KRYSTYNA BIDZIŃSKA Metoda 18 struktur wyrazowych. Metoda ta polega na praktycznym poznawaniu przez dzieci z trudnościami w kształtowaniu się umiejętności czytania i pisania różnorodnych wyrazów uporządkowanych w 18 zestawach ćwiczeń. Kolejność poznawania wyrazów podporządkowana została zasadzie stopniowania trudności, a więc przechodzenia od wyrazów najłatwiejszych do najtrudniejszych. Każdy zestaw ćwiczeń zawiera wyrazy o określonej budowie oraz wyrazy wcześniej poznane. Metoda pracy reedukacyjnej opiera się na analizie sylabowo - głoskowej wyrazów w powiązaniu z ich budową literową. Nie uwzględnia struktury gramatycznej, słowotwórczej wyrazów. Wprowadza pewne uproszczenia, aby w ten sposób ułatwić i pomóc dziecku przezwyciężyć jego specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu. Celem metody jest nauczyć automatycznego nazywania kształtów fonogramów (kombinacji liter) oraz rozwijać zdolność umieszczania ich w słowie w odpowiedniej kolejności. Dlatego też schemat graficzny, zgodny z zapisem ortograficznym, a nie dźwiękowy stanowi podstawę doboru wyrazów do ćwiczeń. Różnice między zapisem a wymową nie wpływają na porządek prezentowanego materiału słownego. Przy jego doborze nie uwzględnia się wpływu miejsca i sąsiedztwa głosek na wymowę. W ćwiczeniach znajdują się wyrazy, które uczą płynnego odczytywania układów znaków graficznych, jakimi są litery. Elementem różnicującym wyrazy zamieszczone w ćwiczeniach poświęconych słowom o określonej strukturze są sylaby. W kolejnych etapach pracy zmienia się zarówno ich budowa, jak i liczby. Wyróżnienie sylaby stanowi podstawę proponowanej metody, tak samo ważną przy czytaniu jak i przy pisaniu. Sylabizowanie bowiem przy czytaniu prowadzi do jego płynności, eliminuje głoskowanie, gwarantuje poprawne czytanie całościowe, wypowiadanie zaś sylab w czasie pisania zmniejsza prawdopodobieństwo popełniania błędów (w tym "gubienia" liter w wyrazach). Skuteczność sylabizowania w odniesieniu do dzieci mających specyficzne trudności w nauce czytania i pisania potwierdza większość autorów zajmujących się tą problematyką np. prof. M.Bogdanowicz. Opisywana metoda uczy dziecko wyłącznego posługiwania się sylabą jako cząstką słowa, które ma być przeczytane lub napisane. Litera lub głoska są rozpatrywane tylko jako element pisanej bądź wypowiadanej sylaby. Aby dziecko miało jasny obraz tego, jak zbudowane są konkretne wyrazy posługujemy się stosowanymi w reedukacji kolorami:  kolor czerwony - odpowiada samogłoskom,  kolor czarny - spółgłoskom,  kolor zielony - sylabie. Zaznaczanie zielonym kolorem co drugiej sylaby w wyrazie wielozgłoskowym oraz pierwszej lub drugiej w wyrazie dwuzgłoskowym powoduje, że obraz całego słowa i jego budowy staje się dla dziecka bardziej przejrzysty. Wprowadzenie koloru w celu wyodrębnienia kolejnych sylab w wyrazie ułatwia zarówno czytanie jak i pisanie. Kolor ogranicza pewną całość, która należy przeczytać, zapamiętać i napisać. W omawianej metodzie każdy wyraz traktowany jest jako pewien konkretny układ sylab (zaznaczanie kolorem odpowiednich zgłosek, bądź oddzielenie ich od siebie myślnikami np. kalafiory albo ka-la-fio-ry). Wyodrębnienie sylab w wyrazach umożliwia zwrócenie specjalnej uwagi na specyficzny podział tych wyrazów na zgłoski, konsekwentnie przestrzegany we wszystkich częściach tej metody. W kolejnych ćwiczeniach wprowadzamy i zapoznajemy dzieci z wyrazami o różnorodnej, stopniowo coraz trudniejszej, ale jednakowej na danym etapie strukturze