HISTORIA RODU LABDAKIDÓW - DZIEJE EDYPA.

Interesujący nas wątek zaczyna się w momencie, gdy na tronie w Tebach zasiadł król Lajos, mający żonę Jokaste. Bezdzietność bardzo doskwierała Lajosowi. W końcu udała się do wyroczni Delfickiej i tam otrzymał straszna wróżbę: dowiedział się że kiedy na świat przyjdzie jego pierworodny będzie to chłopiec, który gdy dorośnie zabije go a później ożeni się ze swoja matką. Przepowiednia przeraziła Lajosa do tego stopnia, że postanowił nigdy nie mieć potomstwa. Nie przewidział jednak reakcji swojej żony, której nie zdradził strasznego sekretu. A Jokasta cierpliwie czekała. Pewnego wieczoru Lajos wypił zbyt wiele wina, wtedy Jokasta zaciągnęła go do małżeńskiego łoża i stało się to czego Lajos obawiał się najbardziej na świat miał przyjść przyszły zabójca i późniejszy kazirodca.

Przyjście na świat Edypa.

Pewnej nocy Jokasta, która lada moment miała zacząć rodzić, udała się po męża, który zapowiedział jej zdradzenie straszliwej tajemnicy. Przyszli rodzice siedli w komnacie i Lajos odsłonił przed Jokastą straszliwą wróżbę. Kobieta zapłakała, ale zrozumiała ze nie ma wyjścia - muszą pozbyć się dziecka. Niecierpliwie czekali do dnia porodu. Gdy maleństwo przyszło wreszcie na świat, wymknęli się nocą z królewskiego pałacu. Zawiniątko z noworodkiem porzucili w górach, przekłuwając wcześniej dziecku stopy żelaznymi kolcami, aby krew zwabiła dzikie zwierzęta.

Niemowlę jednak nie umarło. Uratował je pasterz przechodzący następnego ranka w miejscu porzucenia chłopca. Usłyszał jakieś dziwne kwilenie, dobiegające z krzaków, zaciekawiony rozchylił je i zamarł z przerażenia. Zobaczył zakrwawione zawiniątko, a w nim płaczące niemowlę. Pasterz był poddanym króla Koryntu- Polybosa. Bez wahania zaniósł je do swego pana. Polybos nie mógł mieć dzieci, cierpiał z ego powodu razem z żoną Meropą. Uznali noworodka za własnego syna, nazwali go Edypem, w języku greckim imię Ojdypus można tłumaczyć jako człowiek o spuchniętych lub zniekształconych stopach.

Dzieciństwo Edypa.

Pierwsze lata na dworze w Koryncie upłynęły jak w bajce. Nigdy nie powiedzieli mu jak trafił na dwór, myślał więc, że wychowują goi jego właśni rodzice. Potem dzieci zaczęły nazywać go podrzutkiem, ale nikt nie chciał mu powiedzieć prawdy. Gdy Edyp skończył 18 lat poszedł do wyroczni w Delfach. Wyrocznia powiedziała mu, że najpierw zabije własnego ojca a potem ożeni się z własną matką. Bał się wracać do Koryntu bo myślał, że Polybos I Meropa są jego prawdziwymi rodzicami.

Śmierć Lajosa.

W końcu postanowił wyjechać do Teb. Pomyślał, ze założy tam swój nowy dom. Piesza podróż do Teb upływała spokojnie, aż do przejścia, przez niezwykle wąski parów w górach otaczających miasto. Z drugiej strony przez wąwóz usiłował przedostać się jakiś wóz, na którym siedział bogato odziany dostojnik. Zawołał on do wędrowca: zejdź z drogi przybłędo! Na te słowa zagniewał się, powiedział do niego aby on się usunął, dworzanie rzucili się na niego z mieczami, zabił wszystkich wraz z dostojnikiem, zabitym w wąwozie dostojnikiem był Lajos, król Teb, ojciec Edypa w ten sposób wypełniła się pierwsza część wróżby.

