Charakterystyka pałeczek z rodziny Enterobacteriaceae.

Bakterie te posiadają czynniki zjadliwości:

- K-antygen otoczkowy- np. u Klebsiella,

- O-antygen somatyczny (LPS), (nie zero, ale O)

- H-antygen rzęskowy,

- ponadto posiadają toksyny- egzotoksyny, enterotoksyny (np. u E.coli), oraz czynniki adhezyjne.

Wiele rodzajów rodziny Enterobacteriaceae (np. rodzaje Escherichia, Enterobacter. Klebsiella) zasiedla jelita zdrowych ludzi i zwierząt. Inne (Salmonella, Shigella czy Yersinia) są bezwzględnymi patogenami odpowiedzialnymi za takie choroby, jak dur brzuszny, czerwonka czy toksykoinfekcje pokarmowe. Wszystkie bakterie wchodzące w skład rodziny Enterobacteriaceae są bar­dzo podobne do siebie zarówno pod względem morfologii komórek, morfologii kolonii, jak i metabolizmu. Są dużymi gramujemnymi pałeczkami o średnicy do 2 μm i długości do 6 μm. Wiele rodzajów jest urzęsionych. Mają niewielkie wymagania odżywcze, są prototrofami. To względne beztlenowce, które wyrastają zarówno w warunkach tlenowych, jak i beztlenowych, prowadząc metabolizm fermentacyjny. Na podłożach stałych tworzą duże, błyszczące, przeważnie szare kolonie.

Wszystkie pałeczki Enterobacteriaceae mają wspólne cechy biochemiczne:

• fermentują glukozę (często z wytworzeniem gazu),

• nie wytwarzają oksydazy cytochromowej,

co wyraźnie odróżnia je od innych, podobnych morfologicznie i żywieniowe gram-ujemnych pałeczek. Pałeczki jelitowe mają także dwie inne wspólne, ale słabiej dyskryminujące je cechy:

• zdolność redukcji azotanów do azotynów,

• wytwarzanie katalazy.

RODZINA ENTEROBACTERIACEA

Pałeczki gram-ujemne, ruchome dzięki obecności rzęsek (wkołorzęse) z wyjątkiem rodzajów Klebsiella i Shigella. Mogą wytwarzać otoczki (np. antygen K w rodzaju Klebsiella), mikrootoczki (śluz, antygen Vi, u SaJmonella typhi i niektórych Citrobacter spp.). Nie wytwarzają przetrwalników. Wzrastają w warunkach tlenowych lub względnie beztlenowych. Są chemoorganotrofami z metabolizmem tlenowym i bez­tlenowym (fermentacja). Fermentują glukozę, a także inne węglowodany i alkohole z wytworzeniem gazu lub bezgazowo (z wyjątkiem Shigella sonnei — nie rozkłada glukozy). Są katalazo-dodatnie, z nielicznymi wyjątkami i oksydazo-ujemne (nie wytwarzają oksydazy cytochromowej). Powodują redukcję azotanów do azotynów. Rosną dobrze na podłożach zwykłych, nieliczne wymagają specjalnych czynników wzrostowych. Optymalną temperaturą jest 35 — 37°C, z wyjątkiem rodzaju Yersinia i Erwinia (22 — 29°C).

Chorobotwórczość: Wyznacznikami chorobotwórczości u pałeczek z rodziny Enterobactriaceae są przede wszystkim endotoksyny (LPS). Niektóre pałeczki jelitowe mogą mieć dodatkowe wyznaczniki zjadliwości w postaci fimbrii zwykłych oraz zdolności do wytwarzania egzotoksyn lub enzymów toksycznych; odpowiadają one za adhezję i kolonizację, penetrację (inwazyjność) lub bezpośrednie działanie toksyczne.

Zakażenia przewodu pokarmowego: Dominują w tych zakażeniach pałeczki z rodzaju Salmonella, Shigella i gatunków Escherichia coli, Yersinia enterocolitica, Klebsiella pneumoniae, S. Zakażenia przewodu pokarmowego najczęściej dotyczą jelita cienkiego. Biegunka jest dominują­cym objawem w większości przypadków.

Zatrucia pokarmowe: Najczęściej wywoływane są przez pałeczki z rodzaju Salmonella, E. coli, Y. enterocolitica. Bakterie te również należą do dominujących wśród czynników bakteryjnych, tzw. biegunek podróżnych.

