Pomoc społeczna - jedna z instytucji polityki społecznej państwa, której głównym zadaniem jest pomoc osobom i rodzinom w radzeniu sobie w trudnych sytuacjach życiowych, jakich nie mogą one same pokonać przy wykorzystaniu swoich możliwości, uprawnień i własnych środków. Pomoc społeczna polega w szczególności na: przyznawaniu i wypłacaniu przewidzianych ustawą świadczeń (np.: zasiłek celowy, zasiłek okresowy),pracy socjalnej, prowadzeniu i rozwoju niezbędnej infrastruktury socjalnej, analizie i ocenie zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy społecznej, realizacji zadań wynikających z rozeznanych potrzeb społecznych, rozwijaniu nowych form pomocy społecznej i samopomocy w ramach zidentyfikowanych potrzeb. Alimenty- regularne, obligatoryjne świadczenia na rzecz osób fizycznych, do których zobowiązywane są inne osoby fizyczne. Obowiązek alimentacyjny może wynikać z: pokrewieństwa, powinowactwa, małżeństwa, przysposobienia, relacje rodzice-małoletnie dzieci. Obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych (dzieci, wnuki) przed wstępnymi (rodzicami, dziadkami), a wstępnych przed rodzeństwem; a równocześnie krewnych bliższych stopniem przed dalszymi. Krewnych w tym samym stopniu obciąża obowiązek alimentacyjny w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym. Krewni z linii prostej (tj. rodzice, dziadkowie, dzieci) oraz rodzeństwo zobowiązani są do wzajemnej alimentacji, jeżeli osoba do tego uprawniona znajduje się w potrzebie. Zakres tego obowiązku kształtuje się różnie i obejmuje on środki niezbędne do zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb życiowych (w przypadku dziecka także środków wychowania i wykształcenia). Przy ustalaniu zakresu alimentów należy brać pod uwagę zarówno potrzeby uprawnionego (np. dziecka), jak i możliwości zobowiązanego (np. ojca). Pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom w szczególności z powodu :sieroctwa; bezdomności; bezrobocia; niepełnosprawności; przemocy w rodzinie; potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności; braku umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej całodobowe placówki opiekuńczo wychowawcze; alkoholizmu lub narkomanii; zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej; Podział placówek opiekuńczo-wychowawczych:(1) Dziecko pozbawione częściowo lub całkowicie opieki rodzicielskiej może być umieszczane w całodobowej placówce opiekuńczo wychowawczej następującego typu: interwencyjnego;rodzinnego;socjalizacyjnego. (2) placówka opiekuńczo wychowawcza zapewnia dziecku całodobową ciągłą lub okresową opiekę i wychowanie oraz zaspokaja jego niezbędne potrzeby bytowe, rozwojowe, w tym emocjonalne, społeczne, religijne, a także zapewnia korzystanie z przysługujących na podstawie odrębnych przepisów świadczeń zdrowotnych i kształcenia.(3) Skierowanie dziecka pozbawionego częściowo lub całkowicie opieki rodzicielskiej do całodobowej placówki opiekuńczo wychowawczej na pobyt całodobowy może nastąpić po wyczerpaniu możliwości udzielenia pomocy w rodzinie naturalnej lub umieszczenia w rodzinie zastępczej.(4) Dziecko, o którym mowa w ust. 1, może przebywać w całodobowej placówce opiekuńczo wychowawczej, zapewniającej całodobową opiekę, do uzyskania pełnoletności, a po uzyskaniu pełnoletności, na dotychczasowych zasadach, do czasu ukończenia szkoły, w której rozpoczęło naukę przed osiągnięciem pełnoletności.