Podstawowe pojęcia dotyczące sektora finansów publicznych

• Literatura podstawowa

• K. Winiarska, M. Kaczurak-Kozak: „Rachunkowość budżetowa”, WOLTERS KLUWER, Warszawa 2011,

• M. Paliga: „Rachunkowość budżetowa wybrane zagadnienia z zadaniami”, HUMANITAS, Warszawa 2011,

• A. Zysnarska: „Rachunkowość budżetu, jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych, ODDK, Gdańsk 2014,

• „Finanse i rachunkowość budżetowa studium przypadku”, red. T. Gabrusewicz, L. Nowak,
  K. Marchewka-Bartkowiak, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Poznań 2011.

uzupełniająca

• Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2013r., poz. 885 z poźn. zm.).

• Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości
  (Dz. U. z 2013 r. poz. 330 z poźn. zm.)

• Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 5 lipca 2010 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego, jednostek budżetowych, samorządowych zakładów budżetowych, państwowych funduszy celowych oraz państwowych jednostek budżetowych mających siedzibę poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r. poz. 289)

• Literatura podstawowa i uzupełniająca

• Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 25.10.2010 r. w sprawie zasad rachunkowości oraz planów kont dla organów podatkowych jednostek samorządu terytorialnego (tekst jednolity Dz. U. z 2010 r. nr 208, poz. 1375)

• Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 2 marca 2010 r. w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów oraz środków pochodzących ze źródeł zagranicznych. (tekst jednolity Dz. U. z 2014 r. poz. 1053)

• Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 3 lutego 2010 r. w sprawie Sprawozdawczości budżetowej (tekst jednolity Dz. U. z 2014 r. poz. 119)

Efekty kształcenia

Po zakończeniu procesu uczenia się student:

• EK 1- charakteryzuje i zna metody i zasady rachunkowości budżetowej oraz klasyfikacji budżetowej w zakresie omawianych jednostek sektora finansów publicznych.

• EK 2 - posiada wiedzę teoretyczną
  i umiejętności praktyczne w zakresie ewidencji operacji gospodarczych ze szczególnym uwzględnieniem ewidencji dochodów
  i wydatków, przychodów i kosztów, środków pieniężnych, środków trwałych, funduszu jednostki i wyniku finansowego.

• EK 3 - posiada wiedzę na temat sprawozdawczości budżetowej
  i finansowej w jednostkach sektora finansów publicznych.

• EK 4 - potrafi scharakteryzować podstawowe akty prawne regulujące rachunkowość budżetową.

Finanse publiczne

Wyraz stosunków społecznych i ekonomicznych powstających w trakcie nieustannych, dynamicznie ujętych procesów gromadzenia dochodów i przychodów oraz dokonywania wydatków i rozchodów (gospodarowania środkami pieniężnymi) na cele publiczne.

E. Chojna-Duch, „Polskie prawo finansowe. Finanse publiczne”

LexisNexis, Warszawa 2010, s.10.

Fundamenty prawne sektora finansów publicznych zostały ujęte w Konstytucji RP. Mówi ona m.in. o tym, iż środki finansowe na cele publiczne gromadzone są i wydatkowe w sposób określony w ustawie. Wskazuje również na tworzenie odrębnych ustaw do wymienionych w niej zagadnień.

Konstytucja RP. Rozdział X, art. 216-227

Głównym aktem określającym przepisy prawa dotyczące finansów publicznych jest ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 roku
o finansach publicznych (Dz. U. z 2013r., poz. 885 z poźn. zm.)

Nie normuje ona jednak wszystkich zagadnień dotyczących finansów publicznych. Są one przedmiotem odrębnych regulacji ustawowych.

Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowywaniem, w szczególności:

1) gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;

2) wydatkowanie środków publicznych;

3) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;

ufp, art. 3

Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowywaniem, w szczególności:

4) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;

5) zarządzanie środkami publicznymi;

6) zarządzanie długiem publicznym;

7) rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej

ufp, art. 3

Dochody publiczne - środki pochodzące ze świadczeń pieniężnych (w postaci podatków, składek, opłat) pobieranych przez jednostki sektora finansów publicznych oraz środki pochodzące z działalności prowadzonej przez te jednostki i z dysponowania przez nie określonym mieniem.

