Epigenetyczna (psycho-historyczna) teoria Eriksona:
*Założenie podstawowe - budowa osobowości:
-„Ja”
-„Ono” (kiedy my pragniemy)
-„Ponad Ja” (kiedy my musimy)
*„Ja” wykorzystuje mechanizmy obronne jako możliwość kompromisu między impulsywnymi chęciami i siłą sumienia.
*Podstawy „Ja” mają korzenie w socjalnej organizacji społeczności. Każdej fazie rozwoju odpowiadają pewne oczekiwania tego społeczeństwa, które indywiduum może usprawiedliwić czy nie i wtedy to albo włącza się do społeczeństwa albo odrzuca się przez niego.
*Grupowa identyczność kształtuje się wskutek tego, że wychowanie dziecka (styl macierzyństwa) jest zorientowane na włączenie jego danej grupy socjalnej, na kreowanie właściwego dla danej grupy światoodczucia.
*”Ego” identyczność kształtuje się równolegle z identycznością grupową i stwarza u subiektu uczucie niezłomności (wytrwałości) swojego „Ja” nie zważając na zmiany, które zdarzają się z człowiekiem w trakcie jego dorastania i rozwoju
*Metody:
-psycho-historyczna metoda (stosowanie psychoanalizy historii)
-badanie kliniczne
-badanie etnograficzne (style macierzyństwa)
*Etapy rozwoju wg Eriksona:
Kryterium: kryzys normatywny
Faza I Oralno-sensoryczna (0-1)
Przedmiot konfliktu rozwoju: Czy mogę ufać światu?
1. Warunki socjalne: wsparcie, zaspokojenie potrzeb osobistych, konsekwencja
= Wynik psychosocjalny: zaufanie
2. Warunki socjalne: brak wsparcia, deprywacja, niekonsekwencja
= Wynik psychosocjalny: nieufność
Faza II Mięśniowo-analna (2-3)
Przedmiot konfliktu rozwoju: Czy mogę kierować własnym zachowaniem?
1. Warunki socjalne: mądre pozwolenie, wsparcie
= Wynik psychosocjalny: autonomia
2. Warunki socjalne: hiperkuracja, brak wsparcia i zaufania
= Wynik psychosocjalny: wątpliwość
Faza III Lokomocyjno-genitalna (4-5)
Przedmiot konfliktu rozwoju: Czy mogę zostać niezależnym od rodziców i zbadać zasięg swoich możliwości?
1. Warunki socjalne: zachęta do aktywności, obecność możliwości
= Wynik psychosocjalny: inicjatywa
2. Warunki socjalne: brak możliwości, dezaprobata aktywności
= Wynik psychosocjalny: wina
Faza IV Latentna (6-11)
Przedmiot konfliktu rozwoju: Czy mogę zostać na tyle umiejętnym, żeby wyżyć się i przystosować od świata?
1. Warunki socjalne: systematyczne szkolenie i edukacja, obecność dobrych przykładów do naśladowania
= Wynik psychosocjalny: pracowitość
2. Warunki socjalne: kiepskie szkolenie, nieobecność kierownictwa i wsparcia
= Wynik psychosocjalny: odrzucenie niepełnowartościowości
Faza V Okres nastoletni i wczesna młodość (12-18)
Przedmiot konfliktu rozwoju: Jakie mam przekonania, poglądy i pozycje?
1 Warunki socjalne: wytrwałość wewnętrzna, konsekwencja wyraźnie określonych modelów intymnych
= Wynik psychosocjalny: identyczność
2 Warunki socjalne: nieokreślone cele, brak pozytywnych kontaktów z rówieśnikami, nie wyznaczone oczekiwania
= Wynik psychosocjalny: mieszanie ról, identyczność dyfuzyjna
Faza VI Młodość (wczesna dorosłość)
Przedmiot konfliktu rozwoju: Czy mogę oddać część siebie innej osobie, nie bojąc się stracić własną identyczność?
1. Warunki socjalne: serdeczne zrozumienie, zaufanie
= Wynik psychosocjalny: bliskość (intymna)
2 Warunki socjalne: samotność, ostracyzm
= Wynik psychosocjalny: izolacja
Faza VII Dorosłość
Przedmiot konfliktu rozwoju: Co ja mogę zaproponować przyszłym pokoleniom?
1. Warunki socjalne: ukierunkowanie, produktywność
= Wynik psychosocjalny: generatywność (twórczość)
2. Warunki socjalne: założenie osobistego życia, regresja w wygórowane skupienie na sobie
= Wynik psychosocjalny: stagnacja (brak rozwoju)
Faza VIII Dojrzałość
Przedmiot konfliktu rozwoju: Czy jestem zadowolony z przeżytego życia?
1. Warunki socjalne: odczucie zakończenia drogi życiowej, realizacja planów i celów całokształtu i jednolitości
= Wynik psychosocjalny: całokształt „Ja” (integracja, mądrość osobowości)
2. Warunki socjalne: brak zakończenia, niezadowolenie z przeżytego życia
= Wynik psychosocjalny: rozpacz (rozczarowanie z życia, lęk przed śmiercią)
Teoria kognitywna - Piaget:
*Psychika jest aktywna, dynamiczna i włada przyrodzonymi strukturami, które opracowują i będą organizowały informacje.
