Metody badawcze stosowane w socjologii
METODA (GREC. METODOS) - wyuczony, określony, powtarzalny wzór postępowania świadomie zmierzający do określonego celu poprzez dobór środków odpowiednich do tego celu.
NAUKA:
Nauki formalne (dedukcyjne-matematyka, logika)
Nauki Empiryczne (indukcyjne)
SPOSÓB PRZEDSTAWIENIA I UDOWODNIENIA WIEDZY
NAUKI FORMALNE
Twierdzenie, które ma się udowodnić wynika logicznie z podstawionego schematu (jest niezawodne)
Przykł.
Wszyscy ludzie są śmiertelni Każde S jest P
Sokrates jest człowiekiem A jest S
Sokrates jest śmiertelny A jest P
NAUKI TE NIE SĄ POTRZEBNE DO BADAŃ SOCJOLOGICZNYCH
NAUKI EMPIRYCZNE
Szeroko rozumiana obserwacja, zgodność z rzeczywistością
Twierdzenie indukcyjne:
A1 jest P
A2 jest P
A3 jest P
An jest P
Wszystkie A są P - nie ma tu wynikania w sensie logicznym całego zbioru
Zgodność z obserwacją jest ostatecznym wynikiem badań socjologicznych
Pojedyncze badania naukowe - działalność, która prowadzi do wniosku.
Nauka aktywna - zadawanie pytań badawczych by uzyskać odpowiedź
Metody postępowania badawczego o naukach empirycznych to przede wszystkim określone, powtarzalne sposoby pozyskiwania, opracowywania, analizy interpretacji danych empirycznych służące do uzyskiwania maksymalnie uzasadnionych odpowiedzi na pytanie badawcze.
Typowe sposoby:
Obserwacje,
Wywiad socjologiczny (np. ankieta)
Analiza treści (gazety, artykuły prasowe)
Techniki, które posługują się danymi osobistymi (np.listy, pamiętniki)
Analiza danych zastanych (pozyskiwanie informacji, które są tworzone w innych celach)
Analiza ilościowa - przedstawienie danych za pomocą liczb(statystyka)
Analiza jakościowa - może być także ścisła lecz wyników nie przedstawia się za pomocą liczb
Teoria - zbiór twierdzeń logicznie ze sobą powiązanych służących do wyjaśniania
Istnieje wiele teorii dotyczących różnych zjawisk i służą do tego różne techniki pomiarowe.
Społeczeństwo ma swoje osobliwości dlatego nie można go określić za pomocą jednej teorii. Aby więc opisać świat społeczny należy dokonać faktu interpretacji
ROLA METODOLOGII
Metodologia nauk to system jasno określonych reguł i procedur, do których odwołują się badania będące podstawą ewaluacji wiedzy.
Podstawową funkcją metodologii jest ułatwienie komunikowania się badaczy, których łączy lub którzy chcą, aby ich łączyło wspólne doświadczenie. Dzięki ujawnianiu reguł metodologii, sprawianiu, że jest ona publiczna i dostępna, tworzy się podstawa do powtarzania badań i ich konstruktywnej krytyki.
Metodologia dostarcza reguł wnioskowania - obserwacje lub fakty empiryczne muszą być uporządkowane i powiązane w logiczną, systematyczną strukturę. Głównym narzędziem podejścia naukowego jest logika - system reguł wnioskowania pozwalających na wyprowadzanie rzetelnych wniosków z zaobserwowanych faktów
PLAN BADAWCZY
Plan badawczy to rodzaj projektu kierujący badaczem na różnych etapach badania i pomagający mu rozwiązać te właśnie problemy.
Hipoteza (domysł) - proponowana przez nas odpowiedź na pytanie badawcze. Najczęściej ma charakter twierdzenia o związku ze zmiennymi.
Zarówno odrzucenie hipotezy jak akceptacja hipotezy jest poprawna.