(5) Nadzór nad realizowaniem przez pracowników standardu, o którym mowa w ust. 5, sprawuje dyrektor całodobowej placówki opiekuńczo wychowawczej. Zasady pokrywania opłat za pobyt dziecka w całodobowej placówce: (1) Za pobyt dziecka lub osoby pełnoletniej opłatę ponoszą, do wysokości średniego miesięcznego kosztu utrzymania, rodzice dziecka, osoba pełnoletnia lub jej rodzice, a także opiekunowie prawni lub kuratorzy, w przypadku gdy dysponują dochodami dziecka, z tym że opłata ponoszona przez opiekunów prawnych, kuratorów lub osobę pełnoletnią nie może być wyższa niż 50 % kwoty stanowiącej dochód dziecka lub osoby pełnoletniej.(2) Opłatę ustala, w drodze decyzji administracyjnej, starosta właściwy ze względu na miejsce zamieszkania dziecka przed skierowaniem do placówki. Placówki opiekuńczo-wychowawcze, ośrodki adopcyjno-opiekuńcze oraz jednostki specjalistycznego poradnictwa, w tym rodzinnego, w zależności od podmiotu prowadzącego, dzielą się na: publiczne - prowadzone przez gminę, powiat lub samorząd województwa; niepubliczne - prowadzone przez podmioty uprawnione. Ośrodek adopcyjno-opiekuńczy: prowadzi poradnictwo dla dzieci i rodziców oraz terapię rodzinną dla rodziców dzieci umieszczonych w placówkach opiekuńczo-wychowawczych; współpracuje z placówką rodzinną w zakresie okresowej oceny sytuacji dzieci przebywających w tej placówce; prowadzi działalność diagnostyczno-konsultacyjną, której celem jest pozyskiwanie, szkolenie i kwalifikowanie osób zgłaszających gotowość przysposobienia dziecka, pełnienia funkcji rodzin zastępczych i prowadzenia placówek rodzinnych, a także szkolenie i wspieranie psychologiczno-pedagogiczne osób prowadzących rodziny zastępcze i placówki rodzinne oraz rodziców naturalnych dzieci objętych tymi formami opieki; wspiera rodziny naturalne w wypełnianiu ich funkcji opiekuńczo-wychowawczych poprzez prowadzenie poradnictwa rodzinnego i terapii rodzinnej;prowadzi szkolenia dla kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej oraz kandydatów do prowadzenia placówek rodzinnych na podstawie programów szkolenia rodzin zastępczych. Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej, wojewoda prowadzi rejestr placówek opiekuńczo-wychowawczych oraz rejestr ośrodków adopcyjno-opiekuńczych. Rejestry te są jawne. Placówka typu interwencyjnego zapewnia dziecku:1) doraźną opiekę na czas trwania sytuacji kryzysowej; 2) dostęp do kształcenia dostosowanego do jego wieku i możliwości rozwojowych;3) opiekę i wychowanie do czasu powrotu do rodziny naturalnej lub umieszczenia w rodzinie adopcyjnej albo zastępczej, całodobowej placówce opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego albo socjalizacyjnego;4) dostęp do pomocy psychologiczno-pedagogicznej odpowiedniej do zaburzeń i odchyleń rozwojowych lub specyficznych trudności w uczeniu się. Placówki rodzinne: 1)tworzy jedną, wielodzietną rodzinę dla dzieci, którym nie znaleziono rodziny zastępczej lub przysposabiającej; 2) wychowuje dzieci w różnym wieku, w tym dorastające i usamodzielniające się; 3)umożliwia wspólne wychowanie i opiekę licznemu rodzeństwu; 4) zapewnia dzieciom kształcenie, wyrównywanie opóźnień rozwojowych i szkolnych; 5) ustala zasady kontaktów dziecka z rodzicami w porozumieniu z sądem, centrum pomocy i ośrodkiem adopcyjno-opiekuńczym. Placówki socjalizacyjne: 1) zapewnia dziecku opiekę całodobową i wychowanie oraz zaspokaja jego niezbędne potrzeby;2) zapewnia zajęcia wychowawcze, korekcyjne, kompensacyjne, logopedyczne, terapeutyczne, rekompensujące braki w wychowaniu w rodzinie i przygotowujące do życia społecznego, a dzieciom niepełnosprawnym - odpowiednią rehabilitację i zajęcia specjalistyczne;3) zapewnia dzieciom kształcenie, wyrównywanie