Kształcenie to kierowanie uczeniem się, cele uczenia się trzeba uznać za pierwotne wobec celów kształcenia, bez uczenia nie byłoby kształcenia. Uczenie się poza kształceniem szkolnym występuje bardzo rzadko.

CELE UCZENIA SIĘ- są właściwości, jakie uczniowie chcą uzyskać w wyniku uczenia się( w działaniu edukacyjnym). Te właściwości mogą być bardzo różne, a ich związek z programem kształcenia luźny, więc „… warto dbać o dobre kontakty z apatycznymi uczniami: łatwiej się zorientujesz, co cenią i czym się interesują. Uczniowie nie umotywowani do nauki kierują się w sowim życiu innymi celami”. Te cele, wywodzone z potrzeb społecznych w bardzo rozmaity sposób są oparte na założeniu, że uczniowie będą chcieli i będą mogli je osiągnąć. W doskonale zharmonizowanym świecie( w Jeziorach Smętnych…) cele uczenia się byłyby u wszystkich uczniów tożsame z celami kształcenia, ale w świecie realnym jest inaczej. na ogół uczniowie uczą się celów uczenia się dopiero w toku kształcenia, w miarę uzyskania wiedzy i umiejętności przedmiotowych. Tę prawidłowość nazwano heterogonią celów- rodzenie się nowych celów przy osiągnięciu celów pierwotnych.

CELE KSZTAŁCENIA- to właściwości, jakie szkoła pragnie uczniom zapewnić. W dobrze zorganizowanym procesie kształcenia uczniowie uczą się celów uczenia się w dziedzinach, które można poklasyfikować. TAKSONOMIA CELÓW KSZTAŁCENIA:

Dziedzina	Poziomy	Kategorie
Emocjonalna	I.Działania II>postawy	A.uczestnictwo w działaniu B.podejmowanie działania C.nastawienie na działanie D.system działań
Poznawcza	I.wiadomości II.umiejętności	A.zapamiętywanie wiadomości B.Zrozumienie wiadomości C.stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych D.stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych
Światopoglądowa	I.Wiadomości II. postawy	A. Przekonanie o prawdziwości wiedzy B. Przekonanie o wartości wiedzy C. nastawnie na zastosowanie wiedzy D. system zastosowań wiedzy
Praktyczna	I. Postawy II.umiejętności	A. Naśladowanie działania B. odtwarzanie działania C. sprawność działania w stałych warunkach D. sprawność działania w zmiennych warunkach

Taksonomie pozwalają klasyfikować cele kształcenia i wykryć luki w ich planowaniu i osiąganiu, nie przedstawiają indywidualnych dróg uczenia się.

Rozwijając koncepcję Beniamina Blooma( 1956) i pozostają w zgodzie w dwuaspektową definicją kształcenia, cele uczenia się podzielimy na 4 dziedziny: 2 zasadnicze- emocjonalną i poznawczą i 2 pochodne- światopoglądową i praktyczną.

1. Cele emocjonalne uczenia się- dotyczą uczuć. Prześledzimy tę dziedzinę na przykładzie motywacji do uczenia się , której podstawą jest przeżywanie zadań ucznia. Ujmiemy ją w 4, uporządkowane od najniższej do najwyższej kategorii, tworzące taksonomię celów dziedziny motywacyjnej:

A. uczestnictwo w działaniu- uważne wykonywanie określonych czynności w ramach wyznaczonej roli, na ogół poprawne, ale bez wykazywania inicjatywy.

B. podejmowanie działania- samorzutne rozpoczynanie wybranych czynności i chętne angażowanie się w działalność pod wpływem bodźców zewnętrznych.

C. nastawienie na działanie- konsekwentne wykonywanie danego rodzaju czynności na skutek trwałej potrzeby wewnętrznej i dodatniej oceny uzyskiwanych wyników.

D. system działań- integracja danego rodzaju czynności z głównymi cechami osobowości ich wykonawcy, wyrażająca się niezawodnością i swoistością stylu działań.

> 4 kategorie celów stanowią hierarchie w tym sensie, ze podejmowanie działania wymaga choćby fragmentarycznego w nim uczestnictwa, nastawienie na działanie jest szukaniem i wykorzystywaniem okazji do jego podjęcia, a system działań jest trwałą regulacją odpowiednich nastawień.

Emocje i motywacje cechuje bowiem dwubiegunowość: zwracają się ku danemu obiektowi i związanej z nim aktywności (przyciąganie) lub od danego obiektu i aktywności (odpychanie).

