Jak działa fizykoterapia ?

Sposób działania zależy od rodzaju bodźca, jego siły (natężenie i czas działania) oraz od reaktywności organizmu. Np.: kiedy poddajemy się działaniu promieni słonecznych, nasza skóra staje się brązowa. Bodźcem jest promieniowanie ultrafioletowe, reakcją - nie jedyną - wydzielenie barwnika - melaniny. Jeżeli ekspozycja na słońce będzie krótka - opalenizny nie będzie. Jeśli zbyt długa i to w porach silnego nasłonecznienia - dojdzie do poparzenia. U osób o jasnej karnacji ciała nawet małe dawki promieniowania mogą wywołać niepożądane reakcje. Różne bodźce wywołują różne reakcje, bądź grupy reakcji. Ciepło rozszerza naczynia krwionośne - zimno je zwęża. Ultradźwięki zmniejszają napięcie mięśni - elektrogimnastyka zwiększa lub zmniejsza w zależności od parametrów prądu. Prądy impulsowe o odpowiednich parametrach działają także przeciwbólowo. Dobierając rodzaj bodźca oraz jego natężenie osiąga się zamierzony efekt leczniczy. Niektóre zabiegi fizykalne oddziałują bezpośrednio na funkcje życiowe komórki, usprawniając je (biostymulacja). W ten sposób pobudzają naturalne możliwości naszego organizmu do walki z chorobą.

W jakich przypadkach stosuje się fizykoterapię ?

Fizykoterapię można stosować jako leczenie uzupełniające lub jako podstawową formę leczenia. Można ją stosować kiedy zawiodły inne formy leczenia a istnieją wskazania do leczenia fizykoterapią. Można ją łączyć z farmakoterapią. Czasami skutki uboczne działania leku wymuszają zaprzestanie jego stosowania np.: niektóre leki o działaniu p. bólowym i p. zapalnym, stosowane w leczeniu chorób narządu ruchu, szczególnie o charakterze przewlekłym, mogą podrażniać przewód pokarmowy, zwłaszcza u osób chorych na chorobę wrzodową. Pomocne wtedy mogą być zabiegi z zakresu fizykoterapii o działaniu p. bólowym i p. zapalnym. Fizykoterapia prawie nie powoduje skutków ubocznych. Fizykoterapię stosuje się również jako postępowanie przygotowujące do stosowania innych metod fizjoterapii lub osteopatii np.: rozgrzanie tkanek przed masażem, lub krioterapia (stosowanie zimna) przed ćwiczeniami czyli kinezyterapią.

Kto wykonuje zabiegi z zakresu fizykoterapii ?

Do wykonywania zabiegów z zakresu fizykoterapii uprawnieni są technicy lub magistrowie fizjoterapii. Oprócz szkolenia podczas nauki, przechodzą oni dodatkowe szkolenia w czasie pracy, z zakresu bezpieczeństwa użytkowania urządzeń do fizykoterapii.

Idę na zabiegi pierwszy raz. Czego mogę się spodziewać ?

Niektóre zabiegi fizykalne nie wymagają specjalnego przygotowania. Np.: pole magnetyczne niskiej częstotliwości można wykonywać "przez ubranie". Inne zabiegi jak laseroterapia czy jonoforeza wymagają odsłonięcia (do gołej skóry) okolicy, której dotyczy zabieg. Niektóre bodźce fizykalne nie drażnią receptorów czuciowych rozmieszczonych na naszej skórze. Wykonywanie zabiegów z wykorzystaniem takich bodźców nie wiąże się z żadnymi odczuciami np.: pole magnetyczne. Inne bodźce takie jak prąd elektryczny podrażniają zakończenia nerwów czuciowych. Może to być odbierane jako mrowienie lub szczypanie. Bardzo silne odczucia, takie jak pieczenie czy ból, podczas wykonywania zabiegów, są nieprawidłowe i należy je bezzwłocznie sygnalizować. Po zabiegach silnie rozgrzewających należy, szczególnie w chłodne dni, odczekać przed wyjściem kilkanaście minut na częściowe ustąpienie odczynu po zabiegu. Zabiegi z zakresu elektroterapii powodują powstanie odczynu w postaci zaczerwienienia w miejscu, w którym do skóry przyłożona była elektroda. Jest to zjawisko prawidłowe. Odczyn ten ustępuje w ciągu kilkudziesięciu minut.

Co to jest światłolecznictwo

Światłolecznictwo jest metodą fizykoterapii, która do leczenia wykorzystuje promieniowanie elektromagnetyczne z zakresu 15000-100 nm (nanometrów). Światło w potocznym rozumieniu tego słowa, to ta część promieniowania elektromagnetycznego, która wywołuje wrażenia wzrokowe. Światłolecznictwo wykorzystuje także zakresy promieniowania niewidoczne dla oka: podczerwień i ultrafiolet. Źródłem promieniowania elektromagnetycznego jest również Słońce. Wykorzystanie promieniowania słonecznego do leczenia to helioterapia. Innym źródłem promieniowania elektromagnetycznego, o pewnych specyficznych właściwościach są lasery.