Zakażenia dróg moczowych: wywoływanych jest przez E. coli .W zakażeniach tych biorą udział głównie szczepy E. coli, mające fimbrie P

Zakażenia dróg oddechowych: Pałeczki jelitowe odpowiedzialne są często za zakażenie dolnych dróg oddechowych, głównie w różnych postaciach zapalenia płuc W zakażeniach tych często uczestniczą pałeczki z rodzajów Klebsiella, Enterobacter i Serratia

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych: Według danych z niektórych krajów pałeczki E.coli kwalifikowane są do najczęstszych czynników zapalenia opon mózgowo-rdzenio­wych u noworodków. Do zakażenia dochodzi podczas porodu, któremu często towarzy­szą powikłania. Dotyczy to zwłaszcza szczepów E. coli K1. U dorosłych natomiast odbywa się to na drodze krwiopochodnej; najczęściej jest to postać wtórna z pierwotnych ognisk zakażenia w układzie moczowym lub drogach żółciowych.

Układ kostno-stawowy: Izolowane ropnie kości z różną lokalizacją wywoływane są przez Yersinia spp., Salmonella spp., E. coli i inne.

Zakażenia różne: E. coli, Yersinia spp., Salmonella spp., Edwardsiella spp., Erwinia spp. oraz inne gatunki mogą być przyczyną miejscowych zakażeń ropnych skóry, ropni narządów wewnętrznych (wątroba, śledziona, nerki), ropnego zapalenia pęcherzyka żółciowego lub dróg żółciowych, zapalenia otrzewnej oraz innych. Większość pałeczek z rodziny Enterobacteriaceae określanych jest mianem bakterii oportunistycznych.

Rodzaj Escherichia

KLASYFIKACJA l ZNACZENIE KLINICZNE

Większość gatunków tego rodzaju wchodzi w skład fizjologicznej flory jelit ludzi i zwierząt i jest zawsze izolowana z próbek kału. Z tego powodu pałeczki Escherichia są ważnym wskaźnikiem kałowego zanieczyszczenia wody, artykułów spożywczych oraz leków.

Spośród sześciu opisanych dotychczas gatunków tylko Escherichia coli występuje powszechnie i ma istotne znaczenie kliniczne. Inne gatunki tego rodzaju, na przykład: H.hermannii, E. fergusonii czy E. vulneris, są sporadycznie izolowane od ludzi jako patogeny oportunistyczne, szczególnie z zakażeń ran.

Najczęściej jest czynnikiem etiologicznym zakażeń dróg moczowych - zapalenia pęcherza moczowego i ostrego odmiedniczkowego zapalenia nerek. Pałeczka okrężnicy może wywoływać także zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych u noworodków, zapalenie pęcherzyka żółciowego, zapalenie ucha środkowego i zapalenie płuc. Dlatego może być izolowana z różnych materiałów klinicznych.

W obrębie gatunku E. coli spotykane są szczególne, patogenne odmiany serologiczne - serotypy. Ich wydzielenie było możliwe dzięki temu, iż większość szczepów tego gatunku jest urzęsiona, wiele ma też mikrootoczki. Różnorodność odmian antygenu somatycznego O (171 odmian), antygenu rzęskowego H (55 odmian) i otoczkowego K (80 odmian) pozwala na serologiczny podział, stanowiący wewnątrzgatunkową kla­syfikację Eschrichia coli dzielącą gatunek na ponad 160 serotypów

• Enterotoksynogenne, enterotoksyczne Escherichia coli (ETEC) wywołują tzw. biegunki podróż­nych oraz biegunki u dzieci, tzw. cholerę dzieci. Posiadają toksyny LT-termo labilne, ST- termo stabilne wywołujące biegunki.

• Enteroinwazyjne Escherichia coli (EIEC) są czynnikiem etiologicznym biegu­nek czerwonkopodobnych. Penetrują one nabłonek jelitowy.

• Enteropatogenne Escherichia coli (EPEC) - wywołują śluzowe biegunki niemowląt, przekazują one toksyny do komórki przez kanały- III typ sekrecji.