Dochody publiczne

• daniny publiczne,

• wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora finansów publicznych;

• dochody z mienia jednostek sektora finansów publicznych, do których zalicza się w szczególności:

a) wpływy z umów najmu, dzierżawy i innych umów o podobnym charakterze,

b) odsetki od środków na rachunkach bankowych,

c) odsetki od udzielonych pożyczek i od posiadanych papierów wartościowych,

d) dywidendy z tytułu posiadanych praw majątkowych;

• spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostek sektora finansów publicznych;

• odszkodowania należne jednostkom sektora finansów publicznych;

• kwoty uzyskane przez jednostki sektora finansów publicznych z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji;

• dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące przychodów w rozumieniu ust. 1 pkt 4 lit. a i b. (z prywatyzacji i sprzedaży pap.wart.)

Ufp art.5, ust.2

Wydatki publiczne

Wydatki publiczne - nie zostały w ustawie bezpośrednio sformułowane. Można je określić jako wydatkowanie (rozdysponowanie) środków pieniężnych przez państwo i jednostki sektora finansów publicznych w celu realizacji przypisanych im zadań. Wydatki mają na celu zaspokojenie potrzeb publicznych.

Środki publiczne przeznacza się na:

• wydatki publiczne;

• rozchody publiczne, w tym na rozchody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego

Ufp, art..6

Przychody i rozchody

Przychody i rozchody publiczne mają charakter zwrotny i czasowy.

Przychody publiczne

Przychody publiczne to przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące:

• ze sprzedaży papierów wartościowych,

• z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego,

• ze spłat pożyczek i kredytów udzielonych ze środków publicznych,

• z otrzymanych pożyczek i kredytów,

• z innych operacji finansowych;

Ufp, art. 5, pkt 1, ust. 4

Przychody publiczne to również przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł.

Ufp, art. 5, pkt 1, ust. 5

Rozchody publiczne

Rozchodami publicznymi są:

• spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów;

• wykup papierów wartościowych;

• udzielone pożyczki i kredyty;

• płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa;

• inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnością;

• płatności związane z udziałami Skarbu Państwa w międzynarodowych instytucjach finansowych.

Ufp, art..6

Nadwyżka i deficyt budżetu

Dodatnia różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego, stanowi nadwyżkę sektora finansów publicznych, zaś ujemna różnica jest deficytem sektora finansów publicznych.

ufp, art. 7, pkt.1

Sektor finansów publicznych tworzą:

• organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały;

• jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki;

• jednostki budżetowe;

• samorządowe zakłady budżetowe;

• agencje wykonawcze;

• instytucje gospodarki budżetowej;

• państwowe fundusze celowe;

ufp, art. 9

Sektor finansów publicznych tworzą:

• Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego;

• Narodowy Fundusz Zdrowia;

• samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;

• uczelnie publiczne;

• Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;

• państwowe i samorządowe instytucje kultury;

• inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, instytutów badawczych, banków
  i spółek prawa handlowego.

ufp, art. 9

Funkcje finansów publicznych

Podstawowe funkcje finansów publicznych:

• redystrybucyjna

• alokacyjna

• stabilizująca

Funkcja redystrybucyjna (rozdzielcza, regulacyjna) - polega na gromadzeniu środków, a następnie ich przyznawaniu określonym podmiotom, uwzględniając ich potrzeby oraz wkład w proces produkcji.
W ramach tej funkcji dokonuje się podziału dochodu narodowego.

Redystrybucja polega na powtórnym podziale dochodów społeczeństwa. Wiąże się z obciążeniami działalności gospodarczej oraz obywateli różnymi rodzajami podatków
i opłat, stanowiącymi dochód budżetu państwa. Uzyskane środki finansowe stają się źródłem finansowania dochodów tych grup społecznych, które nie uzyskują ich z udostępniania czynników wytwórczych (emeryci, bezrobotni) oraz wytwarzania dóbr i usług publicznych (przekazywanych społeczeństwu nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie, np. bezpłatna służba zdrowia, administracja publiczna, obronność).

