, przy czym dla Platona była to wiedza o ideach, natomiast dla Arystotelesa wiedza zarówno o abstrakcyjnej istocie bytu, jak też o wszelkich jego konkretnych postaciach i przejawach.

• Chrześcijaństwo przejęło dorobek filoz. starożytnych, wykorzystując go przy budowie własnej filozofii i teologii. Filozofia została podporządkowana teologii jako jej narzędzie, wpływała jednak zarazem na kształt myśli chrześijańskiej (np. neoplatonizująca koncepcja św. Augustyna, spór o uniwersalia, nawiązanie do Arystotelesa w filozofii św. Tomasza z Akwinu). Dominującymi tematami rozważań filoz. stały się absolut, Bóg, wspólnota wiary oraz indywidualna osoba ludzka (problematyka duszy); różnorodność sposobów filozofowania rozciągała się od scholastyki po mistykę.

• Kształtująca się XVI-XVII w. nauka zrodziła problem jej filoz. uprawomocnienia jako autonomicznej formy poznawczego stosunku człowieka do świata a wraz z nim pytania o źródła i metody uzyskiwania wiedzy bezwzględnie pewnej, oraz pytania o strukturę bytu przyrody badanej przez naukę. Głównymi sporami filoz. XVII-XVIII w. stały się dyskusje między racjonalistami (racjonalizm) a empirykami (empiryzm) oraz spór o substancję, między dualistami monistami i pluralistami oraz między idealistami a materialistami .

• Epokę rozpoczętą wystąpieniem Rene Descartes'a zamyka Immanuel Kant programem filozofii jako analizy struktury poznającego umysłu, stanowiącej warunek wszelkiego możliwego doświadczenia, a zatem wszelkiej działalności naukowej.

• Na przeł. XVIII i XIX w., wraz z komplikowaniem się struktur społ., narastaniem konfliktów, przyspieszaniem przemian hist., na pierwszy plan wysunęła się w filozoficzna problematyka społeczeństwa, dziejów, polityki (J.J. Rousseau, G.W.F. Hegel, K. Marks), mnożyły się projekty reform, przebudowy, odnowy, zapewnienia powszechnego szczęścia i dobrobytu.

• W drugiej połowie XIX w. tradycyjna problematyka filoz. była wypierana i ograniczana przez gwałtowny rozwój nauk szczegółowych; filoz. wyrazem tej tendencji był antymetafizyczny program tzw. filozofii pozytywnej (pozytywizm), zapoczątkowanej przez A. Comte'a. Ten proces wraz z załamaniem się optymizmu historiozoficznego oraz narastaniem nastrojów pesymistycznych i katastroficznych spowodował walkę o autonomię f. i zachowanie swoistego dla niej zakresu pytań i problemów, a zarazem poszukiwanie nowych sposobów nadawania sensu ludzkim działaniom. Prowadziło to do kształtowania się f. kultury, f. życia, f. wartości, fenomenologii, f. egzystencji.

• Wiek XX jest okresem ścierania się różnorodnych nurtów i tendencji w f.: egzystencjalizmu i personalizmu, fenomenologii i empiryzmu logicznego, marksizmu, oraz wyłaniania się nowych kierunków: pragmatyzmu, strukturalizmu, psychoanalizy, hermeneutyki, filozofii dialogu, postmodernizmu, wykorzystujących dawne inspiracje i przetwarzających je w nowe całości bądź próbujących powrotu do gr., przedplatońskich źródeł f., czy ogłaszających zmierzch tradycyjnej problematyki filozoficznej.

4. Wybrane zagadnienia z etyki

• Etyka - wywodzi się z greckiego słowa ethikos, nawiązującego do ethosu, czyli „charakteru”. Ethos tłumaczy się również jako „zwyczaj”, „obyczaj”' - słowo to bowiem odwołuje się do przyjętego w społeczności sposobu postępowania.

• Moralność - wywodzi się z łacińskiego słowa moralis i dotyczy słuszności lub niesłuszności czynów a nie charakteru spełniającej je osoby.

• Moralność jest więc dziedziną decyzji i czynów, etyka zaś - teoretycznym nad nią namysłem.

1. Prawda w etyce.

• realizm - odwołuje się do teorii zgodności, wg. której zdanie jest prawdziwe, gdy zgadza się z niezależnym od niego stanem rzeczy,

• konstruktywizm - o prawdzie rozstrzyga oczywistość sądów moralnych; odwołanie się do koherencyjnej teorii prawdy, która głosi, że zdanie jest prawdziwe, gdy jest spójne z innym prawdziwym zdaniem.

2. Prawo naturalne - Tomasz z Akwinu

3. Prawo moralne - Kant.

4. Sprawiedliwość i moralność - jak zdefiniować sprawiedliwość i jak stworzyć ustrój, w którym sprawiedliwość będzie funkcjonować w sposób widoczny dla wszystkich.

5. Prawa człowieka.

6. Etyka zawodowa

7. Etyka sytuacyjna.

8. Medytacje o życiu godziwym

Podręczniki:

Ajdukiewicz Kazimierz, Zagadnienia i kierunki filozofii, 1983

Czaplewski Wojciech, Filozofia z przyległościami, 2000

Gaarder Jostein, Świat Zofii, 1995

Hersch Jeanne, Wielcy myśliciele Zachodu. Dzieje filozoficznego zdziwienia, 2001

Kotarbiński Tadeusz, Medytacje o życiu godziwym,1986

McInerney Peter K., Wstęp do filozofii, 1998

Martens E., Schnadelbach H., Filozofia. Podstawowe pytania., 1995

Such Jan, Matraszek Karol., Ontologia, teoria poznania i ogólna metodologia nauk, 1989,

Tatarkiewicz Władysław, Historia filozofii, (t. I - III), 1978

2

7