• Enterokrwotoczne Escherichia coli (EHEC) - stają czynnik etiologiczny krwotocznego zapalenia jelita grubego oraz występującego jako następstwo, szczególnie u dzieci, zespołu mocznicowo-hemolitycznego i zakrzepicy małopłytkowej.

• Enteroadherentne (EAEC) lub enteroagregatywne Escherichia coli (EAggEC) wywołują przede wszystkim chroniczne biegunki u dzieci, ale i przewlekłe wodne biegunki dorosłych występujące w krajach słabo rozwiniętych.

MORFOLOGIA, IZOLACJA l CECHY IDENTYFIKACYJNE

Do rodzaju Escherichia należą aktywne biochemicznie pałeczki Gram-ujemne, laktozo-dodatnie, produkujące gaz i indol (z wyjątkiem E. vulneris) dodatnie w teście z czerwienią metylową (MR) i ujemne w teście VP , nie wytwarzające ureazy, H₂S, nie wzrastające na podłożu Simmonsa z cytrynianem oraz wytwarzające dekarboksylazę lizyny i ornityny.

E. vulneris: szczepy tego gatunku są izolowane z zakażonych ran, głównie z lokalizacją na ramionach i nogach, rzadziej z krwi. Nie produkują indolu z tryptofanu i nie mają aktywności dekarboksylazy ornityny.

E. hermanii: szczepy tego gatunku są biochemicznie podobne do E. coli, z wyjątkiem tego, że produkują żółty barwnik. Izolowane są od ludzi z ran, wydzielin układu oddechowego, rzadziej z kału, krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego.

E. fergusonii: szczepy dotąd wyosobniono z krwi, moczu i kału; ich znaczenie kliniczne jest przedmiotem badań.

Escherichia coli

Bakterie z gatunku E. coli (pałeczka okrężnicy) występują stale w przewodzie pokarmowym człowieka i zwierząt. Pełnią rolę symbiontów, uczestniczą w rozkładzie pokarmu i syntezie witamin z grupy B, K i C.

Chorobotwórczość: pałeczki E. coli mogą być charakteryzowane poprzez ich wyznacz­niki chorobotwórczości, do których należą adhezyny (fimbrie) — czynniki inwazyjności i toksyny odpowiedzialne bezpośrednio za toksyczność i/lub inwazyjność.

Produkcja fimbrii może być kontrolowana przez grupę genów zlokalizowanych w chro­mosomie lub plazmidach. Szczepy E. coli mające fimbrie typu MS są zaliczane do grupy antygenowej F1.

Toksyny: Oprócz działania toksycznego, spowodowanego toksyną polisacharydową (LPS), pałeczki E. coli mogą mieć dodatkowe ważne wyznaczniki chorobotwórczości, do których należą toksyny białkowe.

1. Enterotoksyny ciepłochwiejne (LT )powo­duje wystąpienie biegunki.

2. Enterotoksyny ciepłostałe (ST )powoduje biegunkę.

3. Toksyny podobne do toksyny Shiga (SLT), które uczestniczą w hamo­waniu syntezy białek.

4. Verotoksyny (VT)

5. Inne nowe toksyny białkowe.

Szczepy E. coli dzielone są na trzy grupy, takie jak:

— szczepy nefropatogenne — określone serotypy uczestniczące w odmiedniczkowym zapaleniu nerek

— szczepy enteropatogenne — określone serotypy wywołujące głównie biegunki letnie u niemowląt

— szczepy odpowiedzialne za kolibakteriozy cieląt i prosiąt lub wywołujące enterotoksemie

Rodzaj Shigella

klasyfikacja i znaczenie kliniczne

Rodzaj Shigella obejmuje cztery gatunki: S. dysenteriae, S. flexneri, S. boydii i S. sonnei. Wszystkie gatunki są bezwzględnie patogenne i powodują czerwonkę bakteryjną.

RÓŻNICOWANIE

Pałeczki Shigella są nieurzęsione. Cechą charakterystyczną rodzaju jest bardzo słaba aktywność biochemiczna, w tym brak zdolności rozkładu laktozy. Często bowiem wytwarzają indol, co nie jest spotykane wśród S. sonnei. Z kolei tylko S. sonnei spośród Shigella powoduje dekarboksylację ornityny.

