Temat: Czynność prawna i warunki jej ważności.
Czynność prawna
Czynność prawna - świadome działanie określonego podmiotu (osoby fizycznej lub prawnej) skierowane na powstanie, zmianę lub zniesienie konkretnego stosunku prawnego (np. spisanie testamentu, zawarcie umowy).
2. Istotny element czynności prawnej
Czynnością prawną jest czynność zmierzająca do ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku cywilnoprawnego. Podstawowym elementem każdej czynności prawnej jest oświadczenie woli, zmierzające do wywołania skutków prawnych. Przeważnie w czynnościach prawnych występuje tylko ten jeden element. Są jednak czynności prawne, w których oprócz oświadczenia woli, niezbędne jest wydanie rzeczy, np. taka czynność prawna jak ustanowienie zastawu nie dochodzi do skutku na podstawie samych oświadczeń woli stron.
Rodzaje czynności prawnych
a) jednostronne- np. testament, porzucenie rzeczy, wystarczy oświadczenie woli tylko jednej strony,
b) wielostronne (umowy)- zgodne oświadczenie woli dwu lub więcej stron, np. umowa sprzedaży,
c) pewne rodzaje uchwał, organy korporacyjnych osób prawnych, organy tych osób kolektywne- zmierzają do wywołania skutku prawnego,
d) między żyjącymi, za życia tych osób- wszystkie czynności, które nie są na wypadek śmierci są miedzy żyjącymi,
e) na wypadek śmierci- skuteczność ich jest zależna od śmierci osoby, która czynności dokonała, korzyść zaś z niej może odnieść tylko osoba, która w chwili tej śmierci istnieje, np. testament.
f) realne- spełnienie elementu faktycznego, np. wydanie rzeczy, wpis do księgi wieczystej, rejestru,
g) konsensualne- zgodne oświadczenie woli stron,
h) zobowiązujące- powiększające pasywa osoby ją dokonującej; polega na tym, że osoba ta zobowiązuje się względem innej osoby do świadczenia,
i) rozporządzające- taka czynność, której celem i bezpośrednim skutkiem jest przeniesienie, obciążenie albo zniesienie prawa majątkowego,
j) zobowiązująco - rozporządzające,
k) przysparzające- czynność, której skutkiem i to zamierzonym przez składającego oświadczenie woli jest przysporzenie korzyści majątkowej innej osobie, korzyść taka polega na zwiększeniu aktywów tej osoby,
l) upoważniające- skutkiem jest powstanie tylko pełnomocnictwa,
ł) odpłatne- jeżeli strona, która dokonała przysporzenia, otrzymuje lub ma otrzymać w zamian za nie korzyść majątkową, stanowiącą ekwiwalent tego przysporzenia,
m) nieodpłatne, jeżeli takiego ekwiwalentu brak,
n) kazualne (przyczynowe)- jeżeli jej ważność zależy od prawidłowości,
o) abstrakcyjne (oderwane)- jeżeli nie ma zależności.
Elementy czynności prawnej
a) składniki istotne- to postanowienia rozstrzygające o kwalifikacji prawnej danej czynności prawnej i indywidualizujące ją, np. istotnymi postanowieniami umowy najmu są postanowienia ustalające obowiązek udostępniania używania określonej rzeczy oraz obowiązek płacenia czynszu. Umowa w której nie jest przewidziany obowiązek płacenia czynszu nie może być zakwalifikowana jako umowa najmu.
b) składniki nieistotne (uboczne)- to składniki, które w danej czynności mogą wystąpić, lecz których brak nie wpływa na dojście danej czynności do skutku, np. w umowie sprzedaży postanowieniami ubocznymi są postanowienia normujące obowiązek ponoszenia kosztów opakowania i przesłania przedmiotu kupna.
c) składniki dodatkowe- to składniki, które nie zostały potraktowane w ustawie jako istotne, lecz którym strony taki charakter nadały. Są to przede wszystkim:
warunek- przez wprowadzenie do czynności prawnej warunku, strony uzależniają powstanie lub ustanie skutków prawnych tej czynności, np.
właściciel nieruchomości zawiera umowę o wybudowanie garażu na jego działce pod warunkiem uzyskania w oznaczonym terminie od władz budowlanych zezwolenia na budowę. Dopóki warunek się nie ziści, strony są związane czynnością prawną i muszą się powstrzymać od działań, które naruszałyby prawa strony uprawnionej na wypadek ziszczenia się warunku.
• termin- to takie zastrzeżenie dodatkowe w czynności prawnej, przez które jej skutek zostaje ograniczony w czasie. Wyróżnia się terminy:
początkowe- skutek prawny powstaje z chwilą nadejścia terminu
końcowe- skutek prawny ustaje z chwilą nadejścia terminu
• odstępne- jeżeli zostało zastrzeżone, że jednej lub obu stronom wolno od umowy odstąpić za zapłatą oznaczonej sumy, oświadczenie o odstąpieniu jest skuteczne tylko wtedy, gdy zostało złożone jednocześnie z zapłatą odstępnego
• zadatek- ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej
• umowne prawo odstąpienia- polega na tym, że można zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy. Prawo to wykonuje się przez oświadczenie złożone drugiej stronie.
• kara umowna- polega na tym, że można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kary umownej).