HIPOTEZY
MUSZĄ BYĆ JASNO ZDEFINIOWANE, SFORMUOWANE (ZWIĄZEK MIĘDZY ZMIENNYMI),
POWINNY BYĆ KONKRETNE (WYMAGA SIĘ PEWNEGO STOPNIA KONKRETNOŚCI OD HIPOTEZ),
HIPOTEZY POWINNY BYĆ MOŻLIWE DO SPRAWDZENIA ZA POMOCĄ DOSTĘPNYCH METOD,
HIPOTEZY NIE POWINNY BYĆ WARTOŚCIUJĄCE (WARTOŚCIOWANIE JEST OBIEKTYWNYM STOSUNKIEM DO TEORII A NIE ZWIĄZKIEM MIĘDZY ZMIENNYMI)
Przykład.
Teoria: Kobiety są średnio mniej inteligentne niż mężczyźni.
Hipoteza: W zawodach wymagających dużej inteligencji kobiety osiągają gorsze rezultaty niż mężczyźni.
Po badaniu okazuje się że hipoteza jest nieprawdziwa i trzeba ja odrzucić.
Tym samym obalenie hipotezy pozwala odrzucić teorię (nieprawdziwą) powyższą co może automatycznie oznaczać iż prawdziwe mogą być teorie konkurencyjne np. Kobiety są równie inteligentne lub bardziej inteligentne od mężczyzn.
Klasyczny plan eksperymentalny
Klasyczny plan eksperymentalny składa się z dwóch porównywalnych ze sobą grup:
Grupy eksperymentalnej - poddawanej działaniu zmiennej niezależnej
Grupy kontrolnej
Dobór w grupie jednej i drugiej jest losowy. Aby oszacować wpływ zmiennej zależnej należy dokonać pomiaru tej zmiennej w jednej i drugiej grupie.
Czynniki utrudniające zastosowanie planu klasycznego:
- względy etyczne nie pozwalają na dokonanie eksperymentu - doboru losowego jednej i drugiej grupy,
- płeć - nie można losowo przydzielić osobie płci
Podstawowe cechy planu klasycznego
Możliwość porównywania (pozwala na wykazanie współzmiennej kowariancji)
Możliwość manipulowania (możliwość wprowadzenia zmiennej niezależnej).
Możliwość kontroli (kontrolowanie pozwala na wykazanie, że zmiany nastąpiły pod wpływem zmiennej niezależnej).
Uogólnianie pozwala na odrzucenie błędnej hipotezy.
Trafność wewnętrzna - możliwość przypisania zmiennej niezależnej skutków, które ona wywołała i tylko tych, które rzeczywiście wywołała.
Klasyczny plan badawczy ma dużą trafność wewnętrzną.
METODY ZBIERANIA DANYCH
TECHNIKI OBSERWACYJNE,
BADANIA SONDAŻOWE,
WTÓRNA ANALIZA DANYCH,
BADANIA JAKOŚCIOWE
TECHNIKI OBSERWACYJNE
Obserwacja jest uważana za prototypową metodę stosowaną w naukach społecznych. Jeżeli chcemy zrozumieć, wyjaśnić i przewidzieć to, co istnieje, możemy po prostu to obserwować.
Jeśli wyniki mają być systematyczne muszą być spełnione 3 warunki:
musimy odpowiedzieć co chcemy obserwować,
gdzie i kiedy chcemy obserwować,
Jaki stopień interpretacji wyników wymagany jest od obserwatora
Triangulacja - rejestracja i kategoryzacja dokonanych obserwacji (zastosowanie dwóch lub więcej metod zbierania danych dot. tego samego zjawiska by zwiększyć trafność wyników)
TECHNIKI OBSERWACYJNE:obserwacja jawna, obserwacja ukryta- obserwacja uczestnicząca, obserwacja nieuczestnicząca( czasem jest obserwacja ukrytą)
Kiedy obserwacja jest badaniem?