Kreon obejmuje władzę po raz pierwszy ( Sfinks ).

Po śmierci Lajosa na tronie Tebańskim zasiadł Kreon, brat Jokasty, czyli szwagier zabitego. Już na samym początku sprawowania władzy w mieście pojawił się Sfinks stanowiący mieszankę człowieka i zwierząt: głowa i piersi kobiece, ciało lwa, ogon węża a na grzbiecie miał skrzydła. Porywał ludzi, miał znęcać się nad nimi, dopóki ktoś nie rozwiąże zagadki: Jakie zwierzę, które o świecie chodzi na czterech nogach, w południe na dwóch, a wieczorem na trzech?". Nagrodą za rozwiązanie miała być korona i Jokastę jako żonę.

Edyp rozwiązuje zagadkę Sfinksa i zostaje władcą Teb.

Edyp zatrzymał się na polanie, aby odpocząć, i we śnie pojawił się Sfinks, gdy się obudził tak naprawdę było. Odpowiedziom był człowiek. Potwór obrócił się i runął w przepaść. Poślubił Jokaste i objął rządy w królestwie.

Rządy Edypa:

Na początku było dobrze ludzie byli mu wdzięczni. Jokasta urodziła mu czworo dzieci: Eteoklesa, Polinejkesa, Antygonę i Ismene. Gdy dorośli bogowie przypomnieli sobie o zbrodniach Edypa ( kazirodztwie i ojcobójstwie ). Teby zaczęły nawiedzac klęski i katastrofy: susza, krowy przestały dawać mleko, cielęta przychodziły na świat zdeformowane i kobiety rodziły martwe dzieci. Edyp nie wiedział czemu podpowiedziano mu aby zasięgnął rady Tyrezjasza.

Tyrezjasz u Edypa.

Był on niewidomym starcem. Podobno podglądał kąpiącą się Atenę a ta spostrzegła go i odebrała mu wzrok. Ulitował się nad nim Zeus i obdarował go umiejętnością przewidywania przyszłości i rozumienia przeszłości, rozumiał też szczebiot ptaków, dzięki temu wiedział o rzeczach, które wydarzyły się daleko. Powiedział królowi, że jest przyczyną nieszczęść- przed laty zabiłeś ojca i żyjesz z własną matką. Zemdlał. Gdy się obudził T już nie było, Jokasta też uciekła, bo słyszała wszystko ukryta za kotarą, poszła do swej komnaty i tam się powiesiła. W rozpaczy wydłubał sobie oczy sztyletem. Przebrał się w łachmany i opuścił miasto. Dotarł do Kolonosa i tam umarł kładąc głowę na kolana.

CZAS I MIEJSCE AKCJI.

Miejsce: przed pałacem królewskim w Tebach, o wydarzeniach, które rozgrywały się gdzie indziej informuje widzów przez posłańców.

Czas: jeden dzień prawdopodobnie od świtu do zmierzchu.

PLAN WYDARZEŃ:

1. Klęska zarazy w Tebach.

2. Powód gniewu bogów- zamordowanie Lajosa.

3. Szukanie zbrodniarza.

4. Klątwa Edypa rzucona na zabójcę.

5. Tyrezjasz w pałacu.

6. Jokasta - poznanie prawdy.

7. Zeznanie sługi z pałacu Edypa.

8. Zeznanie sługi z pałacu Lajosa na temat pochodzenia Edypa.

9. Samobójstwo Jokasty.

10. Edyp - oślepienie, próba o wygnanie

TREŚĆ.