2. Cele poznawcze uczenia się- gdy krytykujemy encyklopedyzm, sprawdzający kształcenie do zapamiętywania większej liczby wiadomości, mamy na myśli głębsze poznanie rzeczywistości. Taksonomia celów kształcenia dziedziny poznawczej- (szerzej znana jako ”Taksonomia ABC”, gdyż jako rodzima wersja klasycznej taksonomii Blooma- została po raz pierwszy opublikowana w ks. Niemiecko- ABC testów osiągnięć szkolnych.)

A. zapamiętanie wiadomości- gotowośc przypomnienia sobie określonej informacji, bez zniekształceń, ale i bez własnej interpretacji. (uczenie się niechętnie przez powtarzanie wiadomości)

B. zrozumienie wiadomości- przedstawienie ich w nowej formie, porządkowanie, streszczanie i wykorzystywanie do prostego wnioskowania. (systematyzowanie wiadomości- układanie ich w logiczną całość)

C. stosowanie wiadomości w syt. Typowych- praktyczne posługiwanie się wiadomościami w zadaniach nieodbiegających od podanego wzoru. (uczenie się przez stosowanie umiejętności, a po wiadomości sięga, gdy są jej potrzebne, brak zainteresowania wiedzą deklarowaną- daje wyjaśnienie rzeczywistości, lecz wiedza proceduralna-powiązana z celami działań, dająca szybko, najlepiej algorytmicznie uzyskać wynik)

D. stosowanie wiadomości w syt. Problemowych- posługiwanie się wzorem badań naukowych: formułowanie problemu, analiza i synteza danych, sprawdzanie hipotez i krytyka rozwiązania. (uczenie się przez teoretyzowanie, czyli przez nadawanie zagadnieniom postaci formalnej i tworzenie ogólnych modeli rzeczywistości, skupia się na ocenie wartości różnych rozwiązań danego rodzaju zadań, samodzielnie wytwarza nową wiedzę).

3. Cele światopoglądowe uczenia się- Światopogląd- system przekonań i postaw dotyczących miejsca i roli człowieka w świecie, w tym roli własnej lub grupy. Jest pochodną wiedzy osobistej (poznania świata) i motywacji do działania (doboru celów), łączy dziedziny poznawczą i emocjonalną uczenia się, może być rozważany w każdej z nich równolegle lub jako osobna dziedzina celów kształcenia. Taksonomia celów kształcenia dziedziny światopoglądowej:

A. przekonanie o prawidłowości wiedzy- zaufanie do źródeł informacji o świecie, z włączeniem w to własnego doświadczenia, opinii autorytetów, środków masowego przekazu, dzieł naukowych i artystycznych.

B. przekonanie o wartości wiedzy- przeświadczenie o użyteczności inf. o świecie dla ludzkości i jednostki, ale bez angażowania się w jej pomnażanie i wykorzystywanie.

C. nastawienie na zastosowanie wiedzy- konsekwentne dążenie do wykorzystania inf. o świecie dla zaspokojenia potrzeb własnych

I potrzeb innych ludzi.

D. system zastosowań wiedzy- działanie zharmonizowane z osobowością posiadacza światopoglądu w sposób pełny i niezawodny.

4. Cele praktyczne uczenia się- jest to odmiana dziedziny poznawczej, opanowywana w większym stopniu przez ćwiczenia i kontrolę wpływu na otoczenie niż przez zastosowanie wiedzy teoretycznej. Mieszczą się w niej podstawowe umiejętności szkolne: czytanie, pisanie, liczenie, umiejętności zawodowe, sportowe i artystyczne. Nazywana jest też psychomotoryczną- obejmuje głównie koordynacje czynności ruchowych. Taksonomia celów kształcenia dziedziny praktycznej:

A. naśladowanie działania- etapowe wykonywanie złożonych czynności i systematyczne porównywanie ich przebiegu z dostarczonym wzorem.

B. odtwarzanie działania- wykonywanie złożonych czynności samodzielnie i w całości, ale z ograniczoną płynnością i swobodą.

C. sprawność działania w stałych warunkach- dokładne i skuteczne wykonanie złożonych czynności w sytuacjach, w których były ćwiczone.

D. sprawnośc działania w zmiennych warunkach- automatyzacja czynności składowych, pozwalająca na szybkie modyfikacje złożonej czynności, wykonanej z oszczędnym nakładem energii.

>Taksonomia dziedziny praktycznej opartej na ćwiczeniu jest w większym stopniu planem zajęć edukacyjnych niż pozostałe taksonomie, będące głównie typologią postaw i dróg myślenia.

DYDAKTYKA TRADYCYJNA- jest to dydaktyka zorientowana na przyswajaniu informacji przez uczniów, wywodzi się z teorii stopni formalnych Herbarta - stałe etapy procesu nauczania (H. pojmował uczenie się jako sekwencję czterech faz czynności poznania), o nazwach jasność, kojarzenie, system i metoda. Jej najwybitniejszym teoretykiem był Niemiec, Jan Fryderyk Herbart (1776-1841).pojęciowe ogarnianie rzeczywistości wyprzedza tu posługiwanie się wiedzą, w przewadze deklaratywną, o charakterze opisowym.