*Intelekt to modła przysposabiania do wymogów zewnętrznego środowiska.
*Przysposabianie się dochodzi do skutku kosztem nawzajem dopełniających się procesów asymilacji i akomodacji.
*Mentalne struktury są to schematy, które stwarzają podstawę do zdobycia nowej wiedzy.
*Myślenie dzieci różni się od myślenia dorosłych: na każdej fazie rozwoju dzieci wykorzystują do zrobienia zadań jakościowo różne schematy.
*Metoda klinicznego wywiadu ujawnienia procesu myślenia.
*Etapy rozwoju wg Piageta:
Kryterium: schematy rozstrzygnięcia zadań.
Rozwój struktur kognitywnych.
I Stadium sensomotoryczne (0-2):
Świat daje się poznać dopiero za pomocą różnych czynów: oglądanie, chwytanie, ssanie, kąsanie, żucie.
II Stadium przedoperacyjne (2-7):
-Pojęcia i symbole, z których korzystają dzieci, ograniczone ich osobowym (egocentrycznym), bezpośrednim doświadczeniem.
-Mają bardzo ograniczone, czasami „magiczne” pojęcia przyczyny i skutku.
-Istotne szczegóły podczas klasyfikacji obiektów i zdarzeń.
-Fenomen „nieotrzymania”.
III Stadium konkretnych operacji (7-12):
-Dzieci zaczynają myśleć logicznie, klasyfikować obiekty wg kilku cech i operować pojęciami matematycznymi (pod warunkiem stosowania wszystkich tych operacji do konkretnych obiektów i wydarzeń).
-Dzieci osiągają rozumienie „uchronienia”.
IV Stadium formalnych operacji (12-…):
-Nastolatkowie są zdolni przeprowadzić analizę rozwiązania zadań logicznych zarówno konkretnych i abstrakcyjnych:
>mogą systematycznie obmyślać wszystkie możliwości
>mogą budować plany na przyszłość
>mogą wspominać przeszłość
>myśleć na zasadach analogii i metafor
Etapy rozwoju człowieka w koncepcji kulturalno-historycznej - Wygotski, Lurija, Elkonin
*Etapy rozwoju człowieka (Elkonin):
-Założenie podstawowe - rozwój psychiki w rezultacie opanowania dwóch grup działalności:
>w których przyswajają się motywy, normy stosunków międzyludzkich: emocjonalne obcowanie, gra z podziałem na role, osobowość obcowania
>w których przyswajają się społecznie stworzone sposoby czynów z przedmiotami (etalony - kolory, jakości, funkcje rzeczy): narzędziowa-orudna-przedmiotowa, edukacyjna, fachowa działalność
*Działalność przedmiotowa w wiekowych okresach:
-Niemowlę (0-1) - obcowanie emocjonalne.
-Wczesne dzieciństwo (1-3) - działalność ze stosowaniem przedmiotów - narzędzi.
-Przedszkolne dzieciństwo (3-7) - gra z podziałem na role.
-Młodszy wiek szkolny (7-10) - działalność edukacyjna.
-Nastolatek (10-15) - obcowanie osoby jako osobowości, komunikacja między różnymi płciami.
-Wczesna młodość (15-17) - działalność edukacyjno-fachowa.
Psychologia humanistyczna o psychicznym rozwoju człowieka (Maslow)
*Ludzie dokonują odpowiednio do własnej woli i działają twórczo.
*Potencjał ludzki ponad wszystko.
*Świadomość i podświadomość jako procesy podstawowe życia duchowego osoby są jednakowo znaczące.
*Optymizm odnośnie natury człowieka.
*Przedstawiciele: Maslow, Rogers…
*Hierarchia potrzeb wg Maslowa (piramida potrzeb):
5. Samoaktualizacja - duchowy wiek
4. Potrzeba szacunku - socjalny wiek
3. Potrzeba przynależności - metrykalny, socjalny wiek
2. Potrzeba bezpieczeństwa - metrykalny, biologiczny wiek
1. Potrzeby fizjologiczne - biologiczny wiek
*Samoaktualizacja - pełna realizacja potencjału indywiduum:
-Jest właściwa dla każdej osoby, potrzeba wrodzona.
-Może być zrealizowana dopiero po zaspokojeniu potrzeb niższych.
-Zadowolenie danej potrzeby określa dorosłość.
-Nie może być w pełni zadowolona.
Prawa rozwoju psychicznego
*Podstawowe prawo rozwoju psychicznego: rozwiązanie podstawowego pytania psychologii rozwoju osoby - do definiuje rozwój?