Obserwacja jest sterowana pytaniem badawczym,
Jest systematycznie zaplanowana,
Jest systematycznie zanotowana,
Zaplanowana kontrola rzetelności i trafności (obecność kilku obserwatorów i weryfikacja wyników),
Wyniki kategorii powinny być ujęte w ogólnej kategorii (powtarzalne, typowe)
Zalety i wady obserwacji
ZALETY
Brak współdziałania przy badaniu kiedy obserwowani nie mogą z obserwatorem współdziałać(np.obserwacja czterolatków),
Obserwacja wyłącznie zachowań ludzkich,
Stosowanie przy badaniach powtarzalnych, nawykowych, rutynowych
WADY
Przy obserwacji ukrytej rola obserwatora ma pewne ograniczenia (mniejsze możliwości dla obserwatora niż w przypadku obserwatora uczestniczącego w badaniu),
Trudno obserwować zjawiska nieplanowane, długotrwałe (np. cykle życia małżeńskiego)
Badania sondażowe
Badania sondażowe to najlepsza metoda do zbierania danych w celu opisania populacji zbyt dużej by obserwować ją bezpośrednio. Dzięki starannemu doborowi losowemu możemy zakładać, że cechy naszych respondentów odzwierciedlają cechy szerszej populacji.
Metody zbierania danych sondażowych:
● Ankieta pocztowa
● Wywiad bezpośredni
● Wywiad telefoniczny
Wywiad
Jest techniką badań najczęściej używaną. Wywiad osobisty to sytuacja bezpośredniej relacji interpersonalnej, w której osoba prowadząca wywiad zadaje respondentowi pytania opracowane w taki sposób, aby udzielone odpowiedzi pozostawały w związku z hipotezą badawczą.
Odmiany wywiadu:
Wywiad standaryzowany
Jest to ujednolicony zbiór pytań do respondenta (pytania są takie same i zadawane w takiej samej kolejności)
Pytania są zamknięte ( polega na zakreśleniu odpowiedniej odpowiedzi ze zbioru odpowiedzi)
Zalety: mało kosztowne, łatwe do „obróbki”
Wady: kafeteria odpowiedzi narzuca wybranie tylko jednej z przedstawionych , skierowane tylko do osób o skrystalizowanych poglądach
2. Wywiad swobodny
Wymaga od ankietera większej umiejętności niż w wywiadzie standaryzowanym. W tym wypadku badacz, stawiając pytania nie kieruje się wcześniej przygotowanym planem ani ich nie zadaje w ustalonej kolejności. Zachęca natomiast osobę do swobodnego opisywania swoich doświadczeń, ważnych dla niej zdarzeń, tworzenia własnej definicji sytuacji czy ujawniania istotnych opinii i postaw.Osoba prowadząca wywiad ma ogromną swobodę w wybieraniu
tematów rozmowy i zadawaniu szczegółowych pytań w trakcie rozmowy.
Rodzaje wywiadów:
Wywiad ustny - pośrednictwo ankietera w wypełnianiu ankiety (wygląd i płeć ankieterów ma wpływ na odpowiedzi respondentów
Wywiad pisemny - respondent sam wypełnia kwestionariusz i może odpowiedzieć na pytania w dowolnym czasie, kolejności (mały procent ok. 20-30% zwrotów szczególnie w gazetach, większość dorosłych ma problem ze sformułowaniem swojej opinii, brak kontroli warunków odpowiadania)
Wywiady grupowe - respondentem jest grupa- stosuje się w przypadku badań rynkowych lub w technikach jakościowych („fokus” - zogniskowany wywiad grupowy)
Wywiad indywidualny - respondentem jest pojedyncza osoba, stosuje się tu ankietę (wywiad w węższym tego słowa znaczeniu)
Panel - tzw. badania panelowe służą do badania zmian, badanie przeprowadza się w sposób powtarzalny, wielokrotny
Wtórna analiza danych
Wtórna analiza danych to taka forma badań, w której materiał empiryczny zebrany przez jednego badacza
(zespół badawczy) jest ponownie wykorzystywana przez innych badaczy mających często odmienne cele i zainteresowania badawcze.