Do tego rodzaju zaliczane są pałeczki Gram-ujemne, bezrzęse, mało aktywne biochemicznie (laktoza, H₂S, MR, VP, Simmons, lizyna ujemne), nie produkujące gazu z fermentacji węglowodanów oraz produkujące indol.

Chorobotwórczość dla ludzi: pałeczki z rodzaju Shigella wywołują swoiste zakażenie jelit, które określane jest jako czerwonka bakteryjna. Do wczesnych objawów choroby (krótki okres inkubacji) należą: gorączka, biegunka sekrecyjna z bolesnością i ogólnym osłabieniem. Utrata płynów i elektrolitów może być wczesnym objawem następstwa działania toksyn na komórki nabłonka jelitowego. Po 2 — 3 dniach liczba oddawanych stolców zmniejsza się, ale występują objawy zakażenia jelita (śluz i krew w kale, w preparatach neutrofile). Za chorobę biegunkową odpowiedzialne są najczęściej szczepy należące do gatunku S. sonnei.

Rodzaj Salmonella

Salmonella Typhi (pałeczka duru brzusznego) jest najważniejszą, choć nie naj­częściej izolowaną odmianą serologiczną rodzaju Salmonella. Wywołuje ona dur brzuszny. Człowiek jest jedynym rezerwuarem tych bakterii. Do zakażenia dochodzi drogą fekalno-oralną. Dur brzuszny rozwija się długo (10-14 dni), faza wysokiej gorączki (duru) związana jest z wysiewami bakterii do krwi (bakteriemią). Występują objawy ze strony przewodu pokarmowego wymioty, biegunka lub zaparcie). Chorobie towarzyszy wysypka skórna - różyczka durowa. Inne, często izolowane odmiany serologiczne to S. Enteritidis, S. Typhimurium, S. Hadar, S. Infantis, S. Yirchof. Wywołują salmonellozy - zapalenia jelita cienkiego i grubego, tzw. toksykoinfekcje - inwazyjne zatrucia pokarmowe. Rezerwuarem tych pałeczek są zwierzęta hodo­wlane (drób i jego jaja, bydło, trzoda) i dzikie, dla których pałeczki te są pierwotnym patogenem. Zakażenie przenosi się na człowieka głównie poprzez potrawy przygotowane z produktów skażonych odchodami. Choroba ma krótki okres wylęgania (6-48 godzin). Towarzyszą jej wysoka gorączka, bolesne skurcze jelit i śluzowa, krwawa biegunka. Choroba trwa 2-6 dni i na ogół, jeśli nie wystąpią zaburzenia elektrolitowe, ustępuje bez leczenia.

czynniki chorobotwórczości

Na chorobotwórczość pałeczek Salmonella składa się wiele cech. Najważniejszą rolę przypisuje się endotoksynie i cechom metabolicznym pozwalającym na przebycie kwaśnego środowiska żołądka i przeżycie wewnątrz fagosomu makrofagów . Bez wątpienia istotną rolę odgrywają kodowane chromosomalnie inwazyny: białka i specjalne systemy sekrecyjne odpowiedzialne za zakotwiczenie na kosmkach jelita cienkiego i penetrację bakterii do wnętrza wyściełających go komórek. Wszystkie Salmonella (z wyjątkiem S. Typhi) zawierają duże plazmidy kodujące niektóre cechy ich chorobotwórczości

RÓŻNICOWANIE

Pałeczki Salmonella są urzęsione, nie fermentują laktozy, nie wytwarzają indolu. wykorzystywanie cytrynianu, wytwarzanie. H₂S oraz gazu z rozkładu glukozy na podłożu Kliglera, dekarboksylacja lizyny i ornityny.

Należy także wspomnieć o nielicznych wprawdzie szczepach S. enterica subsp. arizonae, które fermentując laktozę wprowadzają prawdziwy zamęt w systemach identyfikacyjnych pałeczek Enterobacteriac

Rodzaj Erwinia

Bakterie te są chorobotwórcze dla roślin. Fermentują glukozę z wytworzeniem kwasu ale bez gazu. Tworzą suche kolonie, często z żółtym barwnikiem.

Rodzaj Yersinia

Dla człowieka chorobotwórcze są Yersinia enterocolitica subsp. enterocolitica - pałeczka jersiniozy, Yersinia pseudotuberculosis subsp. pseudotuberculosis i Yersinia pestis - pałeczka dżumy.