Funkcja alokacyjna - kształtowanie optymalnego podziału czynników produkcji (pracy i kapitału) między sektor publiczny i prywatny oraz w ramach tych sektorów. Odzwierciedleniem tej funkcji są zasadniczo wydatki sektora publicznego. Część wydatków przeznacza się na wytwarzanie przez sektor finansów publicznych określonych dóbr politycznych
i społecznych, część transferowana jest do sektora prywatnego np. w postaci pomocy społecznej.

Funkcja stabilizacyjna - polega na wykorzystaniu dochodów i wydatków budżetowych do oddziaływania na koniunkturę gospodarczą kraju, głównie za pomocą instrumentów stabilizujących dążenie do utrzymania równowagi gospodarczej. Funkcja ta wiąże się z osiąganiem określonych celów do których należą: wysoki poziom zatrudnienia, ograniczenie inflacji, równowaga bilansu płatniczego oraz stały wzrost gospodarczy.

Funkcje finansów publicznych

Mechanizm tej funkcji polega na tym, że państwo poprzez dobór odpowiednich źródeł swoich dochodów oraz ustalenie kierunków ich wydatkowania może zachęcać lub zniechęcać podmioty do aktywności gospodarczej.

Zasady budżetowe

Zasady budżetowe - są to postulaty nauki dotyczące prawidłowego gospodarowania finansami publicznymi. Zostały stworzone w celu optymalizacji procesu opracowywania, uchwalania
i wykonywania budżetu.

Zasady budżetowe:

• roczności

• jedności (formalnej i materialnej)

• zupełności (powszechności)

• równowagi

• przejrzystości

• jawności

Zasada roczności - oznacza, że budżet jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów. Planowane dochody budżetowe stanowią jedynie ich prognozy podczas gdy planowane wydatki budżetowe oznaczają nieprzekraczalny ich limit. Zasada ta mówi również, że wydatki niewykonane do końca roku z jego końcem wygasają. Przekazane na nie kwoty środków pieniężnych powinny zostać przekazane do budżetu przed końcem tegoż roku.

Wyjątki: niewygasające z końcem roku wydatki (określa RM lub organ stanowiący w przypadku jednostki samorządu terytorialnego (JST))

Zasada jedności formalnej - mówi
o potrzebie objęcia w jednym akcie prawnym dochodów i wydatków budżetowych. Budżet powinien odzwierciedlać całokształt finansów państwa i JST, a jako dokument powinien stanowić całość organizacyjno-prawną.

Zasada jedności materialnej - zgodnie z którą nie powinno się wiązać określonych dochodów budżetowych
z konkretnymi zadaniami finansowanymi z budżetu, tj. przypisania z góry dochodów budżetowych do określonych pozycji wydatków budżetowych.

Zasada tzw. wspólnego kotła - jako rozwiązanie polegające na tym, że środki publiczne wpływające do budżetu składają się na jeden wspólny fundusz przeznaczony na różne wydatki publiczne.

Odstępstwa:

- dochody jednostek budżetowych w zakresie działalności oświatowej (z. brutto);

- w JST - dotacje i subwencje otrzymane z budżetu państwa, czyli dochody JST o określonym przeznaczeniu.

Zasada jawności - sprowadza się do postulatu, by społeczeństwo było informowane o pracach nad ustawą budżetową i przebiegiem realizacji budżetu. Społeczeństwo ma nieograniczony dostęp do informacji
o gospodarce środkami publicznymi.

Zasada przejrzystości - wskazuje na potrzebę prezentacji finansów publicznych w układzie przejrzystym, czytelnym, tak aby widoczny był ściśle określony podział zadań i kompetencji. Jest ona realizowana głównie poprzez wykorzystanie jednolitej klasyfikacji budżetowej oraz jednolitych zasad rachunkowości i sprawozdawczości budżetowej.

