Wymiar sprawiedliwości w Polsce:(sądownictwo, prokuratura, adwokatura)
Pojęcie wymiaru sprawiedliwości jest ogólnie znane i używane. Zawsze kojarzy się ono z działalnością sądów, prokuratorów czasem również policji. Powszechne znaczenie pojęcia wymiar sprawiedliwości to karanie przestępców, ewentualnie rozstrzyganie sporów w sprawach majątkowych lub rodzinnych. Konstytucja RP nie zawiera pewnej definicji wymiaru sprawiedliwości, ale w naukach społecznych "sprawiedliwość" oznacza zawsze postulat jednakowego traktowania ludzi według pewnych założonych kryteriów.
W Polsce o podziale i równowadze władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej proklamuje artykuł 10 konstytucji, natomiast w artykule 56 ust. 1 ustanawia się wyłączność sądów w zakresie wymiaru sprawiedliwości. Oznacza to zakaz wykonywania tej funkcji przez inne organy. Istnieją jednakże wyjątki od tej zasady. Możliwe są one tylko na podstawie upoważnienia zawartego w konstytucji. Powodem ustanowienia takich wyjątków jest fakt, iż spory między stronami mogą mieć różny charakter - nie tylko jak to się najczęściej przyjmuje - cywilny lub karny.
SĄDOWNICTWO.
Wymiar sprawiedliwości opiera swe działanie i organizację na kilku konstytucyjnych zasadach. Zasady te to m.in.:
1) zasada jednolitości systemu sądownictwa, zapewniająca jednolite stosowanie prawa przez wszystkie sądy na terenie Polski.
2) zasada niezawisłości sędziów - oznacza zakaz integracji organów państwowych i innych podmiotów w sprawy będące przedmiotem rozstrzygnięć dokonywanych przez sędziego.
3) zasada udziału ławników ludowych - reprezentują oni społeczny punkt widzenia, mogą wypowiadać się w sprawie kary i winy.
4) prawo do obrony - przysługuje skarżonemu w procesie karnym. Prawo to jest jednym z podstawowych praw obywatelskich.
Artykuł 175 konstytucji stanowi, że wymiar sprawiedliwości sprawują:
- Sąd Najwyższy
- sądy powszechne
- sądy administracyjne
- sądy wojskowe
Sądy wyjątkowe mogą być ustanowione tylko na czas wojny. Przepis ten poza uporządkowaniem struktury sądów w Polsce wskazuje na istotną zasadę ustroju państwa - zasadę sądowego wymiaru sprawiedliwości. Artykuł ten wskazuje, komu powierza się sprawowanie wymiaru sprawiedliwości.
Na zakres wykonywanego przez sądy polskie wymiaru sprawiedliwości wpływa realizacja jednej z zasad życia konstytucyjnego stanowiąca o tym, iż każdy ma prawo do rozpatrywania sprawy przez niezawisły i bezstronny sąd i nie można tego prawa nikomu zabraniać. Sądy jako organy bezstronne, niezawisłe i nie zainteresowane treścią rozstrzygnięcia w konkretnej sprawie maja gwarantować rozstrzygnięcie sporów w sposób uznawany za spełniający wymagania stawiane orzeczeni "sprawiedliwy".
PROKURATURA.
W Polsce zasadnicze przepisy odnoszące się do Prokuratury znajdują się w ustawie z dnia 20 czerwca 1985 roku o Prokuraturze. Prokuratura podlega Ministrowi Sprawiedliwości, który sprawuje funkcję Prokuratora Generalnego.
Zadania prokuratury realizowane maja być min. przez prowadzenie śledztwa, prowadzenie lub nadzorowanie postępowania przygotowawczego, koordynowanie działań w zakresie ścigania przestępstw prowadzonych przez inne organy, sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego przed wszystkimi sądami. W sprawach z oskarżenia publicznego udział prokuratora w rozprawie jest obowiązkowy.
W polskim systemie prawa karnego prokurator pełni kilka ról. Jest on organem postępowania przygotowawczego, które albo prowadzi sam albo nadzoruje. W dalszym etapie postępowania tj. w procesie sądowym działa już jako strona postępowania gdzie występuje w roli oskarżyciela publicznego. Prokurator w swym działaniu powinien kierować się zasadą bezstronności i równego traktowania wszystkich obywateli.
ADWOKATURA.
Adwokatura powołana jest do udzielania pomocy prawnej, współdziałania w ochronie praw i wolności obywatelskich oraz kształtowania i stosowania prawa. Adwokaturę stanowi ogół adwokatów i aplikantów adwokackich.
Zawód adwokata polega na świadczeniu pomocy, w szczególności w udzielaniu porad prawnych, sporządzaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed sądami i urzędami. Może go jedynie wykonywać osoba, która po złożeniu egzaminu adwokackiego została wpisana na listę adwokatów.
Organami adwokatury są:
- Krajowy Zjazd Adwokatury
- Naczelna Rada Adwokacka
- Wyższy Sąd Dyscyplinarny
- Wyższa Komisja Rewizyjna
Są to organy wyższego stopnia. W Polsce istnieją 24 izby adwokackie. Do izby adwokackiej należą adwokaci i aplikanci adwokaccy, którzy mają siedzibę na jej terenie. Zasięg terytorialny izby określa Naczelna Rada Adwokacka. Do zakresu działania okręgowej rady adwokackiej należą wszystkie sprawy adwokatury, których załatwienia ustawa nie zastrzega innym organom adwokatury oraz innym organom izb adwokackich lub organom państwowym.
W procesie karnym może być jedynie adwokat. Wyklucza się z tego radców prawnych. Podobna sytuacja ma miejsce w sprawach rodzinnych i opiekuńczych. W związku z zasadą, iż podstawowym prawem oskarżonego jest prawo do obrony, w tym do korzystania z pomocy obrońcy w Polsce stworzono prawo do bezpłatnego korzystania z pomocy obrońcy. Mają do tego prawo osoby nieletnie, niezaradne życiowo, upośledzone w sposób uniemożliwiający samodzielna obronę, osoby nie znające języka polskiego i osoby co do których zachodzi wątpliwość co do ich poczytalności. Oskarżony musi mieć obrońcę również w sytuacji, gdy zarzucono mu zbrodnię lub pozbawiono go wolności.
We wszystkich przypadkach, gdy posiadanie obrońcy jest obowiązkowe, a oskarżony nie ma obrońcy z wyboru, prezes sądu właściwego do rozpoznania sprawy ustanowi mu obrońcę z urzędu - adwokata. Obrońcę z urzędu można też wyznaczyć przy obronie dobrowolnej, pod warunkiem, że osoba ta wykaże, iż nie jest w stanie ponieść kosztów obrony, bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny.
Istnieje również tzw. przymus adwokacki, który jest formą instytucji obrońcy z urzędu. Polega na tym, że pewne czynności dokonane mogą być tylko przez adwokata. Są to sytuacje określone przez ustawodawcę niezależne od tego, czy oskarżony chce mieć obrońcę czy nie.
Obecnie przymus adwokacki dotyczy składania apelacji od wyroku sądu okręgowego, kasacji kierowanej do Sądy Najwyższego, zażalenia na odmowę przyjęcia kasacji, aktu oskarżenia wnoszonego samodzielnie przez oskarżyciela posiłkowego i wniosku o wznowienie postępowania sądowego zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu.
We wszystkich tych przypadkach wymaga się, aby pismo procesowe było "sporządzone i podpisane przez adwokata". Niekiedy dopuszcza się uczynienie tego przez radcę prawnego.