Rodzaje promieniowania świetlnego

• Promieniowanie podczerwone (IR) - w fizykoterapii wykorzystuje się długości fali z zakresu 770-15000 nm. Źródłem tego rodzaju promieniowania są ciała ogrzane, a długość fali zależy od temperatury tego ciała. W praktyce zabiegowej stosuje się specjalne promienniki , które rozgrzewają się do określonej temperatury, lub specjalne żarówki, które w zależności od rodzaju żarnika emitują promieniowanie o różnej długości (lampa Sollux). Promieniowanie IR wnika, w zależności od długości fali, od 10 do 30 mm w głąb tkanek. Źródłem promieniowania podczerwonego jest Słońce. 
  Efekty działania promieniowania IR wynikają ze stosowania ciepła. Są to: rozszerzenie naczyń krwionośnych, zmniejszenie napięcia mięśni, działanie przeciwbólowe, wzmożenie przemiany materii, odruchowy wpływ na narządy położone głębiej przez pobudzenie receptorów cieplnych skóry.
  Zastosowania: leczenie niektórych przewlekłych i podostrych stanów zapalnych, zespołów bólowych, jako przygotowanie przed masażem, terapią manualną, jonoforezą, kinezyterapią. Źródłem promieniowania podczerwonego o specyficznych właściwościach są także lasery.

• Promieniowanie nadfioletowe (UV) - o długości fali z zakresu 100-400 nm. Zakres ten podzielony jest na 3 obszary: obszar A 400-315, obszar B 315-280, obszar C 280-200 nm. Podział uwarunkowany jest odmiennym działaniem biologicznym wymienionych obszarów. Źródłem promieniowania UV są Słońce, ciała ogrzane do wysokiej temperatury, łuki elektryczne, wyładowania jarzeniowe. W praktyce zabiegowej stosowane są specjalne promienniki zwane palnikami. Promieniowanie UV wnika do 2 mm w głąb tkanek. 
  Do reakcji organizmu na działanie promieni UV zalicza się: powstanie pigmentu (opalenizna), wzmożenie rozpadu białek, zmniejszenie zwiększonego stężenia glukozy, synteza związków przeciwkrzywiczych, szybszy wzrost komórek naskórka, pobudzenie działania przysadki, tarczycy, nadnerczy, jajników, jąder, obniżenie podwyższonego ciśnienia krwi, zwiększenie liczby krwinek czerwonych i białych. Promieniowanie UV wykazuje działanie bakteriobójcze.
  Zastosowania:
  - do celów kosmetyczno - estetycznych (popularne solaria)
  - do celów leczniczych m.in.: przewlekły nieżyt oskrzeli, dychawica oskrzelowa, krzywica, trądzik pospolity, czyraczność, owrzodzenia troficzne, trudno gojące się rany, utrudniony zrost kostny, stany rekonwalescencji, niedoczynność tarczycy, niedoczynność jajników. W dermatologii wykorzystuje się współdziałanie pewnych związków chemicznych podnoszących wrażliwość skóry na promieniowanie UV, oraz promieniowania UV z obszaru A (metoda PUVA stosowana w leczeniu łuszczycy).

Laseroterapia jest stosunkowo młodą metodą leczenia. Stosowanie lasera w medycynie obejmuje około 30 lat. Liczne prace badawcze przeprowadzane w kraju i zagranicą pozwalają na coraz lepsze poznanie tego urządzenia i skutków jego działania.

Pierwsze urządzenie laserowe zostało skonstruowane w 1960 roku w Pracowni Badań Lotniczych w Malibu przez Maimana. Od tego czasu skonstruowano kilkadziesiąt rodzajów różnych urządzeń laserowych, które znalazły swe zastosowanie zarówno w diagnostyce, jak i w terapii leczniczo-profilaktycznej. Zakres medycznych zastosowań lasera stale się poszerza.

Urządzenia laserowe generalnie dzielą się na dwie podstawowe grupy:

• lasery wysokoenergetyczne zwane też chirurgicznymi

• lasery niskoenergetyczne zwane biostymulacyjnymi.

Laser chirurgiczny znalazł swe zastosowanie w destrukcji lub usuwaniu tkanki np. cięcie, koagulacja itp. Są to najczęściej lasery średniej i dużej mocy. Z kolei lasery biostymulacyjne to lasery małej mocy nie przekraczającej kilkudziesięciu miliwatów. Promienie wytwarzane przez laser tego typu wykazują właściwości lecznicze, wśród których można wymienić likwidowanie stanów zapalnych, działanie przeciwbólowe, regenerujące komórki i tkanki, usprawniające przemianę materii. Z tego względu są one coraz powszechniej stosowane w różnych działach medycyny i dlatego coraz częściej można je spotkać w klinikach, szpitalach, przychodniach czy prywatnych gabinetach.