Prologos [Edyp, Kapłan, Kreon]

Edyp widzi mieszkańców Teb, którzy gromadzą się przed ołtarzami. Są znękani zarazami i chorobami, które pustoszą miasto. Zanoszą do bogów modlitwy o litość i zaprzestanie nękania Teb. Król zaczyna rozmowę z kapłanem, który prosi Edypa o pomoc i ratunek ("stanowczo wznieś gród ten ku szczęściu" ). Edyp deklaruje, że nie spocznie aż dotrze do przyczyn klęsk, jakie nawiedzają jego podwładnych. Monarcha nadmienia, że posłał już Kreona do wyroczni delfickiej, by tam dowiedział się o powód gniewu bogów. Na te słowa właśnie wkracza Kreon. Obwieszcza, że przyczyną, dla której bogowie odwrócili się od Tebańczyków jest niespodziewana zbrodnia. Otóż przed laty zabity został Lajos, ówczesny władca Teb. Jego zabójca nadal stąpa bezkarnie po ziemi tebańskiej, więc bogowie sprowadzili na miasto plagi. Zaraza nie ustanie, chyba że zabójca Lajosa zostanie wygnany z kraju, w tej sytuacji Edyp składa przyrzeczenie zabrania i wygnania go z kraju.

Parados I [Chór]

W swej pieśni wejścia chór opisuje katastrofalny stan, w jakim znalazło się dotknięte zarazą miasto, wzywa też bóstwa opiekuńcze czyli Atene i Apolla oraz Artemidę by wspomogły Teby.

Epeisodion I [Edyp, chór Tyrezjasz]

Rozpoczyna się zgromadzenie starszyzny miejskiej. Występuje Edyp, którzy rzuca klątwę na zabójcę Lajosa. Wzywa też wieszcza Tyrezjasza, aby odsłonił przed zgromadzonymi przebieg zbrodni. On ociąga się zx wyjawieniem prawdy. Dochodzi do ostrego starcia między Edypem a wróżbitą, zarzuca mu oszustwo i spiskowanie, ten w odpowiedzi zaczyna grozić monarsze. Rzuca też na niego klątwę, której sens jest dla edypa nie do końca jasny, lecz niepokojący.

Stasimon I [Chór]

Pieśń chóru pełna jest rozdarcia, wahania i niepewności. Nie wiadomo przecież o kim - jako o zabójcy Lajosa - mówiła wyrocznia Delifcka i kogo wskazał Terezjasz. Pieśn kończy się złożeniem hołdu dla króla Edypa oraz zasług jakie monarcha położył na rzecz Teb.

Epeisodion II [Kreon, chór, Edyp, Jokasta]

Dochodzi do starcia między Kreonem a Edypem. Rozdrażniony rozmową z Tyrezjaszem Edyp zarzuca swemu szwagrowi, że spiskuje z wróżbitą, by osłabić jego władzę królewską. Próbują ich powstrzymać chór i królowa Jokasta. Ta przekonana o prawości swego męża, przybliżam mu szczegóły dotyczące śmierci Lajosa. Edy słucha z narastającym, przerażeniem, poznaje bowiem okoliczności zdarzenia (to Edyp zabił Lajosa).

Stasimon II [Chór].

Ta pieśń chóru jest reakcją na bluźniercze słowa Jokasty. Chór broni świętości przepowiedni i opowiada się po stronie praw boskich, stojących nad ziemskimi mrzonkami śmiertelników.

Epeisodion III [Jokasta, Posłaniec z Koryntu, Chór, Edyp]

Do Jokasty powoli zaczyna docierać prawda o straszliwych czynach Edypa. Królowa modli się litość dla Edypa.Wkracza posłaniec z Koryntu z wiadomością o śmierci Polybosa, władcy Koryntu. To dobra wiadomośc dla Edypa który na razie przestaje się obawiać spełnienia wróżby ( ojcobójstwo ), nadal boi się poślubienia własnej matki. Posłaniec opowiada mu historię podrzucenia.

OD BARTKA:

STRESZCZENIE:

Wyrocznia oznajmiła Lajosowi, że jego syn ma go zabić i poślubić własną matkę. Kiedy urodził mu się syn, Lajos okaleczył go i porzucił w górach. Edypa uratował od śmierci pasterz, który zaniósł go do króla Koryntu, Polybosa.