Uczenie się i nauczanie według J.F.Herbarta:

Fazy uczenia sie	Czynności szczegółowe	Stopnie formalne nauczania
Zgłębienie spoczywające -postępujące Ogarnianie spoczywające -postępujące	Wyodrebienie obiektu poznania i uzyskanie jego przedstawienia . Dokonywanie porównań między przedstawieniami, wiązanie ich Łączenie nowej wiedzy z poprzednią,	Jasnośc Kojarzenia system metoda tworzenie systemu wiedzy Posługiwanie się systemem wiedzy dla umocnienia go i utrwalenia

Przez uzyskanie nowych przedstawień( w j. współczesnej psychologii poznawczej- „reprezentacji”) przedmiotów, osób, zjawisk, zdarzeń i procesów rośnie w pamięci ucznia masa apercepcyjna, rozumiana jako usystematyzowany zbiór przedstawień, „urobiona z przedstawień tak kunsztownie jak gotycka katedra”.

Dydaktykę tradycyjną cechuje ubóstwo czynności, uproszczonych i skodyfikowanych, powtarzanych wielokrotnie z obszernym, szczegółowym materiałem pamięciowym. Trudno w niej o motywację wewnętrzną uczenia się; Herbart bazował na uwadze mimowolnej, na sile charakteru moralnego i na tradycji kulturowej klasy średniej, a nie na spontanicznych zainteresowaniach ucznia. Niezbędna okazuje się formalna dyscyplina, zapewniana przez autorytarny system kształcenia.

DYDAKTYKA WSPÓŁCZESNA-jest zorientowana na procesy odkrywania, przeżywania i własnego działania ucznia, wywodzi się z teorii Deweya, który przedstawił uczenie się jako rozwiązywanie problemów.

W swej teorii kształcenia wielostopniowego Okoń traktuje ją jako rozwinięcie (poszerzenie)dydaktyki tradycyjnej.

W teorii kształcenia wielostopniowego rozróżnia się cztery drogi uczenia się:

1. przez przyswajanie- tą drogą opanowujemy głównie opisy rzeczywistości (np. budowy wszechświata i ziemi, wyglądu i trybu życia organizmów żywych, doniosłych wydarzeń społecznych, treści dzieł nauki i kultury).

2. przez odkrywanie- tą drogą opanowujemy głównie wyjaśnienia prawidłowości zjawisk (występowania, porządku, przyczynowości, praw współdziałania).

3. przez przeżywanie- tą drogą opanowujemy głównie ocenianie wartości (znaczenia przyrody i społeczeństwa, dzieł nauki i kultury, własnej i cudzej pracy).

4. przez działanie- tą drogą opanowujemy głównie umiejętności praktyczne (obserwacji i przewidywania zjawisk, czytania i pisania, interpretacji matematycznej, pracy ręcznej i posługiwania się narzędziami, planowanie i wykonywanie działań).

>nadużycie przyswajania sprzyja tylko uczniom nastawionym na opanowywanie wiedzy publicznej, a resztę pozbawia okazji do wykorzystania zdolności, temperamentu i własnych doświadczeń, składających się na ich wiedzę osobistą.

Wiele nurtów dydaktyki współczesnej zapoczątkował Amerykanin John Dewey (1859-1952

). Jego poglądy reprezentowały psychologiczny aktywizm, podnoszący rolę podmiotu czynności w działalności i rozwoju jednostki oraz społeczeństwa. Dewey był zwłaszcza zafascynowany postępem nauk eksperymentalnych. Analiza naturalnego przebiegu uczenia się, jakiej dokonał Dewey, doprowadziła go do wyróżnienia 5 faz tej czynności z ich współczesnymi określeniami:

Uczenie się i nauczanie wg. J. Deweya

Stopnie procesu myślenia	Nauczanie problemowe
Odczucie trudności	Wyodrębnienie syt. problemowej
Wykrycie trudności i jej określenie	Sformułowanie i analiza problemu
Nasuwanie się możliwego rozwiązania	Sformułowanie hipotez
Wybór rozwiązania i wyciągnięcie z niego wniosków	Analiza hipotez
Obserwacje i eksperymenty sprawdzające wyniki	Sprawdzenie hipotez i sformułowanie odp.