opóźnień rozwojowych i szkolnych;4) podejmuje działania w celu powrotu dziecka do rodziny naturalnej, znalezienia rodziny przysposabiającej lub umieszczenia w rodzinnych formach opieki zastępczej;5) pracuje z rodziną dziecka;6) organizuje dla swoich wychowanków odpowiednie formy opieki w środowisku, grupy usamodzielniające oraz kontakt z rodzinami zaprzyjaźnionymi;7) może prowadzić hostel oraz mieszkanie usamodzielnienia. Placówka wielofunkcyjna: zapewnia dziecku dzienną i całodobową opiekę oraz wychowanie, realizując zadania przewidziane dla placówki wsparcia dziennego, placówki interwencyjnej i placówki socjalizacyjnej, a także łączy dzienne i całodobowe działania terapeutyczne, interwencyjne i socjalizacyjne skierowane na dziecko i rodzinę dziecka. Placówka wielofunkcyjna pracuje z rodziną dziecka w celu usprawnienia jej umiejętności opiekuńczo-wychowawczych. Placówka wielofunkcyjna może prowadzić hostel. Stały zespół dokonuje okresowej oceny sytuacji dziecka w celu: 1) ustalania aktualnej sytuacji rodzinnej dziecka; 2) analizy stosowanych metod pracy z dzieckiem i rodziną; 3) modyfikowania indywidualnego planu pracy; 4) zgłaszania do ośrodka adopcyjno-opiekuńczego dzieci z uregulowaną sytuacją prawną umożliwiającą adopcję; 5) oceny stanu zdrowia dziecka i jego aktualnych potrzeb; 6) oceny zasadności dalszego pobytu dziecka w placówce; 7) informowania sądu o potrzebie umieszczenia dziecka w innej placówce działającej na podstawie odrębnych przepisów dotyczących kształcenia i opieki zdrowotnej, w tym w młodzieżowym ośrodku socjoterapii, młodzieżowym ośrodku wychowawczym, ośrodku leczniczym.W skład stałego zespołu wchodzą: dyrektor placówki, pedagog, psycholog, pracownik socjalny, pielęgniarka oraz wychowawca kierujący procesem wychowawczym dziecka. Powrót dziecka do rodziny nastepuje: okresowo na podstawie wniosku stałego zespołu o zaistnieniu podstaw powrotu dziecka do rodziny i gdy sąd przychyli się do tego wniosku; w przypadku orzeczenia sądu o zakończeniu pobytu dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej. Wolontariuszem w placówce może być osoba, która: 1) jest pełnoletnia, nie karana, 2) została poinformowana o specyfice pracy wychowawczej i konieczności zachowania tajemnicy w sprawach dotyczących dzieci znajdujących się w placówce, 3) została ubezpieczona przez dyrektora od odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe podczas pracy. Placówka wsparcia dziennego: 1) zapewnia dziecku pomoc w nauce; 2) organizację czasu wolnego, rozwój zainteresowań, organizację zabaw i zajęć sportowych; 3) stałą pracę z rodziną dziecka. Placówka i placówka wsparcia dziennego stwarzają warunki do: 1) fizycznego, psychicznego i poznawczego rozwoju dziecka; 2) poszanowania podmiotowości dziecka, wysłuchiwania jego zdania i w miarę możliwości uwzględniania jego wniosków we wszelkich dotyczących go sprawach oraz informowania dziecka o podejmowanych wobec niego działaniach;3) zapewnienia poczucia bezpieczeństwa; 4) dbałości o poszanowanie i podtrzymanie związków emocjonalnych dziecka z rodzicami, rodzeństwem i z innymi osobami, zarówno spoza placówki i placówki wsparcia dziennego, jak i przebywającymi lub zatrudnionymi w tych placówkach; 5) uczenia nawiązywania więzi uczuciowych oraz związków interpersonalnych; 6) poszanowania potrzeb religijnych dziecka; 7) zapewnienia dzieciom warunków sprzyjających utrzymywaniu osobistych kontaktów z rodziną; 8) uczenia poszanowania tradycji i ciągłości kulturowej; 9) uczenia planowania i organizowania codziennych zajęć stosownie do wieku