Zalety wtórnej analizy danych:
• Jest stosunkowo tania;
• Umożliwia szybszy dostęp do danych niż realizacja oryginalnych badań;
• Można korzystać z danych zgromadzonych przez profesjonalnych badaczy/ośrodki badawcze;
• Dzięki temu można uniknąć wielu błędów popełnianych na etapie projektowania narzędzia badawczego, doboru próby i realizacji badania.
Wady wtórnej analizy danych:
Problem trafności danych zebranych do innych celów badawczych. Nie ma żadnej gwarancji, że materiał empiryczny zgromadzony przez innego badacza będzie odpowiedni dla naszych celów badawczych;
• Problem płatnego dostępu do danych;
• Problem dostępu do danych zbieranych na potrzeby badań marketingowych.
Badania jakościowe
Istotą danych jakościowych jest możliwość uchwycenia badanego zjawiska z perspektywy respondenta.
Źródła danych jakościowych:
notatki z obserwacji
transkrypcja wywiadów
notatki terenowe
dokumenty
Etapy analizy danych jakościowych
selekcja i porządkowanie danych
poszukiwanie kategorii analitycznych (wybór typu kodowania)
analiza i interpretacja danych
wnioski i prezentacja wyników w teściach raportu z badań
Notatki terenowe- struktura:
miejsce uzyskania informacji
czas
wydarzenie
kto brał udział (osoba)
ich działania i czynności
cele
motywy
artykułowane odczucia
znaczenie dla uczestników
komentarze badacza
Badania terenowe
Badania terenowe to podstawowa strategia zbierania danych związana z metodologią jakościową. Określa się je jako „ badanie zachowania ludzi w naturalnych warunkach ich codziennego życia. Osoby prowadzące badania terenowe wkraczają w świat innych po to, aby z pierwszej ręki dowiedzieć się, jak inni ludzie żyją, jak mówią, jak się zachowują, co ich zachwyca a co martwi.”(Robert M. Emerson)
Rodzaje badań terenowych
Pełne uczestnictwo - obserwatorzy stają się członkami badanej grupy, nie ujawniając grupie ani własnej tożsamości, ani celu badania.
Obserwator jako uczestnik - obserwatorzy stają się członkami badanej grupy, ujawniając grupie własną tożsamość i cel badania.
Etapy działań w badaniach terenowych
Wybór tematu badawczego,
Wybór terenu badania i uzyskanie do niego dostępu,
Nawiązanie kontaktów z członkami grupy,
Szukanie osób dostarczających rzetelnych informacji oraz opuszczenie terenu,
Analiza danych
Cel badań terenowych
Celem badań terenowych jest tworzenie bazowej teorii za pomocą metody analizy indukcyjnej. Badacz - na podstawie danych - tworzy szersze kategorie a następnie - na podstawie relacji pomiędzy tymi kategoriami - buduje hipotezy. Uwzględnianie przypadków pozytywnych i negatywnych sprawia, ze zarówno kategorie, jak i hipotezy są w trakcie badań rewidowane i przeformułowywane.
Problemy badań terenowych
W badaniach terenowych występują problemy natury zarówno etycznej, jak i politycznej. Pierwszy problem dotyczy potencjalnego oszukiwania, szczególnie prawdopodobnego w badaniach, w których badacz utajnia swoją tożsamość. Innym problemem etycznym są nieprzewidywalne konsekwencje badań. Osoby badane mogą postrzegać badaczy terenowych jako źródło dóbr materialnych, koneksji politycznych i społecznego prestiżu, źródło nie mające nic wspólnego z samym procesem badawczym czy celem badań.