O herbertowskich „stopniach formalnych nauczania” Dewey wyrażał się z szacunkiem, lecz krytycznie. Zauważał, że ”w metodzie Herbarta nie uwzględnia się wcale trudności, niezgodności wymagającej wyjaśnienia, jako początku i bodźca całego procesu. Wskutek czego często wydaje się, jak gdyby myślenie traktowano po prostu jako incydent w procesie zdobywania wiadomości, zamiast traktować zdobywanie wiadomości jako incydent w procesie rozwoju myślenia”. Swoją metodę Dewey chętnie nazwał „uczenie się przez działanie”( tym byłaby organizacja i realizacja wycieczki), ale uczenie się przez przeżywanie (radośc z wyprawy, przygody w jej toku) i przez odkrywanie (nieznane tereny, nowe zadania do wykonania) są w niej równie znaczące.

DYDAKTYKA TRADYCYJNA skłania do zaczynania od podstaw wiedzy naukowej, od uzyskania i zapamiętania wiadomości, by dopiero na koniec dojść do umiejętności ich stopniowania.

DYDAKTYKA WSPÓŁCZESNA zachęca do kształcenia przez pojmowanie trudnych zadań, stanowiących dla uczniów sytuację problemową, a zrozumienie i zapamiętanie wiadomości następuje w niej wtórnie.

SYNTEZA DRÓG UCZENIA SIĘ- zwolennikom postępu dydaktycznego może wydawać się , ze działanie praktyczne i jego podstawa- wiedza proceduralna- są najlepszym sposobem poznania świata i przygotowania ucznia do życia, a przyswajanie wiadomości i wiedza deklaratywna są tylko ich etapem i namiastką, niezbędna wtedy, gdy brak warunków do szerszego stosowania wiadomości. Przed takim uproszczeniem przestrzegał nas twórca tego rozróżnienia wiedzy John Anderson. Jego zdaniem w wiedzy deklaratywnej tkwi możliwość różnorodnego wykorzystania, podczas gdy wiedza proceduralna jest skuteczna tylko w jeden, właściwy dla siebie sposób. Wiedza deklaratywna jest w działaniu niepewna, lecz elastyczna, zaś wiedza proceduralna jest skuteczna, lecz sztywna.

Cztery modele uczenia się przedmiotów ogólnokształcących:

1.nazwa- Alfa, konstrukcja- od wiadomości teoretycznych ku umiejętnościom praktycznym, droga uczenia się-przez przyswajanie (opisanie), główna czynność- poznanie pojęc, taksonomia celów- poznawcza i praktyczna.

2.n.- Beta, konst.- od wiadomości praktycznych ku umiejętnościom teoretycznym, droga..- przez działanie (normowanie), gł.czyn.- próbne działanie, taksonomia celów- poznawcza i praktyczna.

3.n.- Gamma, konst.- od umiejętności teoretycznych ku wiadomościom praktycznym, droga..- przez odkrywanie (wyjaśnienie), gł. czyn.- rozwiązywanie problemów, taksonomia cel.- poznawcza i światopoglądowa.

4.n.- Delta, konst.- od umiejętności praktycznych ku wiadomościom teoretycznym, droga...- przez przeżywanie (ocenianie), gł.czyn.- naprawianie świata, taksonomia cel.- emocjonalna i światopoglądowa.

Synteza dróg uczenia się, dokonana według Okoniewskiej teorii kształcenia wielostronnego, potwierdza założenie tej teorii, każda z 4 dróg jest wartościowa, gdy uda się ją powiązać z pozostałymi drogami. każda z tych dróg stosowana wyłącznie, jako jedyna, powoduje jednostronność wykształcenia.

WYMAGANIA DYDAKTYCZNE-to oczekiwane osiągnięcia uczniów. w warunkach szkolnych będą to

WYMAGANIA PROGRAMOWE- osiągnięcia oczekiwane w wyniku realizacji programu kształcenia, który jest zawsze po części nakazany szkole odpowiednimi dokumentami oświatowymi, a po części autorskimi, określony wiedzą, przekonaniami i obyczajami nauczyciela. By przekonać się jak wyraźne są wymagania programowe dla uczniów, trzeba z nimi o tym rozmawiać, pogadanki o wymaganiach są cenne dlatego, że w ich toku kształtują się odpowiednie wyobrażenia uczniów. Kryterium prawdy tych wyobrażeń to pilnie obserwowane zachowania nauczyciela przy sprawdzaniu i ocenianiu osiągnięć uczniów.

>Wymagania dydaktyczne bywają albo wyraźne- względnie stałe, konsekwentne, znane uczniom, albo niejasne- niepewne, chwiejne, podatne na intuicyjne, zmienne interpretacje. Więcej, te same wymagania mogą być wyraźne dla jednych, a niejasne dla innych uczniów, zależnie od poziomu ich rozwoju poznawczego, równowagi emocjonalnej i motywacji do uczenia się. Jedni uczniowie potrafią określić , co w przedmiocie jest ważne i co powinni umieć , inni zaś mają o tym mgliste pojęcie, a program kształcenia przypisują cechom osobowości nauczyciela.

---