dziecka; 10) uczenia organizowania czasu wolnego, w tym uczestniczenia w zajęciach kulturalnych, rekreacyjnych i sportowych;11) kształtowania u dzieci nawyków i uczenia zachowań prozdrowotnych; 12) przygotowywania dzieci do ponoszenia odpowiedzialności za własne postępowanie oraz uczenia samodzielności w życiu; 13) wyrównywania deficytów rozwojowych dzieci;14) uzgadniania istotnych decyzji dotyczących dziecka z jego rodzicami lub opiekunami prawnymi. Placówka: 1) umożliwia dzieciom regularne, osobiste i bezpośrednie kontakty z rodzicami oraz z innymi osobami bliskimi, z wyjątkiem przypadków, w których sąd zakazał lub ograniczył ich prawo do osobistych kontaktów z dzieckiem;2) współpracuje, w zakresie opieki i wychowania dzieci, w szczególności z: a) centrami pomocy i ośrodkami pomocy społecznej właściwymi ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu rodziców dzieci, b) ośrodkami adopcyjno-opiekuńczymi prowadzącymi poradnictwo i terapię dla rodziców dzieci, c) szkołami, do których uczęszczają, i szkołami, do których uczęszczały dzieci przed umieszczeniem ich w placówce, d) sądami rodzinnymi, e) kuratorami sądowymi, f) organizacjami zajmującymi się statutowo pomocą rodzinom, działającymi w środowisku rodziców dzieci, g) parafiami Kościoła katolickiego i jednostkami organizacyjnymi innych kościołów i związków wyznaniowych, właściwymi ze względu na miejsce zamieszkania oraz deklarowaną przynależność wyznaniową rodziców i siedzibę placówki.
Dyrektorem placówki interwencyjnej i placówki socjalizacyjnej może być osoba, która ukończyła:1) jednolite studia magisterskie lub studia drugiego stopnia: a) na kierunku: pedagogika, pedagogika specjalna, psychologia, nauki o rodzinie lub b) na innym kierunku w zakresie resocjalizacji, pracy socjalnej, pedagogiki opiekuńczo-wychowawczej, albo c) na innym kierunku uzupełnione studiami podyplomowymi w zakresie psychologii, pedagogiki, nauk o rodzinie lub resocjalizacji;2) specjalizację z zakresu organizacji pomocy społecznej; 3) co najmniej trzyletni staż pracy w placówce lub w placówce wsparcia dziennego. Dyrektorem placówki rodzinnej może być osoba, która:1) posiada wykształcenie średnie lub wyższe; 2) odbyła szkolenie dla kandydatów do prowadzenia placówek rodzinnych i otrzymała opinię ośrodka adopcyjno-opiekuńczego o posiadaniu odpowiedniego przygotowania. Kierownikiem placówki wsparcia dziennego może być osoba, która posiada ukończone studia wyższe: 1) na kierunku: pedagogika, pedagogika specjalna, psychologia, praca socjalna, nauki o rodzinie lub 2) na innym kierunku w zakresie resocjalizacji, pracy socjalnej, pedagogiki opiekuńczo-wychowawczej, albo 3) na innym kierunku uzupełnione studiami podyplomowymi w zakresie psychologii, pedagogiki, nauk o rodzinie lub resocjalizacji. Tryb umieszczania dzieci w placówkach: 1. tryb sądowy - polega na wydaniu przez sąd opiekuńczy orzeczenia stanowiącego podstawę do umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej, ze względu na stan zagrożenia dobra dziecka wynikający z niewykonywania w sposób należyty władzy rodzicielskiej przez rodziców biologicznych dziecka.2. tryb administracyjny - stosowany jest wtedy, kiedy ma miejsce pilna potrzeba umieszczenia dziecka w rodzinnej opiece zastępczej, przy czym odbywa się to na wniosek lub za zgodą rodziców naturalnych dziecka. W tym wypadku procedury stosowane są w odwrotnej kolejności w tym sensie, że najpierw zawarta zostaje umowa z rodziną zastępczą a następnie zawiadamiany jest sąd, który wydaje orzeczenie o umieszczeniu dziecka w rodzinie zastępczej.