Wspólnym czynnikiem chorobotwórczości wymienionych gatunków Yersinia są adhezyny oraz złożony system toksycznych i transportowych białek ściany ko­mórkowej - YOP. Mają działanie cytotoksyczne, odgrywają rolę w transporcie żelaza, hamują agregację płytek kiwi, uniemożliwiają fagocytozę pałeczek Yersinia.

Y. enterocolitica powo­duje zakażenia przenoszone drogą pokarmową - zapalenie jelit, częściej u niemow­ląt i małych dzieci, ale także i u dorosłych. Długotrwałe biegunki połączone z gorączką i zajęciem węzłów chłonnych w obrębie jamy brzusznej są często spowodo­wane spożyciem skażonych pro­duktów.

Yersinia pestis wywołuje dżumę (łac. pestis), epidemiczną chorobę o wysokiej śmiertelności, a jej rezerwuarem są gryzonie, a szczególnie szczury. Choroba przenoszona jest na człowieka za pośrednictwem pcheł, przez kontakt z zakażonymi zwierzętami, ale także drogą kropelkową od chorych ludzi. Dżuma może wystąpić w dwóch postaciach: płucnej i dymieniczej z zapaleniem węzłów chłonnych bliskich miejscu wniknięcia zarazków. Komórki Y. pestis wytwarzają bakteriocynę - pestycynę, aktywator plazminogenu oraz koagulazę. Czynniki te są odpowiedzialne za wykrzepianie wewnątrznaczyniowe i gwałtowny rozwój zakażenia. Pałeczka dżumy należy do grupy bakterii, które stanowią zagroże­nie bioterrorystyczne (najwyższa kategoria A) i już wielokrotnie była wykorzystywana jako broń biologiczna.

identyfikacja i różnicowanie

Yersinia są najmniejsze spośród pałeczek z rodziny Enterobacteriaceae, a długość ich komórek nie przekracza zwykle 2 μm.Yersinia tworzą też bardzo drobne kolonie, często osiągające średnicę l mm dopiero po 48 godzinach hodowli. Pałeczki Yersinia wyrastają na podłożu MacConkeya i na agarze z krwią. Gatunki zaopatrzone w rzęski tylko w temperaturze 28-30'C, lub niższej (22°C), wykazują ruch, a w temperatu­rze 37°C są nieruchliwe.

Pałeczki te mają zdolność mnożenia, także w żywności przechowywanej w lo­dówce. Szczepy chorobotwórcze wykazują także dodatni test autoagregacji.

Rodzaj Klebsiella

Klebsiella pneumoniae subsp. pneumoniae - pałeczka zapalenia płuc (95% izolatów) oraz Klebsiella oxytoca. Bakterie te są oportunistycznymi patogenami. Mogą wywoływać groźne infek­cje: zapalenie płuc, zakażenia dróg moczowych i inne schorzenia. Na chorobotwórczość pałeczek z rodzaju Klebsiella składa się wiele czynników. Są to przede wszystkim cechy powierzchni komórek (białkowe receptory ściany, LPS, otoczka) odpowiedzialne za adhezję do komórek gospodarza oraz ochronę przed fagocytozą i odpowiedzią immunologiczną. Cechy te są zależne od wielkiego plazmidu występującego w ich komórkach, kodującego te cechy.

Klebsiella należą do tych pałeczek z rodziny Enterobacteriaceae, które fermentują laktozę. Większość wytwarza ureazę, a więc rozkłada mocznik . Różnicowanie między K. pneumoniae subsp. pneumoniae i K. oxytoca opiera się przede wszystkim na zdolności rozkładu tryptofanu do indolu przez K oxytoca.

Enterobacter. Są ruchome i powodują dekarboksylację ornityny. Liczne szczepy wytwarzają otoczki. Bakterie te występują powszechnie w wodzie, ściekach, glebie, warzywach. Mogą wywoływać: biegunki, zakażenia oportunistyczne dróg moczowych, oddechowych, zakażenia ran. Dużą zjadliwość wykazują szczepy E. sakazakii; mogą być czynnikiem zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i posocznic u noworodków. Szczepy tego gatunku rosną w postaci szorstkich, jasnożółtych kolonii, zwłaszcza w temp. 25°C.