Zasada zupełności (powszechności) - postuluje włączenie do budżetu wszystkich dochodów i wydatków państwa w pełnych kwotach, czyli finansowanie wszystkich jednostek sektora finansów publicznych metodą brutto.

W takim ujęciu powszechność budżetu od dawna należy już do przeszłości, ponieważ ujęcie to odnosiło się do tzw. budżetowania brutto, czyli objęcia budżetem wszystkich dochodów i wydatków publicznych. Od metody tej odstąpiono, ponieważ okazała się ona zbyt uciążliwa i uniemożliwiająca samodzielne ponoszenie odpowiedzialności za gospodarowanie środkami publicznymi.

Uzasadnieniem dla realizacji takiej zasady jest fakt, iż całość wydatków i dochodów państwa powinna być kontrolowana przez parlament. Skutkiem jest zapewnienie efektywnej realizacji zadań państwa.

Zasada równowagi - postuluje konieczność dopasowania dochodów
i wydatków tak, by kwota planowanych wydatków nie była większa od kwoty oczekiwanych dochodów.

Dyscyplina finansów publicznych

Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych Dz.U. z 2013 poz. 168

Dyscyplina finansów publicznych to określony, pożądany stan, którego zapewnienie wiąże się z przestrzeganiem zespołu, ustalonych przez ustawodawcę norm prawnych, dotyczących szeroko rozumianej gospodarki finansowej, których naruszenie skutkować może pociągnięciem do odpowiedzialności.

Główne zagadnienia ujęte w ustawie dotyczą:

• czynów powodujących naruszenie dyscypliny finansów publicznych (art. 5-18a);

• zasad odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (art. 19-30);

• kar za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (ar.31-37);

• organów właściwych w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych (dział III);

• sposobów postępowania w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych (dział IV).

Czyny, które stanowią naruszenie dyscypliny finansów publicznych to m.in.:

• nieustalenie, niepobranie lub niedochodzenie należności Skarbu Państwa, JST lub innej jednostki sektora finansów publicznych;

• niedokonanie wpłaty do budżetu w należnej wysokości dochodów przez jednostkę budżetową;

• wydatkowanie dotacji niezgodnie z przeznaczeniem; nierozliczenie lub nieterminowe jej rozliczenie, niedokonanie zwrotu lub nieterminowy zwrot;

• dokonanie zmiany w planie finansowym bez upoważnienie albo z przekroczeniem zakresu upoważnienia;

• niesporządzenie lub niesporządzenie w terminie sprawozdania z wykonania procesów gromadzenia środków publicznych i ich rozdysponowania.

Naruszenie dyscypliny finansów publicznych można ująć w czterech kategoriach:

• realizacji (w tym poboru) należności publiczno-prawnych;

• szeroko pojętego wydatkowania środków publicznych;

• zaciągania zobowiązań przez jednostki sektora finansów publicznych oraz zaniechania ich realizacji;

• zmian planu finansowego, inwentaryzacji, sprawozdawczości oraz przeprowadzenia audytu wewnętrznego.

Podmiotami ponoszącymi odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych są:

• osoby wchodzące w skład organu wykonującego budżet lub plan finansowy jednostki sektora finansów publicznych;

• kierownicy jednostek sektora finansów publicznych;

• pracownicy sektora finansów publicznych pełniący obowiązki w zakresie gospodarki finansowej lub czynności przewidziane
  w przepisach o zamówieniach publicznych;

• osoby gospodarujące środkami publicznymi przekazanymi jednostkom niezaliczanym do sektora finansów publicznych.

Karami za naruszenie dyscypliny finansów publicznych są:

• upomnienie,

• nagana,

• kara pieniężna,

• zakaz pełnienia funkcji kierowniczych związanych z dysponowaniem środkami publicznymi na okres od roku do pięciu lat.

Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych ponoszona jest zarówno za umyślne jak i nieumyślne działania i zaniechania.

---