sylabowej. Odzwierciedla to cały materiał słowny, podzielony na osiemnaście części, które ułożone w ustalonej kolejności odpowiadają poszczególnym strukturom. Techniki pracy zostały tak dobrane, aby stwarzały możliwość operowania w różnorodny sposób wyrazami o jednakowej budowie. Zarówno kolejność wykonywania samych zadań, jak i układ wyrazów w poszczególnych ćwiczeniach podporządkowane zostały zasadzie stopniowania trudności. W prezentowanej metodzie zawsze mówimy łącznie o czytaniu i pisaniu. Obydwie bowiem umiejętności są w niej ćwiczone jednocześnie, na tym samym materiale słownym. Dziecko musi w jednym ćwiczeniu dokładnie przeczytać i napisać te same wyrazy, a w czasie pisania głośno je wypowiedzieć. Proces czytania włączony jest w proces pisania poprzez wzrokową kontrolę tekstu. Kształcenie umiejętności czytania i pisania w proponowanych ćwiczeniach opiera się również na jednoczesnym uaktywnianiu analizatorów: wzrokowego, słuchowego, kinestetyczno-ruchowego. Nie tylko działają one jednocześnie, ale i współdziałają ściśle współpracując zarówno podczas nadawania komunikatu (pisania), jak i jego percypowania (czytania). Istotne znaczenie ma więc koordynacja ich czynności w postaci integracji funkcji percepcyjno-metorycznych. Dziecko wykonujące jedno z proponowanych ćwiczeń np. suwaki lub wprawki, jednocześnie widzi wzór wyrazu, pisze go i głośno wypowiada odtwarzaną w danym momencie sylabę. W tym czasie angażuje więc analizator wzrokowy, kinestetyczno-ruchowy i słuchowy. Bardzo ważne także jest uaktywnienie narządów mowy w procesie pisania, a to prowadzi do wyrobienia nawyku samokontroli. Ucząc dziecko posługiwania się sylabą przy pisaniu i czytaniu, angażując jednocześnie trzy analizatory dążymy do wyrabiania coraz większej poprawności tych czynności. Wszystkie te trzy elementy wydają się jednakowo ważne, niezależnie od tego, jakie funkcje percepcyjno-motoryczne są najbardziej zaburzone. Metoda ta jest doskonała do nauki pisania i czytania w klasie pierwszej, jak również jako metoda terapeutyczna dla dzieci z lekką niepełnosprawnością intelektualną; - które w ogóle nie czytają (ich czytanie to zniekształcone głoskowanie bez dokonywania syntezy i bez zrozumienia treści słowa), - nie piszą - pisanie to bezsensowne "zlepki" literowe, - które opanowały technikę czytania i pisania na niezadawalającym poziomie( bardzo wolne głoskowanie, nie prowadzące do poprawnej syntezy, opuszczanie, powtarzanie, dodawanie lub zamienianie, przestawianie liter, sylab, a czasem całych wyrazów, zniekształcanie wyrazów wskutek popełniania innych błędów, które mogą występować zarówno w czytaniu jak i pisaniu) . Do konkretnych czynności mających na celu usprawnianie czytania i pisania przystępujemy po zapoznaniu dziecka z podstawowymi wiadomościami wstępnymi: różnicowanie pojęć: - głoska a litera - odróżnianie samogłosek i spółgłosek - przypisanie koloru: czerwonego-samogłoskom, czarnego-spółgłoskom, zielonego-sylabom. Przy definiowaniu sylaby podkreślamy rolę samogłoski jako elementu, który ją tworzy. Do stałego zestawu ćwiczeń powtarzających się w kolejnych 18 strukturach, stanowiących całość metody należą: graficzny schemat budowy wyrazów, suwaki, wprawki, łańcuchy sylabowo-wyrazowe, słuchowe i wzrokowe różnicowanie słów dźwiękowo i graficznie podobnych, tworzenie nowych wyrazów o aktualnie omawianej strukturze z wybranych liter lub sylab wyrazów ilustrowanych na obrazkach, słuchowe i wzrokowe wersje ćwiczeń: "Co kryje się w tych wyrazach"? rozsypanki