Rodzaj Proteus (pałeczki odmieńca)

znaczenie kliniczne mają Proteus mirabilis. Proteus vulgaris i Proteus penneri. Wszystkie spotyka się w przewodzie pokarmowym człowieka i wielu zwierząt, są też obecne w nawozie, glebie, mogą być izolowane ze skażonej wody. Zakażenia wywoływane przez pałeczki Pro­teus to głównie zakażenia układu moczowego, a także zakażenia wtórne.

Chorobotwórczość pałeczek Proteus zależy w dużej mierze od ich aktywnego wytwarzania ureazy

Charakterystyczną cechą występującą u pałeczek tego rodzaju jest zdolność aktyw­nego ruchu, widocznego na podłożach stałych (np. płytka agarowa).

Pałeczki z rodzaju Proteus nie rozkładają laktozy. P. mirabilis, P. vulgaris i P. penneri wytwarzają siarkowodór. Gatunek P. mirabilis różni się od P. penneri i P. vulgaris zdolnością dekarboksylacji ornityny, a także brakiem zdolności fermentowania maltozy.

Różnicowanie pałeczek w obrębie rodziny Enterobacteriaceae

W związku z częstą izolacją pałeczek jelitowych z materiałów zawierających bardzo bogatą florę towarzyszącą, różnicowanie w obrębie rodziny rozpoczyna zwykle posiew na podłoża wybiórczo-namnażające, na przykład SF (Aneks 1-28), i jednocześnie na podłoża wybiórczo-diagnostyczne. Dużym ułatwieniem identyfikacji niektórych pałeczek jelitowych może być ponadto użycie równolegle tzw. podłóż chromogennych (Aneks 1-1). Zwykle jest to podłoże MacConkeya, Levine'a, EMB lub podłoża SS, Wilsona-Blaira czy HE . Zazwyczaj jednocześnie posiewa się na więcej niż jedno podłoże. Podłoża te zawierają składniki ograniczające wzrost bakterii gramdodatnich, a te używane do izolacji z próbek kału także, w większym lub mniejszym stopniu, obecnej tam zawsze Escherichia coli. Wspólną cechą tych podłóż jest też obecność odpowiednich substratów i systemów wskaźnikowych pozwalających w przybli­żeniu odróżnić bezwzględnie patogenne gatunki (Salmonella, Shigella, Yersinia) od rodzajów stanowiących stałą florę jelita ludzkiego (Escherichia, Enterobacter, Kebsiella). Bada się pojedyncze kolonie wyrosłe na tych podłożach. O przynależ­ności do rodziny Enterobacteriaceae świadczy morfologia komórek (duże pałeczki gramujemne), fermentacja glukozy i brak oksydazy cytochromowej.

Identyfikacja: do rodzaju możemy zaklasyfikować bakterie na podstawie ich właściwości biochemicznych, do gatunku na podstawie ich właściwości serologicznych. Do identyfikacji stosujemy pożywki wybiórczo-różnicujące (np. Salmonella nie rośnie w obecności soli żółci, które hamują jej wzrost). Krótki szereg biochemiczny to podłoże Kliglera, woda peptonowa z tryptofanem, laktoza, pożywka Christensena na wytwarzanie ureazy. Pożywka Kliglera ma kolor czerwony (jest to słupko-skos)- bakterie fermentujące laktozę np. Serratia fanticola- zmienia barwę pożywki na żółtą; słupek czarny na pożywce Kliglera oznacza obecność siarkowodoru. Na pożywce Christensena jeżeli dojdzie do zmiany barwy z żółtej na różową to oznacza to iż drobnoustrój wytwarza ureazę. E.coli- słupek zażółcony i podniesiony, porozrywany świadczy o obecności gazu. Pożywka Simonsa ma barwę zieloną, źródłem węgla jest tu dla drobnoustrojów cytrynian sodowy. Mikrometody: test API 20E - oznaczane jest tu 20 cech+ 3 cechy (jest to ostateczna identyfikacja), są to mikroprobówki z substratem i wskaźnikiem, wg tabeli sprawdza się kolory, następnie sprawdza się w karcie identyfikacyjnej cyfry ,7 cyfrowy kod sprawdza się z w książce oznaczeń Enterobacteriaceae. Ostateczne potwierdzeniem badań nad gatunkiem drobnoustroju jest badanie genetyczne i serologiczne.

1

---