1) Prawo trudnej organizacji w czasie (Wygotski):
Rozwój psychiczny ma trudną organizację w czasie:
-swój rytm, który nie odpowiada rytmowi czasu
-swój rytm, który zmienia się w różnych latach życia, rok życia w dzieciństwie nie jest równowartościowy w porównaniu do roku życia nastolatka
2) Prawo metamorfozy (Wygotski):
-rozwój przewiduje zmiany jakościowe
-dziecko nie jest małym dorosłym, który mniej wie albo mniej umie, a jest istotą, któ®a ma inną psychikę
3) Prawo nierównomierności rozwoju:
-niezmienność tempa psychicznego z wiekiem
-wymiana kolejności krytycznych i litycznych okresów
-nierównomierność rozwoju różnych stron psychiki
-każda strona psychiki dziecka ma swój optymalny okres rozwoju
-właściwości indywidualistyczne psychicznego rozwoju
4) Prawo rozwoju wyższych funkcji psychicznych (Wygotski):
Wyższe funkcje psychiczne są to trudne psychiczne procesy, świadome formy psychicznej działalności:
-socjalne z pochodzenia
-dowolne za sposobem funkcjonowania
-plastyczne, przewidują współwymienność komponentów wejściowych
-pośrednie wg budowy różnymi „psychologicznymi narzędziami” - znakowymi systemami jako produktami długotrwałego społeczno-historycznego rozwoju ludzkości
-wśród „psychologicznych narzędzi” przewodnią rolę odgrywa mowa
-wyższe funkcje psychiczne to „psychologiczne systemy”, które powstają „drogą nadbudowy nowych stworzeń nad starymi, z zatrzymaniem starych stworzeń w krajobrazie podporządkowanych warstw nowego całego” (Wygotski)
-logika rozwoju:
>najpierw istnieją jako formy współdziałania międzyludzkiego (proces interpsychologiczny), a później - jako w całości wewnętrzny (intrapsychologiczny) proces
>na pierwszych etapach kształtuje się rozwinięta forma działalności, potem zagęszcza się, nabywając charakteru automatycznych czynności umysłowych
5) Prawo przewodniej roli szkolenia w rozwoju człowieka (Wygotski):
-szkolenie prowadzi za sobą rozwój
-szkolenie może definiować kierunek rozwoju procesów psychicznych, prowadzić do kształtowania pewnych jakości, które złożyły się przedtem
-rozwijające szkolenie ma sprzyjać kształtowaniu u dzieci orientowanych stworzeń i maksymalnemu wykorzystaniu charakterystycznych dla każdego wiekowego etapu rodzajów działalności dziecięcej
-podstawowe zadanie szkolenia na każdym wiekowym etapie nie jest celem przyspieszenia rozwoju (teoria akceleracji), a jest jego wzbogaceniem (teoria amplifikacji) w maksymalnym wykorzystaniu możliwości wieku
6) Prawo strefy najbliższego rozwoju (Wygotski):
-strefa najbliższego rozwoju - różnica między tym, co dziecko może zrobić wspólnie z dorosłym, a tym co dostępne jemu w niezależnej działalności
-miara pomocy dorosłego - zdolność do odbierania, jest wskaźnikiem potencjalnych możliwości dziecka do szkolenia
-każdy nowy krok szkolenia wykorzystuje strefę najbliższego rozwoju dziecka i stwarza nowa, która staje się przesłanką późniejszego szkolenia
7) Prawo sensytywnych okresów (Wygotski):
-sensytywny okres jest to wiekowy okres, kiedy pewne umoralniające czynności mają największy wpływ na przebieg rozwoju psychicznego, np. sensytywny okres dla szkolenia dziecka mamy od 1,5-3 lat
-to objaśnia się tym, że szkolenie najbardziej wpływa na te psychiczne jakości, które dopiero zaczynają się kształtować.
8) Prawo działalności przewodniej (Leontiew)”
-działalność przewodnia jest to działalność, która większą miarą, aniżeli inne rodzaje, definiuje rozwój na danym etapie wiekowym:
>rozwój psychicznych procesów
>właściwości osobowości
>powstanie i dyferencjacja innych rodzajów działalności
>kształtowanie nowotworów wieku
-w graniach przewodniej działalności pojawia się przewodnia działalność przyszłego wiekowego etapu
-przewodnia działalność rozpatruje się jako kryterium periodyzacji rozwoju psychicznego i jako wskaźnik psychologicznego wieku dziecka
9) Prawo kolejności różnych typów działalności (Elkonin):
-działalność skierowana na orientację w systemie stosunków i działalność skierowaną na orientację w sposobach zastosowania przedmiotów
-sprzeczności między tymi dwoma typami orientacji stają się przyczyną rozwoju
10) Prawo jedności działalności zewnętrznej i wewnętrznej (Wygotski):
-kształtowanie wewnętrznych czynów jest podstawową treścią psychicznego rozwoju dziecka
-wewnętrzne czyny powstają w rezultacie przejścia do środka zewnętrznych form czynów
-interioryzacja jest to proces przejścia zewnętrznych czynów do środka
-przyswojenie czynów zewnętrznych pod kierunkiem dorosłych prowadzi do powstania i doskonalenia wewnętrznych, psychicznych czynów, do zmian rozwoju psychicznego