wyrazowo-zdaniowe, zagadki, czytanie zdań złożonych z wyrazów o znanej strukturze sylabowo-literowej na materiale drukowanym oraz pisanie ich z pamięci, pisanie zdań ze słuchu. Przykładowy konspekt zajęć korekcyjno-kompensacyjnych dla uczniów z trudnościami w czytaniu i pisaniu . Cele: doskonalenie umiejętności czytania i pisania w oparciu o podstawowe litery i głoski alfabetu, czytanie i pisanie wyrazów jednosylabowych zawierających grupę spółgłoskową na początku i samogłoskę w wygłosie (struktura nr 9 wg Kujawy i Kurzyny). Przebieg zajęć: I. "Co się zmieniło?" Cel: usprawnianie percepcji wzrokowej, zapamiętywanie kształtów, liczby i kolejności obrazków w układzie podstawowym oraz porównywanie z kolejnymi układami. Pomoce: 3 plansze z następującym układem obrazków: - lwy, bzy, ćmy, dwa, sto, kły, łzy (7) - lwy, ćmy, dwa, sto, łzy, kły (6) - psy, bzy, dwa, ćmy, łzy, kły (6) 1. Przyjrzyj się uważnie obrazkom, policz, ile ich jest, zapamiętaj, co przedstawiają i w jakiej kolejności po sobie następują. 2. Wskaż obrazek, którego nazwę usłyszysz i określ miejsce jego położenia, używając określeń liczbowych np. pierwszy, piąty. 3. Przyjrzyj się kolejnym planszom z obrazkami i sprawdź, co się zmieniło, porównaj pierwszy zbiór z kolejnymi. II. Mówimy i słuchamy Cel: kształtowanie słuchu fonematycznego, a w tym umiejętności wyodrębniania i różnicowania głosek w wyrazach oraz analizy głoskowej wyrazu. Pomoce: plansze jw. 1. Powiedz, co widzisz na pierwszym obrazku, dokonaj analizy głoskowej. 2. Z ilu głosek składa się wyraz, nazwij pierwszą głoskę oraz ostatnią, jaką głoskę słyszysz w środku wyrazu? 3. Ile spółgłosek, a ile samogłosek jest w wyrazie? W ten sposób uczniowie dokonują analizy głoskowej wszystkich rzeczy przedstawionych na obrazkach, dostrzegają podobieństwo w budowie wyrazów. 4. Narysuj graficzny schemat struktury wyrazu ( ). III. Czytamy i piszemy Cel: integracja percepcji wzrokowej i słuchowej, w tym tworzenie trwałych skojarzeń między głoską a literą, usprawnianie koordynacji ruchowo-wzrokowo-słuchowej. Pomoce: plansze jw., rozsypanka literowa , komplet wyrazów jednosylabowych o sylabach zamkniętych oraz graficzny schemat nowych wyrazów. 1.Przeczytaj wyrazy, zamień litery w wyrazach tak, aby powstały nowe, ołówkiem wpisz litery do okienek. 2. Przeczytaj głośno pary wyrazów. Czy dostrzegasz różnice w ich wypowiadaniu? (uczeń powinien zauważyć trudność w wypowiadaniu zbiegu spółgłosek. 3. Ułóż z rozsypanki literowej nazwy rzeczy przedstawionych na obrazkach. Pamiętaj o dwóch spółgłoskach na początku i samogłosce na końcu wyrazu. IV. Ćwiczenia oddechowo-relaksacyjne Cel: rozładowanie napięcia emocjonalnego, rozluźnienia ogólne organizmu. Pomoce: słomki i kubki z wodą mydlaną. 1. Wciągaj wolno powietrze do płuc i unoś jednocześnie ręce do góry, wypuszczaj powietrze opuszczając ręce. Powtórz pięć razy. 2. Wydmuchaj jak najwięcej baniek mydlanych, wydmuchaj największą bańkę. V. Pisanie z pamięci Cel: doskonalenie umiejętności samodzielnego pisania. 1. Napisz z pamięci wyrazy będące podpisami obrazków (uczeń pisze z pamięci: lwy, bzy, ćmy, dwa, sto, kły, łzy - samoocena, ocena nauczyciela). VI. Składanie pociętego obrazka wg wzoru Cel: usprawnianie percepcji wzrokowej, rozpoznawanie i scalanie części określonej całości, identyfikowanie płożenia elementów względem siebie i całej kompozycji. Pomoce: obrazek całościowy i pocięty na sześć części. 1. Ułóż obrazek według wzoru. VII. Podsumowanie, samoocena przebiegu zajęć, ocena nauczyciela

4

---