Kiedy Edyp dorósł, zapragnął dowiedzieć się o swoim pochodzeniu. Dlatego udał się do wyroczni delfickiej, która wyjawiła mu, że zabije ojca i poślubi własną matkę. Przerażony tym Edyp postanowił udać się do odległej krainy, aby zapobiec spełnieniu się wyroczni. Po drodze zabił w bójce starca, którym okazał się jego ojciec Lajos. Przed bramami Teb natknął się na Sfinksa, rozwiązał jego zagadkę i w nagrodę otrzymał rękę Jokasty. Miał z nią dwóch synów (Eteoklesa i Polinejkesa) i dwie córki (Antygonę oraz Ismenę). Jednak Teby zaczęły nawiedzać nieszczęścia. Edyp dowiedział się od starca o imieniu Tyrezjasz, że jest ojcobójcą i ma dzieci ze swoją własną matką. Żona (matka) powiesiła się, a on w rozpaczy oślepił się, udał na wygnanie i umarł w Kolones.

OPRACOWANIE:

Król Edyp to tragedia, w której autor pokazuje jak nieskuteczna jest walka człowieka ze swoim losem. Im bardziej Edyp stara się uciec od swego przeznaczenia, tym szybciej zbliża się do spełnienia przepowiedni wyroczni. Człowiek jest więc igraszką w rękach losu i bogów, poeta pokazuje jak nieskuteczna jest jego walka z przeznaczeniem.

Tragedia Sofoklesa uświadamia również, jak wielka i nieomylna jest wiedza wyroczni w Delfach. Przecież zarówno Edyp, jak i Lajos robili wszystko, by uniknąć przeznaczenia, a jednak swoim postępowaniem, krok po kroku, zbliżali się do jego spełnienia.

Edyp ściągnął na siebie gniew bogów przez sam fakt swojego urodzenia, bo wyrocznia zabroniła Lajosowi mieć potomstwo, obraził bogów również swoją pychą (hybris), rozbudzoną w czasie śledztwa.

Budowa utworu:

Prolog - wprowadzenie widzów w problematykę utworu

Episodia - czyli akcja

Stasima - pieśni chóru

Epilog - zazwyczaj wypowiedź skierowana do publiczności

Exodos - pieśń chóru, zamykająca akcję

Król Edyp:

· Prolog - przedstawienie problemu - wisząca nad miastem klątwa

· Parodos - wejście Chóru, który opisuje klęski, jakie nawiedziły Teby.

· Epejsodion pierwsze - Edyp rzuca klątwę na sprawcę śmierci Latosa

· Stasimon pierwsze - Chór wychwala Edypa za zasługi dla miasta

· Epejsodion drugie - spór Edypa z Kreonem

· Stasimon drugie - Chór śpiewa o upadku obyczajów, braku wiary

· Epejsodion trzecie - wiadomość o tym, że Edyp nie był dzieckiem Meropy i Polybosa. Próba dotarcia do prawdy na temat pochodzenia Edypa.

· Stasimon trzecie - pełne optymizmu rozważania Chóru o tajemniczym pochodzeniu Edypa.

· Epejsodion czwarte - Edyp uświadamia sobie, że jest kazirodcą i ojcobójcą.

· Exodos - zamknięcie akcji- samobójstwo Jokasty i oślepienie Edypa.

Cechy dramatu antycznego:

1. Zasada trzech jedności:

· Czasu - cała akcja zamykała się w 24 godzinach, zazwyczaj od wschodu do zachodu słońca)

· Miejsca - wszystkie wydarzenia rozgrywają się w tym samym miejscu

· Akcji - jest jeden wątek główny, nie ma epizodów

2. jest chór - wprowadza aktorów na scenę, może komentować i oceniać przebieg wydarzeń

3. zasada decorum - stosowności - utwór musiał być napisany stylem patetycznym

4.zakaz pokazywania na scenie scen dramatycznych

5. nadawanie dziełom tytułu od imienia głównego bohatera

6. podział na pieśni chóru i dialogi

7. nie ma scen zbiorowych, bowiem na scenie może być jednocześnie trzech aktorów

---