Światło laserowe to światło o specyficznych właściwościach:

• monochromatyczności

• spójności

• równoległości wiązki

• dużej intensywności

Działanie lecznicze i przeciwbólowe lasera biostymulacyjnego polega na wywołaniu drgań atomów w naświetlanych komórkach i tkankach. Proces przechodzenia światła laserowego przez tkanki jest procesem niezwykle skomplikowanym, a jest to wynik między innymi ich niejednorodnej budowy. Przechodząc przez poszczególne warstwyświatło ulega odbiciu, rozproszeniu, transmisji, częściowej absorbcji. Stopień tych zjawisk zależy od rodzaju tkanek, długości fali promieniowania, energii i czasu oddziaływania, a także od kąta padania promieniowania na tkankę. Promieniowanie laserowe - światło optyczne - przenikając w głąb tkanki zapoczątkowuje reakcję łańcuchową, która przekazuje wszystkie zachodzące efekty zabiegu leczniczego tkankom położonym głębiej. Światło laserowe może penetrować tkankę do głębokości kilku centymetrów.

Efekty zachodzące w tkankach pod wpływem działania lasera biostymulacyjnego można podzielić na dwie grupy:

• efekty pierwotne

• efekty wtórne

Efekty pierwotne to efekty, które dokonują się w tkankach bezpośrednio naświetlanych. Są one powodem powstania tak zwanych efektów wtórnych. Efekty pierwotne obejmują efekt biochemiczny, bioelektryczny i bioenergetyczny.

Efekt biochemiczny wywołuje stymulację wydzielania histaminy i serotoniny. Może również stymulować lub hamować reakcje enzymatyczne kwasu ATP, którego wydzielanie może powodować przyspieszenie procesów mitozy.

Efekt bioelektryczny normalizuje potencjał membrany. Każda komórka ma więcej ładunków ujemnych niż dodatnich, a potencjał wynosi od 60 do 90 miliwoltów. W patologicznych stanach potencjał ten spada w związku z przenikaniem przez membranę do wnętrza komórki jonów Na+. W celu odwrócenia tego procesu komórka potrzebuje energii, a może ją otrzymać np. z procesu hydrolizy kwasu ATP. Z kolei naświetlanie laserem stymuluje wydzielanie ATP.

Efekt bioenergetyczny jest czynnikiem, który stymuluje odżywianie i wzrost komórek oraz reguluje liczne procesy międzykomórkowe.

Efekty wtórne, będące końcowym wynikiem reakcji łańcuchowych zapoczątkowanych przez efekty pierwotne, obejmują efekt przeciwbólowy, przeciwzapalny i biostymulacyjny.

Efekt przeciwbólowy powoduje liczne zjawiska, w tym wzmożenie wydzielania endorfin, stymulowanie regeneracji obwodowych aksonów po uszkodzeniu nerwów, hyperpolaryzację błon komórek nerwowych, zmiany stężeń transmiterów w synapsach, efektywne przekazywanie energii protonów do punktów akupunktury.

Efekt przeciwzapalny wywołuje między innymi przyspieszenie resorbcji obrzęków i wysięków, poprawę mikrokrążenia, rozszerzenie naczyń krwionośnych, stymulację migracji makrofagów, możliwość ułatwienia wytworzenia krążenia obocznego.

Efekt biostymulujący poprawia krążenie, odżywianie i regenerację komórek, stymuluje syntezę białka, regeneruje naczynia krwionośne, powoduje wzrost fibroblastów i włókien kolagenowych oraz komórek nerwowych.

Kiedy i jak należy stosować laser? Podstawą jest ustalenie rozpoznania, a następnie właściwe rozplanowanie postępowania. Laseroterapia może być stosowana w formie monoterapii lub terapii skojarzonej np. z farmakoterapią, akupunkturą, fizykoterapią. Następnie należy dobrać odpowiedni rodzaj promieniowania (długość fali), jego moc, czas trwania zabiegu, ilość zabiegów i sposób naświetlania. Dawkę energii dobiera się w zależności od całego przebiegu procesu chorobowego, typu schorzenia, głębokości tkanek docelowych oraz ewolucji objawów. Ogólnie jest przyjęte, że niższe częstotliwości promieniowania laserowego stosowane są w celu osiągnięcia efektu przeciwbólowego, z kolei wyższe w celu osiągnięcia efektu przeciwzapalnego.

Sposoby naświetlania obejmują dwie podstawowe techniki - bezkontaktową i kontaktową. Mogą one obejmować technikę punktową, powierzchniową, inwazyjną i bezinwazyjną.

Laseroterapia jest stosowana coraz szerzej. W odpowiedzi na pytanie dlaczego tak się dzieje, można wymienić jej dużą efektywność, bezbolesność, aseptyczność, szybkość, brak przeciwwskazań wiekowych i efektów ubocznych. Jest zalecana i stosowana między innymi w chirurgii, ortopedii, akupunkturze, w chorobach układu ruchu, chorobach skóry, w ginekologii, stomatologii, w chorobach otolaryngologicznych i neurologicznych. Jest to wartościowa metoda leczenia, z którą na pewno warto się bliżej zapoznać.

---