Oświadczenie woli
Oświadczenie woli to zachowanie człowieka, które wyraża w sposób dostateczny jego zamiar wywołania określonych skutków prawnych. Dopóki zamiar ten jest tylko zamysłem człowieka i nie zostanie uzewnętrzniony- nie ma znaczenia prawnego.
Oświadczenie woli jest niezbędnym elementem czynności pranej- zawiera w sobie treść tej czynności. Aby określone zachowanie mogło być oświadczeniem woli, muszą być spełnione następujące warunki:
- musi być zrozumiałe, aby można było ustalić jego sens,
- musi dotyczyć spraw, które są regulowane przez prawo,
- nie może być wynikiem przymusu fizycznego,
- musi być złożona na serio, z pełną świadomością działania.
Oświadczenia woli można podzielić na te, które są składane innej osobie, oraz takie, które tego przymiotu nie mają.
Pierwsze z nich złożone są z chwilą, gdy doszły do drugiej osoby w taki sposób, że mogła zapoznać się z ich treścią (np. z chwilą zwrotnego poświadczenia odbioru przesyłki poleconej). Osoba, która składa takie oświadczenie, może je odwołać, jeżeli odwołanie dojdzie przed złożonym oświadczeniem lub równocześnie z nim.
Jeżeli tak się nie stanie, odwołanie będzie bezskuteczne.
Jeżeli osoba, która składa oświadczenie woli, utraci zdolność do czynności prawnych lub umrze zanim to oświadczenie dojdzie do drugiej osoby, oświadczenie to nadal zachowa moc prawną, chyba że inny skutek wynikać będzie z jego treści, ustawy lub okoliczności.
Wady oświadczenia woli
Wady oświadczenia woli - szczególne sytuacje niezgodności pomiędzy oświadczeniem woli a rzeczywistą decyzją, które nie są przez ustawodawcę tolerowane. Wadą oświadczenia woli jest zatem taka, którą za wadę uznaje ustawa.
KC przewiduje cztery wady oświadczenia woli:
a) brak świadomości lub swobody- polega na anormalnym stanie psychicznym, wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie i wyrażenie woli, jej skutkiem jest nieważność oświadczenia woli,
b) pozorność- jeżeli zostaje złożone drugiej stronie dla pozoru, tzn. że strony są zgodne co do tego, że oświadczenie albo w ogóle nie ma wywołać żadnych skutków prawnych, albo wprawdzie ma wywołać skutek prawny, ale inny, niż wynika z treści pozornej czynności prawnej. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z pozornością zwykłą, a w drugim - z kwalifikowaną. Oświadczenie woli pozorne jest według powołanych przepisów nieważne; jest to tzw. nieważność bezwzględna, na którą może się powołać każda osoba trzecia, która ma w tym interes prawny,
c) błąd- mylne wyobrażenie o rzeczywistym stanie rzeczy (A kupuje kopię obrazu w przekonaniu, że jest to oryginał); mylne wyobrażenie o treści złożonego oświadczenia (A chce kupić ten właśnie obraz, o którym mówi w swoim oświadczeniu), występuje tu tzw. pomyłka (np. w ofercie A przez pomyłkę pisze zamiast 10000 zł - 1000 zł); przy pomyłce treść oświadczenia jest niezgodna z rzeczywistą wolą oświadczającego,
- kodeks odróżnia błąd co do treści czynności prawnej od błędu nie dotyczącego tej treści, uznając ten drugi rodzaj błędu w zasadzie za prawnie obojętny,
- ustawa wymaga, aby błąd był istotny, tzn. taki, który uzasadnia przypuszczenie, ze gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod jego wpływem i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści,
d) groźba- gdy jedna osoba w celu zmuszenia innej osoby do złożenia oświadczenia woli o oznaczonej treści zapowiada użycie środków, które sprowadzą niekorzystne następstwa dla tej osoby lub osoby trzeciej, wtedy gdy żądane oświadczenie woli nie zostanie złożone. Celem groźby ma być złożenie konkretnego oświadczenia woli i że groźba musiała wpłynąć decydująco na złożenie tego właśnie oświadczenia woli.
- musi być bezprawna,
- musi być poważna,
- bez znaczenia jest od kogo pochodzi groźba.
Czynności prawne zawarte pod wpływem błędu lub groźby podlegają unieważnieniu, dotknięte są względną nieważnością.
Czynności prawne zawarte przy braku świadomości lub swobody i pozorności są bezwzględnie nieważne.
Przesłanki ważności czynności prawnej
podmiot musi mieć zdolność do czynności prawnych
oświadczenie woli musi być złożone prawidłowo i musi zawierać essentialia
treść czynności musi być zgodna z prawem i obyczajami
formalizm lub jego brak
Tylko ważne czynności prawne wywierały pełne skutki prawne.
I Jeśli brakuje któregoś z powyższych założeń to następuje nieważność bezwzględna.
Występuje ona od początku podjęcia czynności prawnej.
Jest nieważna z mocy samego prawa dla stron jak i dla osób trzecich.
II Czynność prawna może być jednak też wzruszalna (można ją doprowadzić do
unieważnienia).
Jest to sytuacja zaistnienia nieważności względnej.
Występuje ona do momentu wystąpienia z wnioskiem upoważnionego
podmiotu o jej unieważnienie.